Tíminn - 17.11.1990, Blaðsíða 1

inirr'iT R
noo^ ')oH/rc,\ nn T f* *n,r.phncr*nfí í
„Ert þú Jón Magnússon
eða andsk... sjálfur?"
Arið 1887 stefnir enn eitt Ameríkufarið út
Faxaflóa hlaðið farþegum og vamingi, og
þó ekki síst ríkum og innilegum vonum
um betra og auðveldara líf en alþýðu hefur gefíst
kostur á síðustu árin á Fróni, sem einkennst
hafa af harðindum, hafís og fleiri óáran. En það
eru einkum þeir ungu sem geta búist við raun-
verulegum umskiptum. Stöku á meðal farþega
eru komnir á þann aldur að þeir geta ekki gert
sér vonir um neitt sem kalla má „nýtt líf—
Hér á meðal er 58 ára gamall maður, sem komið
hefur um borð á Akranesi. Hann er miðlungs-
maður á hæð en afar þrekinn og ber ljóst al-
skegg. Jón Magnússon heitir hann. Heima á
Skaga hefur hann skilið eftir konu sína, Þórunni
Þórðardóttur, eftir 36 ára samvistir. Þau eiga
aldrei eftir að sjást framar. En það er fleira sem
þessi kempulegi maður skilur eftir á íslandi:
Óteljandi sögur um harðfengi og hreystiverk,
sem sagðar verða upp aftur og aftur næstu ára-
tugina og taka á sig æ ævintýralegri blæ, eins og
verða vill. Seinna er þeim safnað saman og nú
verður borið niður hér og hvar í syrpunni, eins
og hún er skráð í „Söguþáttum landpóstanna“.
Jón Magnússon var sennilega mesta kempan af
þeim öllum til samans og er þá nokkuð sagt.
Jón póstur Magnússon var fæddur
að Hrófá í Steingrímsfirði 21. júlí
1829. Hann ólst upp hjá afa sínum
og ömmu í Snartartungu og hafði
amma hans, er Sigríður hét, hið
mesta dálæti á drengnum. Beitti
hann stundum smábrögðum við
hana, hruflaði sig sjálfur eða blóðg-
aði og sagði að hestur hefði slegið
sig. Lá þá allt góðgæti laust fyrir hjá
ömmu hans, því ekki var hætt við
að hann Jón litli væri að skrökva!
Það var vandi Jóns er hann ólst
upp í Snartartungu að berja utan
hóla og hæðir, þótt hann væri var-
aður þrásinnis við því athæfi. Eitt
sinn var hann að flytja hesta. Þegar
hann var að taka beislið út úr síð-
asta hestinum sér hann kvenmann
koma fram úr gljúfrunum hinum
megin við ána. Fór hún enga
mannavej*u og bar ört yfir. Verður
Jóni bilt við og tekur á rás heimleið-
is. En konan hleypur og hinum
megin árinnar. Kemst hún einhvers
staðar yfir ána og eltir nú Jón litla.
Virðist honum hún vera alveg á
hælum sér, er hann loks kemst inn í
bæinn. Talar hún þá eitthvað, en
hann má ekki greina orðaskil.
Um nóttina eftir þótti honum
sama konan vitja sín í draumi. Reif
hún allóþyrmilega í hár honum en
vann honum þó eigi annan miska.
Þóttist Jón þess fullviss að þetta
hefði verið huldukona, sem hann
hefði ónáðað með barsmíð sinni á
hólana. Er talið að huldukona þessi
hafi oftar vitjað Jóns og barna hans
og verið völd að ýmiss konar óhöpp-
um og ógæfu er þeim bar að hönd-
um. Rekja menn m.a. margvíslega
hrakninga Jóns á sjó og landi til
huldukonunnar, en þessir hrakn-
ingar urðu ekki fáir, eins og hér
mun mega lesa.
Harðlyndur, hrein-
lyndur og drenglyndur
í Snartartungu virðist Jón hafa al-
ist upp til fullorðinsára. Er hann
talinn vinnumaður þar árið 1851 og
kvænist þar um haustið yngisstúlk-
unni Þórunni Þórðardóttur frá Hey-
dalsseli í Hrútafirði. Er hann þá 22
ára en hún 21 árs. Árið 1854 eru þau
Jón og Þórunn vinnuhjú í Bitru. En
árið eftir reisa þau sér bú að Einfæt-
ingsgili í Bitru og eru þar til vors
1860. Flytja þau þá að Ballará á
Skarðsströnd og dvelja þar til vors
1861, en þá flytja þau út fyrir Klofn-
ing að Vígólfsstöðum á Fellsströnd.
Um það leyti tekur Jón að sér póst-
ferðirnar milli ísafjarðar og Reykja-
víkur.
Fáir meðal íslenskra pósta, ef
Jón Magnússon vestanpóstur. Hann var ein mesta kempan af öllum
þessum hreystikörium.
nokkur, urðu almenningi jafn hug-
þekkir og Jón og minnisstæðir. Ber
margt til þess. En þó fyrst og fremst
karlmennska hans og kappgirni,
drenglund og góðmennska. Er Jóni
vel lýst í ummælum Jóns bónda
Guðmundssonar í Ljárskógum, en
hann segir: „Jón Magnússon var
mest dáður og allra uppáhald þegar
ég var unglingur... Jón var glæsi-
menni í sjón og vexti, harðlyndur,
hreinlyndur og drenglyndur með
afbrigðum." Jón var síðasti póstur-
inn sem fór gangandi milli Reykja-
víkur og Vestfjarða.
Bogi amtmaður og
Jón póstur
Um þær mundir er Jón Magnússon
var póstur var Bogi Thorarensen,
sonur Bjarna skálds og amtmanns,
sýslumaður að Staðarfelli. Bogi var
stórbokki í lund og gjarn á að láta
menn finna til þess að hann taldi sig
allmiklu meiri en allan almúga, svo
sem títt var um embættismenn þá.
Bráðlyndur var hann svo orð var á
gert og þurfti oft ekki annað tilefni
en að honum fyndist sér ekki nægi-
leg virðing sýnd. Greip hann þá
stundum til korða síns eða byssu og
ógnaði mönnum. Og dæmi voru til
þess að menn flýðu lafhræddir af
fundi hans af þessum sökum — án
þess að bera upp erindi sín.
Nú kemur Jón póstur eitt sinn að
Staðarfelli. Bogi var þá nýlega sett-
ur amtmaður. Gengur Jón í stofu til
sýslumanns og heilsar honum með
þessum orðum:
„Komið þér sælir, sýslumaður góð-
ur."
Snýr sýslumaður sér þá heldur
hvatskeytilega að Jóni og segir, án
þess að taka kveðju hans frekar:
„Vitið þér ekki að ég er orðinn
amtmaður!"
„Jú, vissi ég vel,“ svarar Jón, „en
mér þótti heldur langt í því að segja:
„Sælir verið þér, sýslumaður góður,
settur amtmaður!"
Þá var Boga nóg boðið. Sprettur
hann upp og grípur til korðans.
Jóni pósti var líka nóg boðið, grípur
utan um handlegg sýslumanns og
hristir korðann úr hendi hans, tek-
ur hann síðan upp og brýtur á hné
sér. Það fylgir sögunni að Bogi
sýslumaður hafi jafnan borið mikla
virðingu fyrir Jóni pósti eftir þetta.
Jón Magnús-
son vestan-
póstur var eitt
mesta þrefc-
mennið af
póstunum.
7ótgangandi
fór hann í ára-
■/1
Öarðar og
Reykjavíkur
og var orðinn
þjóðsagna-
persóna er
hann nær sex-
tugur fluttist
til Ameríku
Kappglíman að
Staðarfelli
Hraustum monnum og metnaðar-
gjörnum lá við að öfunda Jón póst af
kröftum hans og vildu gjarna geta
talið sig honum jafn snjalla. Gekk
það orð af honum að fáir þyrftu við
hann að reyna ef hann reiddist. Er
eftirfarandi saga tekin eftir frásögn
tveggja sona hans:
Eitt sinn var Jón staddur á Staðar-
felli í póstferð og var að bíða eftir
tösku sinni. Þar var þá staddur
mannaumingi einn úr sveitinni er
sýna vildi amtmanni sérstaka virð-
ingu og nefndi hann hátign. Bogi
brást reiður við og sagði:
„Ekki hátign, heldur tign! Farðu
út. Þú kannt ekki að tala!“
Vindur hann sér að manninum og
stjakar við honum. Viðstaddur var
einnig skrifari sýslumanns, Pétur
nokkur, er var hinn mesti glímu-
maður, en ofláti mikill og nú auk
þess hreifur af víni. Telur hann sér
skylt að veita sýslumanni og stjakar
því við manninum. Jón póstur var
nærstaddur og segir við Pétur:
„Taktu heldur í mig og láttu þenn-
an aumingja vera.“
Lætur Pétur ekki segja sér það
tvisvar, en ræðst að Jóni. Verða all-