Tíminn - 16.11.1990, Blaðsíða 8

Talið er að allt að 500 unglingar á aldrinum 13-19 ára séu djúpt sokknir í fíkniefnaneyslu og hefur ástandið farið hríðversnandi síðastliðin ár:
Eftir
Stefán
Eiríksson
8 Tíminn
Föstudagur 16. nóvember 1990
Föstudagur 16. nóvember 1990
Tíminn 9
í gær var haldinn blaðamannafundur þar
sem kynnt var innihald skýrslu sem ber
nafnið „Ungir fíkniefnaneytendur. Hvaðan
koma þeir og hvert halda þeir?“ Skýrslan er
unnin að frumkvæði Landlæknisembættis-
ins, en vegna gruns um vaxandi fíkniefna-
neyslu unglinga kallaði landlæknir saman
fuíltrúa þeirra sem með þessi mál hafa að
gera. Þetta voru m.a. fulltrúar frá lögregl-
unni, félagsmálastofnunum, Unglingaheim-
ili ríkisins, Rauða kross húsinu, fangelsis-
málastofnun og fleiri.
Það sem helst var til umræðu var fíkniefna-
neysla unglinga, áhættuhópar og úrbætur. í
þeirri umræðu kom fram að ábendingar um
fíkniefnaneyslu væru algengastar innan
þriggja hópa unglinga. Þetta eru þeir sem
ekki hafa lokið grunnskólanámi, þeir sem
eru atvinnulausir og þeir sem lent hafa í af-
brotum. Ákveðið var að kanna þetta nánar og
var upplýsinga leitað á ýmsum stöðum.
2-4% hvcrs árgangs á
skyldunámsstigi hafa
hætt í skóla
Þær upplýsingar sem skýrsluhöfundar fengu
eru eftirfarandi: Á undanförnum árum hefur
komið í ljós að nokkur hópur unglinga á
skyldunámsstigi hefur hætt námi. Líkur
benda til að um sé að ræða 2-4% hvers ár-
gangs. 20-35% 16-17 ára unglinga virðast
ekki stunda framhaldsnám.
63 unglingar leituðu í 96 skipti til Rauða
kross hússins í Tjarnargötu árið 1989. Meðal-
aldur þeirra er 16-17 ár. Aðstæður þessa hóps
voru sem hér segir:
Atvinnulausir 65%
Mikil vímuefnaneysla 35%
í vinnu eða skóla 35%
Flosnað upp úr skóla 40%
Um 50% áttu lögheimili í Reykjavík, 15%
annars staðar á höfuðborgarsvæðinu og 35%
úti á landi. Mörg þessara ungmenna telja sig
vera „heimilislaus". Áfengi er helsti vímugjaf-
inn. Ef aðeins eru teknir þeir sem ættu að
vera í vinnu, þá eru 84% atvinnulausir, en
60% í leit að vinnu. Af 41 atvinnulausum voru
48% í mikilli neyslu. Hátt á þriðja þúsund
símtala ungmenna bárust og af þeim voru 94
í sjálfsmorðshugleiðingum.
72 unglingar leituðu til Útideildar Félags-
málastofnunar Reykjavíkur 1989 vegna um-
talsverðrar neyslu fíkniefna. Aðstæður
margra voru bágbornar.
Fíkniefnadeild lögreglunnar í Reykjavík
hafði afskipti af 206 ungmennum á aldrinum
15-25 ára á árunum 1989 en 261 árið 1988
vegna fíkniefnaneyslu. Um 30% þeirra voru
atvinnulausir. Vímuefni tengjast stórum
hluta afbrota þessara ungmenna.
Meðal ungmenna 15-24 ára á öllu landinu
jókst atvinnuleysi (samfellt í 3 mánuði) úr 32
í 259 á tímabilinu frá febrúar ‘89 til febrúar
‘90. Um 60% þeirra búa í Reykjavík.
Árið 1989 komu 112 unglingar á Unglinga-
heimili ríkisins, en það hefur sinnt göngu-
deildarþjónustu. 16% þeirra höfðu flosnað
upp úr skóla án þess að ljúka grunnskólanámi
og 9% voru í sérskóla. 43% voru í töluverðri
eða mikilli neyslu, 17% notuðu hass og um
28% voru með óljósa neyslusögu, en talin
vera í blandaðri neyslu. 25% höfðu verið kærð
til lögreglu einu sinni eða oftar.
233 unglingar á aldrinum 15-21 árs falla í
þann flokk unglinga sem er með ákærufrest-
un, þ.e. ákæru á hendur þeim hefur verið
frestað skilorðsbundið. Um er að ræða 199
pilta og 34 stúlkur og rúmlega 70% eru á aldr-
inum 15-17 ára. Helmingur þeirra hefur ekki
lokið 9. bekk. Ofneysla áfengis er tíð, en um
10% eru í fíkniefnaneyslu. 85% hópsins eru
piltar og í 90% tilfella voru þeir kærðir fyrir
þjófnað og eða skjalafals. Miðað við fyrri
reynslu má ætla að um 20% rjúfi skilorð og
stefni því í fangaklefann. Þetta eru því um 50
manns sem er mikil! fjöldi miðað við árlegan
fangafjölda.
Fíkniefnaneytendur segja
að „krakk“ sé komið
til landsins
Samkvæmt upplýsingum sem skýrsluhöf-
undar fengu frá Fangelsismálastofnun hefur
föngum fjölgað sl. 10 ár og nokkrar breyting-
ar orðið á tilefni fangavistar. Hlutfall kvenna
hefur hækkað úr 1% í 10%. Árið 1979 sátu 9
unglingar á aldrinum 15-21 árs í fangelsum
vegna fíkniefnabrota, 1984 voru það 40 og
1989 25. Mikil aukning hefur orðið á nytja-
töku, áfengislaga- og umferðarlagabrotum og
ofbeldisbrotum. Þjófnaðir hafa aukist meðal
ungs fólks, en fækkun hefur orðið á kynferðis-
afbrotum. Fjórði hver maður sem var í fang-
elsi árið 1989 var þar vegna ölvunaraksturs.
SÁÁ upplýsti að ungu fólki fjölgaði mjög
meðal sjúklinga á Vogi. Þriðjungur sjúklinga
nú væri undir 30 ára aldri. 26% af þeim höfðu
ekki lokið skyldunámi, 40% voru atvinnulaus-
ir, 40% notuðu amfetamín, 20% kannabisefni
og 16% sprautuðu sig í æð. Á árinu 1987 voru
331 25 ára eða yngri vistaðir á Vogi og um
30% voru stúlkur. Ofneysla áfengis er mjög
tíð meðal þessa fólks og meirihluti þessara
ungmenna hefur búið við mjög erfiðar heim-
ilisaðstæður. Kostnaður við meðferð hvers
einstaklings er talin vera lágmark hálf millj-
ón.
Landlæknisembættið hefur framkvæmt 3
kannanir meðal framhaldsskólanema og sam-
kvæmt síðustu könnun virðist áfengisnotkun
hafa heldur aukist en færri unglingar á aldrin-
um 15-19 ára hafi neytt kannabis en áður. Um
1% unglinga í framhaldsskólum neyta kanna-
bis a.m.k. einu sinni í viku. Af umsögnum
nokkurra skólahjúkrunarfræðinga virðist
ekki hafa borið mikið á kannabisneyslu meðal
grunnskólanemenda síðustu 3-4 árin, en vart
varð nokkurrar aukningar sl. haust.
Samtökin Krossinn, sem eru trúarleg sam-
tök, hafa rekið heimili, byggt af eigin fé, fyrir
ungt fólk sem illa er farið af vímuefnaneyslu.
Mörgum hefur þar verið komið til góðs lífs
þegar öll sund voru lokuð. Þetta heimili hefur
engan stuðning frá rfki eða borg. Magnús
Gunnarsson frá Krossinum sagði að hann
hefði heyrt það frá þeim sem komið hefðu til
þeirra að þeir sem væru í fíkniefnaneyslu
væru í einhverjum mæli farnir að neita vímu-
efnisins „krakk“ hérna, en fíkniefnalögreglan
hefur ekki enn fundið efnið hér á Iandi.
Krýsuvíkursamtökin hafa tekið nokkra mjög
alvarlega skaddaða einstaklinga í vistun og
meðferð. Þessir einstaklingar eru margir
hverjir það illa farnir að mjög fáar stofnanir
aðrar en fangelsin vilja taka við þeim.
um séu þessi ungmenni úti í kuldanum á at-
vinnumarkaðnum. Þess vegna sé það nokkur
þversögn að þrátt fyrir tilkomu fjölbrautar-
skóla virðist ástandið ekki hafa batnað á sl. 15
árum. í Bandaríkjunum og mörgum vestræn-
um löndum er talið að 80-85% 18 ára ung-
linga sem ekki halda áfram í lengra nám ljúki
einhverju námi sem gefur starfsréttindi.
Stofnanameðferð getur
aldrei komið í stað forvama
Þá benda höfundar skýrslunnar á að upplýsa
þurfi foreldra betur um áhrif uppeldis á feril
unglinga, t.d. að meðal þeirra unglinga, sem
verja engum eða litlum tómstundum með for-
eldrum, séu allt að helmingi meiri líkur á
áfengisneyslu og 5-7 sinnum meiri líkur á
kannabis- og sniffnotkun en meðal þeirra sem
verja miklum frístundum með foreldrum.
Enn fremur að meðal skilnaðarbarna og sér-
staklega þeirra sem upplifa skilnað á unga
aldri séu verulega meiri líkur á vímuefnanotk-
un en meðal þeirra sem alast upp í traustum
fjölskylduböndum. Áfengisnotkun og önnur
vímuefnanotkun sé til muna algengari á
heimilum þeirra unglinga, sem síður eigi við
vímuefnavandamál að stríða en þeirra er ekki
lenda í slíkum vandræðum.
Þá leggja höfundar það til að Vímuvarnarráð
verði stofnað og komi í stað Áfengisvarnarráðs
og stofnaður verði sérstakur forvarnasjóður.
Hann eigi að sjá um að úthluta þeim samtök-
um sem eru í forvarnarstarfi fjárframlögum
og sjá til þess að þeir aðilar séu starfi sínu
vaxnir. Lagt er til að 20 milljónir fari í þann
sjóð og eru það að sögn hreinir smámunir
miðað við það sem þjóðfélagið þurfi að eyða
vegna vímuefnamála. Kostnaður hins opin-
bera vegna eins vímuefnaneytenda er talinn
vera lágmark ein milljón króna hvert ár og er
þar stuðst við þriggja ára feril dæmigerðs eit-
urlyfjaneytanda.
Þá er lagt til að ísland gerist aðili að sáttmála
Sameinuðu þjóðanna gegn ólöglegri verslun
með fíkniefni og skynvilluefni, en það mun
gera það auðveldara að þeir fjármunir sem
gerðir eru upptækir af Iögreglu vegna fíkni-
efnamála renni beint til forvarnarstarfs.
Skýrsluhöfundar leggja á það ríka áherslu að
yfirvöldum beri að taka upp mun öflugra íyr-
irbyggjandi starf en nú sé gert. „Við ákvarð-
anatöku um aukin fjárútlát í þessu skyni ber
að hafa í huga að þeir einstaklingar er síðar
gista fangelsi og sjúkrastofnanir vegna afbrota
og fíkniefnaneyslu koma að verulegu leyti úr
hópi þeirra ungmenna er hér hefur verið
lýst,“ segir í lok skýslunnar. „Nú hafa stjórn-
völd komið á fót meðferðarheimili fyrir þau
ungmenni sem verst eru farin af vímuefna-
neyslu og er það vel. Þetta má þó ekki verða til
þess að stjórnvöldum finnist nóg að gert,
stofnanameðferð getur aldrei komið í stað for-
varna.“ —SE
hið innra andrúmsloft fjölskyldunnar, þ.e.
slæm hjúskaparaðlögun, sinnuleysi, skortur á
hlýju, ósamkvæmni eða mikill strangleiki for-
eldra eru taldar hafa mikil áhrif á börn í yfir
15% hjónabanda. Nokkur tengsl eru við sum-
ar ytri aðstæður, s.s. starf föður og menntun,
greind barns, geðheilsu og námsárangur.
Enginn vafi leikur á að óhemju vinnuálag
margra foreldra og miklar fjarvistir frá heim-
ilinu hafa hér áhrif,“ segir í skýrslunni.
Tímamynd: Pjetur
Þá segir að gera þurfi skólum kleift að sinna
betur þeim nemendum sem eiga erfitt með að
fylgjast með í náminu. Frekari úrræði þurfi að
vera til fyrir þá nemendur sem ekki hafi áhuga
á menntaskóla- eða háskólanámi, s.s. mögu-
leiki á námi í sérdeiidum og starfsnámi, þ.e.
námi við framleiðslu-, þjónustu-, iðnaðar- og
skrifstofustörf. 36% ungmenna á aldrinum
22-25 ára ljúka ekki menntun sem nægir til
starfsréttinda. f skýrslunni segir að nú á tím-
500 unglingar á aldrinum
13-19 ára mjög djúpt
sokknir í neyslu
í skýrslunni segir að ekki sé hægt með vissu
að fullyrða um heildarfjölda ungmenna í þess-
um þremur hópum sem talað var um í upp-
hafi, því að sömu einstaklingar komi fyrir í
fleiri hópum en einum, en ljóst sé að þeir
skipti ekki tugum heldur hundruðum. Einar
Gylfi Jónsson, forstöðumaður Unglingaheim-
ilis ríksins, sagði að gera mætti ráð fyrir að
um 500 unglingar á aldrinum 13-19 ára væru
djúpt sokknir í neyslu vímuefna og áfengis,
þ.e. neyttu efnanna vikulega eða oftar. Af
þeim, sem leita aðstoðar hjá félagsmálastofn-
un og félagasamtökum vegna vímuefna-
neyslu, ber mest á þeim sem búa við erfiðar
heimilisaðstæður, hafa hætt í grunnskóla eða
eru atvinnulausir. „Neysla vímuefna og fíkni-
efna meðal þessara unglinga er margfalt tíðari
en meðal þeirra sem stunda nám eða ein-
hverja vinnu,“ segir f skýrslunni.
Skýrsluhöfundar benda á það sem helst sé til
ráða. „Efla verður aðstoð við heimili og fjöl-
skyldur er minna mega sín. Hafa verður
nokkra hliðsjón af hvaða breytur í uppeldi
tengjast fráhvarfí nemenda úr námi. Sam-
kvæmt athugun prófessors Sigurjóns Björns-
sonar kom í ljós að þær breytur varða fremur