Tíminn - 24.11.1990, Blaðsíða 6

6
Laugardagur 24. nóvember 1990
Tímirm
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Glslason
SkrifstofunLyngháls 9,110 Reykjavlk. Slml: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsíman Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1100,-, verð I lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Fall Margrétar
Ekki ætlar að verða skortur á fréttnæmum heims-
viðburðum í þessari viku. Lok kalda stríðsins voru
innsigluð af hálfu aðildarþjóða Ráðstefnu um öryggi
og frið í Evrópu við hátíðlega athöfn í París og Versöl-
um fyrrihluta vikunnar. Það þótti eðlilega mikill við-
burður, en ekki er annað að sjá en að ákvörðun
Margrétar Thatchers á fimmtudaginn um að láta af
embætti forsætisráðherra og sækjast ekki eftir
áframhaldandi leiðtogahlutverki í breska íhalds-
flokknum veki ekki síður fjölmiðlaathygli en sjálf
endalok kalda stríðsins.
Vegna langrar setu í stóli forsætisráðherra og stöðu
pólitísks leiðtoga flokks síns hefur Margrét Thatcher
öðlast sérstakan sess meðal stjórnmálamanna og það
því fremur að hún er fyrsta kona sem gegnt hefur
slíkum embættum í Bretlandi frá upphafi vega. Vafa-
laust er það rétt að hún hefur skapað sér sinn eigin
stíl sem pólitískur foringi. En fyrst og fremst hefur
hún haft lag á því að láta samtíðina vinna með sér.
Með samblandi af lagni og heppni hefur hún unnið
það sér til ágætis að sitja lengur á forsætisráðherra-
stóli samfleytt en dæmi eru til á þessari öld, eða 11 ár.
Margrét Thatcher varð leiðtogi íhaldsflokksins árið
1975 eftir Edward Heath, sem tapað hafði fyrir Verka-
mannaflokknum í kosningum 1974. Undir hennar
stjórn komst íhaldsflokkurinn aftur í valdaaðstöðu
1979. Efnahagsástandið í lok stjórnarferils kratanna
var bágt, verðbólga og atvinnuleysi og léleg afkoma í
þjóðnýttum atvinnurekstri. Við þessu ástandi tók
Margrét Thatcher og ákvað að gera skörp skil milli
efnahagsstefnu íhaldsflokksins og Verkamanna-
flokksins, afnema þjóðnýtingu hvar sem því yrði við
komið og taka upp einkavæðingu í staðinn, jafnvel á
sviði félagsmála og heilsugæslu og breyta þannig því
velferðarkerfi sem Verkamannaflokkurinn hafði haft
forystu um að koma á og íhaldsmenn höfðu fram að
þessu látið gott heita. Þannig varð Thatcherisminn til
sem eitt afbrigði markaðshyggjunnar.
Hitt er annað að Margrét Thatcher varð síður en svo
vinsæl af efnahagsstefnu sinni í upphafi, hvað þá af
framkomunni, enda í algerri lægð á vinsældalistan-
um, þegar Falklandseyjastríðið bjargaði heiðri henn-
ar í apríl 1982. Á því hefur hún lifað fram á síðustu
mánuði og fengið af því þetta orð um staðfestu og
einbeitni sem við hana er tengt.
Hið góða og sérstæða við frú Thatcher sem mann-
eskju og stjórnmálaforingja er gamaldags bresk þjóð-
rækni og trú á fornar þinghefðir. Fastheldni hennar á
því sviði hefur þó öðru fremur orðið henni að falli,
eftir að íhaldsmenn hafa gerst óforbetranlegir áhang-
endur hugmyndarinnar um Bandaríki Evrópu og sjá
ekkert annað en að keyra það mál í gegn með fullum
hraða. Thatcher hefur staðið gegn þessu bráðlæti.
Við brottför hennar gerist það helst að draga mun úr
andófi gegn öfgum Evrópuhyggjunnar og líklegast að
það hverfi með öllu áður en langt um líður. E.t.v.
verður Margrétar Thatchers minnst fyrir það að vera
síðasti fulltrúi breskrar þjóðrækni. Thatcherisminn
sem efnahagsstefna er a.m.k. ekki til langlífis. Hann
hefur ekki læknað þau mein sem honum var ætlað.
EIR SEM VILJA veg ís-
lenskrar tungu sem mestan eru
ljósberar á skuggalegri tíð. Engu
breytir, þótt við sem þurfum að
klæmast á tungunni frá degi til
dags í atvinnuskyni teljum á
stundum, að þessir góðu ljósber-
ar séu of afskiptasamir. En það
hefur ásannast á síðustu áratug-
um, að afskiptasemin hefur
hvergi dugað til. Lengi vel snérist
baráttan um að hreinsa dönsk
áhrif úr tungunni. Þau dönsku
tökuorð, sem hafa ekki þegar
unnið sér einskonar þegnrétt,
eru horfin úr daglegri málnotk-
un, en í staðinn er komin eins-
konar hæ og bæ-mállýska, sem
unnið hefur mikla sigra og er Iík-
leg til enn stærri landvinninga.
Hér á landi eru hafðar uppi marg-
víslegar varnir við hugsanlegu
smiti í búfjárstofnum. Þær eru
sprottnar af sárri reynslu og
miklu ijárhagslegu tapi, sem varð
vegna fjárkláða og mæðiveiki svo
dæmi séu nefnd. En enginn
grætur ísienskuna. Hennar galli
er sá, á tímum velferðar og pen-
ingahyggju, að hún er ekki bú-
fénaður.
Ambögur handa
ómálga bömum
III meðferð tungunnar og notk-
un á útlendum slettum er virð-
ingarleysi fyrir ætt og uppruna
og öllu því sem hér hefur áunnist
á liðnum öldum til eflingar sjálf-
stæðu Iífi þjóðarinnar. Annað
hvort taia menn ákveðið mál, eða
þeir tala það ekki. Það er ekki
hægt með sæmilegu móti að tala
tvö tungumál í einu þannig, að
annað hvort orð sé t.d. á ensku.
Samt tíðkast þetta á fslandi, eink-
um í tækjum, þar sem áhrifanna
gætir mest, svo sem í nær tug út-
varpa. Tungumál, sem nær al-
mannaeyrum og er ekki sæmi-
lega fram sett og hreint, af-
skræmir málvitund almennings.
Mikið er eftir ólært hjá hátt í tug
útvarpsstöðva hvað snertir með-
ferð tungunnar. Þar valda mestu
þau efnisföng, sem stuðst er við
að miklum meirihluta. Erlend
dægurlög og lítt heyranlegir ís-
lenskir textar og ambögulegir
kremja málið og saxa orðin í
búta, og því borið við að svona
þurfi þetta að vera af listrænni
nauðsyn. Þetta gerði ekki mikið
til ef áheyrendur og njótendur
þessa flutnings væru fullorðið
fólk, sem hefði þegar lært að tala
og skrifa, eins og ætla verður á
miklum menntunartímum.
Verra er þegar amböguleg dag-
skráin dynur á börnum allt frá
því að þau eru ómálga í vöggu, og
fylgir þeim síðan fram eftir
þroskaaldrinum.
Verður þjóðtungan
málagrautur?
Væru dagblöðin full með texta á
degi hverjum, sambærilegum við
tungumálagrautinn hjá útvarps-
stöðvum, yrði margur hneykslað-
ur. Lítið af slíkum blaðaskrifum
yrði fyrirgefið. Aftur á móti finnst
engum neitt til um, þótt íslensk-
an sé á stóru undanhaldi í út-
varpsstöðvum. Málagrauturinn
þar þykir viðeigandi. Um leið er
fólk óbeint að halda því fram að
málagrautur úti í þjóðfélaginu sé
líka viðeigandi. Þess vegna er það
staðreynd, að baráttuna fýrir
gengi íslenskrar tungu á ekki að
heyja sem leiðréttingarbaráttu
eftir að slysin hafa gerst. Það á að
stöðva afflutning íslenskunnar
við uppspretturnar sjálfar. Það á
að þrengja með öllum ráðum
flaum enskunnar og annarra er-
lendra mála inn á málsvæði ís-
lenskunnar. í stað þess að setja
einhverjar hömlur á innstreymi
erlendra tungumála, gengur rík-
isvaldið sjálft fram og heimilar
óheftan flutning á erlendu efni,
eins og dægurlögum, vegna þess
að ekki fáist við þenna flaum ráð-
ið. Vel má vera að ekki sé hægt að
breyta neinu um sungin dægur-
lög á erlendum málum. En það er
hins vegar út í hött, að þeir sem
kynna þessi lög noti erlend og
óþýdd heiti þeirra og eyði ótak-
mörkuðum tíma í flutning
þeirra. Strax með því að tak-
marka hlutfall erlends efnis af
þessu tagi, væri hægt að draga úr
holskeflunni, og sýna í verki, að
okkur er alvara þegar við tölum
um málvernd. I máli eins og
þessu getur óskhyggja mistækra
aðila, sem fyrst og fremst eru að
hugsa um gróðann sinn, á sama
hátt og þeir sem fluttu inn kláða-
hrúta og mæðiveikihrúta til að
bæta fjárstofninn, orðið til að
þess að einskonar málagrautur
verði þjóðtunga íslendinga. Eigi
að viðhalda tungunni til fram-
búðar, eigum við engra kosta völ
annan en þann að stöðva aðförina
að svo miklu leyti sem það er
unnt.
Tungumálið
puttað inn
Kvikmyndir og sjónvarp eru
sér á parti hvað máláhrif snert-
ir. Þar hefur afskræming er-
lendra tungna lengi leikið laus-
um hala, og fengið óáreitt að
sækja inn á málsvið okkar.
Sinnuleysið um þessa öfugþró-
un hefur verið algjört, kannski
mest vegna þess að um var að
ræða langtímamál, sem ekki
aðrir en vinir íslenskunnar
skildu. Hér var ekki um að ræða
útlenda kláðahrúta eða mæði-
veikihrúta, sem voru augljóst
upphaf ófarnaðar. Hér var á ferð
viðtekin regla um málflutning á
erlendum tungum, sem ekki
mátti hrófla við. Skömmu áður
en íslenska sjónvarpið kom til
sögunnar var byrjað á því að
texta myndir í kvikmyndahús-
um. Ekki var þó hirt um textun
á lélegum og ódýrum myndum.
íslenska sjónvarpið sá hins veg-
ar til þess að textaðar voru allar
myndir og þættir við hin erfið-
ustu skilyrði, en fólk var fengið
til að þýða myndir og þætti og
mátti fylgja sýningunum eftir. I
rauninni var aðferðin ósköp
einföld, en um leið óþægileg.
Textinn var puttaður inn jafn-
óðum og gekk á ýmsu. Textun á
myndum hefur síðan verið svo
til einráð og má segja að það
hafi verið Iausn. Samt er alveg
ljóst að enskan hefur staðið í