Tíminn - 24.11.1990, Side 1

» r T
24.-25. nóvember 1990
Mynd tekin af Sauöárkróki árið 1937, sama ár og Sögufélagið var stofnað.
Dó Jón Halldórsson á
Völlum, gamall klerkur
n
og æöisgenginn
Söguféiag Skagfirðinga var stofnað
árið 1937 og er hið elsta af héraðs-
sögufélögum sem starfað hefur óslit-
ið síðan. í Skagafirði var þá gamal-
gróin hefð fyrir söguáhuga og þjóð-
legum fróðleik og má fara aiit aftur
til Björns á Skarðsá, sem ritaði m.a.
hinn fræga Skarðsárannál á önd-
verðri 17. öld. Skarðsárannáll er
merk sagnfræðileg heimild og nær
yfir árin 1400-1640. Við fræðastörf
sín naut Björn styrks og hvatningar
Þorláks Skúlasonar biskups á Hól-
um.
Hólabiskupar sumir höfðu sérstakan
áhuga á þessum fræðum og hefur
það sjálfsagt átt sinn þátt í því að
margir annálaritarar á 18. öld voru
skagfirskir, eða ættaðir þaðan. Björn
Þorleifsson Hólabiskup hélt t.d. Hall-
dór Þorbergsson annálaritara á Seylu
seinustu árin. Hann varð 88 ára gam-
all og farinn að heilsu. Árin fyrir and-
lát hans segir Björn biskup í bréfi til
Árna Magnússonar að Halldór karl sé
orðinn andarslitrandi og gamalær og
sé ekkert að reiða sig á frásagnir hans
frá fyrri tíð, en ávallt láti hann það
samt eitthvað heita karlkindin. Til
eru margar skemmtilegar sögur og
athugasemdir um slíka menn. „Hall-
dór eignaðist son kominn á áttræðis-
aldur. Var sá skírður Jón og gerðist
síðar prestur á Völlum í Svarfaðardal.
Jón var harðger og mikillátur og varð
gamall eins og faðir hans. Hann rugl-
aðist að síðustu og við andlát hans
var skrifað í annál: Dó Jón Halldórs-
son á Völlum, gamall klerkur og æð-
isgenginn. Svona rekst maður á
Sögufélag Skagfirðinga hefur starfað frá árinu 1937. Félagið
hefur gefið út mikið af bókum og ritum um skagfirsk frœði og
markvisst hefur það unnið að ættfræðirannsóknum í Skagafirði
og œviskrárútgáfu. Formaður Sögufélagsins er Hjalti Pálsson,
sem jafnframt er forstöðumaður Héraðsskjalasafns Skagfirðinga.
Tíminn hitti Hjalta að máli í Safnahúsinu á Sauðárkróki til að
fræðast um Sögufélagið og söguáhuga í Skagaflrði.
Rætt við Hjalta
Pálsson á
Sauðárkróki
um fræðagrúsk
í Skagafirði og
söguáhuga þar
í héraði frá
fyrri tíð til
okkar daga.
spaugilega hluti í fræðagrúskinu og
margar slíkar sögur og minningabrot
hafa varðveist fyrir atbeina Sögufé-
lagsins," segir Hjalti.
,JMekka“ sagnfræði
og þjóðlegs fróðleiks
,Á fyrri hluta nítjándu aldarinnar
verður Skagafjörður Mekka sagn-
fræði og þjóðlegs fróðleiks, þegar Jón
Espólín sýslumaður kemur í héraðið.
Hans fræðastarfsemi var með mikl-
um eindæmum. Það kemur stund-
um fram hjá honum, að hann var
argur yfir því þegar hann var tafinn
frá fræðastörfum við að sinna ein-
hverju ómerkilegu embættissnatti,
eltast við snærisþjófa frammi í Döl-
um eða úti á Skaga. Merkilegasta af-
rek hans á sviði fræðanna eru Árbæk-
urnar, sem telja má grundvallarrit í
íslandssögu og þó hann hefði ekki
gert neitt annað, væri það nóg til að
halda nafni hans á lofti. Annað stór-
virki hans eru ættartölur Espólíns,
sem við notum mikið í sambandi við
æviskrárritun. Þær eru nokkur þús-
und blaðsíður. Hann skrifaði einnig
sögur flestra Evrópuþjóða, sumar
voru doðrantar upp á 1500 til 2000
síður. Þar fyrir utan ritaði hann tölu-
vert um guðfræði."
Hjalti segir einn þekktasta lærisvein
Jóns Espólín vera Gísla Konráðsson,
sem skrifaði sjálfsagt meira en nokk-
ur annar maður hefur gert á íslandi.
Hann bjó í Skagafirði, en fluttist
vestur í Breiðafjörð um miðja síð-
ustu öld. Þar tóku ríkismenn í Flatey
hann upp á sína arma og héldu hon-
um uppi, sköffuðu honum lifibrauð
og létu hann skrifa. „Hann var sjálf-
sagt einn af þeim fyrstu sem gerðist
atvinnurithöfundur á seinni öldum.“
Út frá þessum tveimur mönnum,
Jóni Espólín og Gísla Konráðssyni,
segir Hjalti að hafi kviknað mikið
fræðastarf í héraðinu og margir
kunnir menn lagt stund á fræðin.
Minnisvarði um Gísla
Konráðsson, sem reistur var
í Glaumbæ árið 1977 í tilefni
100 ára ártíðar hans.