Tíminn - 24.11.1990, Blaðsíða 7

Laugardagur 24. nóvember 1990

m >
i ** ft)
„jsi
stórum landvinningum þrátt
fyrir textun, enda glymur talið
öll kvöld á öllum íslenskum
heimilum.
Þegar of seint er
_________að iðrast__________
Þráfaldlega hefur verið bent á,
að engin lausn finnst á þessu
vandamáli fyrr en tekin verður
upp talsetning á kvikmyndum og
þáttum sem sýndir eru í sjón-
varpi og í kvikmyndahúsum. Það
er eina manneskjulega lausnin,
sem að nokkru leyti getur létt af
okkur ásókn erlendra tungna.
Slík aðferð er í samræmi við það,
sem frjálsar og fullvalda þjóðir
gera. Uppi hafa verið allskonar
andmæli gegn talsetningu, sem
flest eru léttvæg nema kostnað-
arhliðin. Kemur þá að því rétt
einu sinni, hvað við erum fá og
smá. Talsetning á erlendu efni er
dýr. Hún er þó í eðli sínu mesta
menningarátak sem hér yrði
gert. Slíkt menningarátak gæti
orðið okkur til bjargar í óvæntri
og ágengri kreppu smáþjóðar í
stórum heimi, sem hefur hvolfst
yfir með undraverðum hraða og
ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Þótt þjóðir í Evrópu eigi ekkert
tungumál, eins og Belgar, verður
engu spáð um mannabyggð hér
norður í hafmu missum við
tunguna að meira eða minna
leyti, og fómum henni á altari
einhverrar alþjóðahyggju og
skemmtanalífs, sem nú er mjög í
tísku. Við emm sjálfstæð þjóð
vegna menningarlegrar sér-
stöðu. Og tungan er hluti af því
sjálfstæði. Of seint er að stíga
fram og segja: Nú skulum við
endurreisa tunguna, þegar hún
er horfin okkur. Þess vegna eru
varnir aldrei of snemma teknar
upp, en alltaf of seint að iðrast.
Böm og ösku-
buskumál
Tálsetning á erlendu efni í
áhrifamiklum fjölmiðlum er lífs-
nauðsyn, sem fúll ástæða er að
styrkja myndarlega, sé hún of
kostnaðarsöm til að ráðið verði
við hana af þeim sem reka þessa
fjölmiðla. Hiklaust á að hækka
afnotagjöld og miðaverð til að
auðvelda að standa undir kostn-
aði við talsetningu. Öll langtíma-
markmið til vemdar tungunni
eru af því góða. Andóf gegn þess-
ari vernd, sem byggir á því, að
engin hætta sé á ferðum, er
rangt. Það hefur þegar sýnt sig að
talsetning á bamaefni Stöðvar 2
og Sjónvarpsins hefur heppnast
vel. I rauninni er þar um stór-
fenglegan áfanga að ræða, þótt
ekki sé nema um lítinn hluta af
dagskrárefni að ræða. Númer eitt
er að allt barnaefni í sjónvarpi
verði talsett. Þar eru mál við-
kvæmust hvað tunguna snertir.
Einnig er Ijóst að börn horfa
mikið á auglýsingar. Þess vegna
er vert að athuga, að skylda aug-
lýsendur, þ.e. umbjóðendur er-
lends varnings, til að talsetja
auglýsingar þar sem því verður
mögulega við komið. Með þeim
hætti mótast hugur barnsins á
jákvæðan hátt til íslenskunnar.
En töluverður skortur er á slíkri
mótun, þegar börn horfa á sjón-
varp. Vert er að hafa í huga að er-
lent bamaefni er oftast vandað og
ber fínheitin með sér ekki síður
en Mjallhvít Disneys gerði í
gamla daga. Tungumálið sem
fylgir þessum fínu þáttum hefúr
þar af leiðandi fólgna í sér yfir-
burði. Börnunum þykir það fínt
mál. Hætta er á því við stöðuga
notkun t.d. ensku með barna-
efhi, að íslenskan þyki einskonar
öskubuskumál.
Brando og Wayne
Þeir sem taka talsetningu á kvik-
myndum og sjónvarpsþáttum illa
hafa m.a. lýst því yfir að þeir
kunni ekki við að horfa á Marlon
Brando eða John Wayne tala ís-
lensku.
Tugmilljónir fólks í löndum eins
og Þýskalandi og Frakklandi
horfa á þessa leikara tala þýsku
eða frönsku og finnst það bara
sjálfsagt. Rök eins og þau að
óviðkunnanlegt sé að sjá amer-
ískan leikara tala íslensku benda
einungis til þess, að talsetning
komi of seint til sögunnar. Hér
hafi þegar verið unnin þau
hermdarverk á íslenskunni, að
fólki finnist ekki taka því lengur
að breyta til. ísland þarfnast tal-
setningar í þúsund sinnum ríkari
mæli en Marlon Brando að tala
ensku í kvikmynd á íslandi. Sé
Marlon Brando sama ætti ein-
staka íslendingi að vera sama á
meðan efnið berst honum kór-
rétt í þýðingu. Þá hefur komið
fyrir að leikstjórar kvikmynda
hafa bannað að sýna kvikmynd
með texta af því textalínur trufli
myndflötinn. Þetta hefur við rök
að styðjast. Og þá er ljóst að ekki
er horft á myndina á meðan text-
inn er lesinn. Hér hefúr ekki ver-
ið minnst á myndbönd, en auð-
vitað gildir hið sama um þau.
Myndbönd þarf að talsetja eins
og kvikmyndimar. Ljóst er að tal-
setningar-byltingin kostar mikið
fé. Það fé verður öðmm þræði að
fást með hærri leigugjöldum.
Vera kann að almannasjóðir yrðu
að hlaupa undir bagga. Tálsetn-
ing á erlendu efhi er brýnni en al-
mennt mun álitið. Þeir sem lifa í
svo sterkri aðdáun á erlendum
leikumm, að þeir þola ekki að
hlusta á þá tala íslensku, fara vill-
ir vegar. Þeir geta þó huggað sig
við að með aukinni notkun efnis
frá gervitunglum, sem hægt er
að taka um skerm beint inn í
stofu, og ekki verður hægt að tal-
setja að svo stöddu, geta hlustað
á sinn gervitungla-Brando og
gervitungla-Wayne, fyrst íslensk-
an bögglast svo fyrir brjósti
þeirra að ekki reynist unnt að
hlusta á þá tala mál Gunnars á
Hlíðarenda. En sú tíð kemur að
við getum varið málhelgi okkar í
myndmiðlum sem annars staðar.
Við eigum enga aðra leið færa en
taka upp talsetningu á erlendu
efni og takmarka flutning er-
lendra dægurlaga á dagskrá út-
varps, þannig að hlutfall þeirra
verði í einhverju hófi miðað við
innlent efni. Með þeim hætti höf-
um við snúist til vamar. Og ís-
land þarfnast þess.