Tíminn - 24.11.1990, Blaðsíða 6

14
HELGIN
Laugardagur 24. nóvember
NÝJUNGAR á sviði
læknisfræðinnar
sæta ávallt tíð-
indum og flestir
meðal lesenda muna
hverja athygli það vakti
er fyrsta glasafrjóvgunar-
barnið fæddist í Englandi
fyrir rúmum áratug.
Á sextíu ára afmæli
Landspítalans hillir
undir að þessi aðferð
til lausnar ófrjósemi-
vanda þúsunda og aftur
þúsunda kvenna
og raunar karla einnig
verði tekin upp hér á
landi. Er nú verið að
innrétta hina nýju
glasafrjóvgunardeild
í húsakynnum
Kvennadeildar
Landspítalans, og mun
Jón Hilmar Alfreðsson
yfirlæknir veita henni
forstöðu. Við föluðumst
eftir viðtali við Jón
Hilmar af þessu tilefni,
sem varð góðfúslega við
að segja okkur frá
í hverju glasafrjóvgun-
araðferðin felst,
þróun hennar og
möguleikum. Jón á
að baki átján ára starf
við Kvennadeildina og
báðum við hann íyrst
að minnast á nokkrar
þær framfarir sem orðið
hafa og honum eru
minnisstæðastar
á löngum ferli.
Rætt viö Jón Hilmar
Alfreðsson, yfiriækni
á Kvennadeild
Landspítalans, um
þessa merku nýjung
sem mikil eftirspum
hefurveriðeftir
hér á landi

Jón Hiimar Alfreðsson, yflrlæknir. „Til að byija með mun glasafrjóvgun ekki fást nema innan hjónabands, eða þá að par hafl búið saman í nokku
ár“. (Tímamynd Aml)
.. lækkun á 500 g smjörstykkjunum.
Viö komum til móts við heimilin
í jólaundirbúningnum...
Venjulegt verð kr.
,270.80 /
Jólatilboð:
• ~ f
smiorsryKKianna
--1 r '
Laugardagur 24. nóvember 1990
HELGIN
15
IJÚ, það hafa orðið miklar framfarir í þessari grein og nýj-
ungar komið til sögunnar, frá því er ég byrjaði hér,“ segir
Jón Hilmar. „Ekki verður allt talið upp en ég vil samt nefna
þá stórbættu aðstöðu sem skapaðist varðandi meðhöndlun
á krabbameini kvenna, þegar nýja deiidin var opnuð 1975.
Seinna hafa svo bæst við tæki til svonefndrar eftirtileðslu,
sem gert hefur alla meðferð öruggari en var. Hér fyrir utan
hafa átt sér stað verulegar ffamfarir í sambandi við fæðing-
arhjálp. Árið 1977 fengum við fyrstu „monitorana" til þess
j að fyigjast með hjartslætti fósturs. Einnig hafa orðið fram-
j farir í tengslum við deyfingar við fæðingar og þar ber fyrst
i að nefna lenda (epidural)-deyfinguna. Og ekki má gleyma
því tæki sem valdið hefur einna mestri byltingu innan
i veggja þessa húss, en það er „sónarinri' eða ómskoðunar-
j tækið. Fyrsta tækið var einmitt sett upp í nýju byggingunni
! 1975 og síðan höfum við eignast fleiri tæki. „Sónarinn" hef-
ur gjörbreytt allri greiningu á meðgöngu og raunar líka
í auðveldað greiningu á ýmsum kvensjúkdómum.
Já, ef við víkjum að frjósemismálunum, þá hafa verið tekn-
ar upp nýjungar hér á því sviði. Það var árið 1980 að við
; byrjuðum að framkvæma svokallaða tæknisæðingu með
j frystu sæði frá sæðisgjöfum. Þá komumst við í samband við
; sæðisbanka í Kaupmannahöfn, sem er nokkuð stór í snið-
i unum á norræna vísu og þjónar Danmörku allri. Að þeim
banka höfum við átt aðgang upp frá því. Þessari aðferð er
i einkum beitt ef eiginmaður er gjörsamlega ófrjór og ekki
' unnt áð bæta úr því. Enn ein tímamót urðu svo með nýjum
smásjártækjum, sem bættu mjög tækni við skurðaðgerðir
tengdar ófrjósemi í konum. Slíkar aðgerðir eru fram-
kvæmdar þegar laga þarf innri kynfærin, einkum eggjaleið-
arana, og með smásjártækjunum urðum við vitni að betri
árangri.
Nú stefnum við að því að taka upp glasafrjóvganir. Þannig
höfum við sífellt leitast við að fylgjast með á öllum sviðum
og tileinka okkur nýjungar sem ffarn koma og sannað hafa
ágæti sitt erlendis. Við getum að vísu ekki verið í farar-
; broddi í þróuninni meðan hún er að gerast, því það er of
dýrt En við reynum að taka það hingað heim sem reynslan
sýnir að líklegt er til að bæta árangur af starfinu."
Hve langt er síðan glasafirjóvgunar-
tæknin kom fram?
,d4ig minnir að það hafi verið um 1978 að fyrsta bamið
fæddist í Englandi, sem getið var með glasafrjóvgun. Það
voru tveir Bretar sem unnu saman að þessu í Cambridge,
þeir Patrick Steptoe og Robert Edwards. Steptoe var læknir
en Edwards lífeðlisfræðingur. Þeir höfðu þá auðvitað verið
búnir að vinna að þessu árum saman, en þetta tókst í fyrsta
skipti um 1978 eða 1979, en ekki man ég hvort árið bamið
fæddist Síðan hefúr orðið mikil þróun á þessum vettvangi.
FVrstu glasafrjóvganimarvoru gerðar með skurðaðgerð, en
nú er þetta orðið miklu einfaldara. Það ber að þakka óm-
skoðunartækjunum og nákvæmri tækni við hormónamæl-
ingar, enda eru þær undirstaða þess að þetta er yfirleitt
mögulegt
Að vísu var glasafrjóvgunum tekið með nokkmm efasemd-
um í byrjun og menn vom hikandi að taka þær upp fyrstu
árin. Líklega hafa Ástralíumenn verið djarfastir við glasa-
frjóvganir framan af og tóku fyrstir að stunda þær í stómm
stíl. En sl. áratug hefur jretta breiðst hratt út og hafði fyrir
Imiðjan áratuginn vakið stórathygii í læknaheiminum og
var rætt á öllum ráðstefnum. Nú hefúr meðferðin verið við-
urkennd og er búin að sanna ágæti sitt Það má segja að hún
sé nú komin til að vera — að minnsta kosti þar til eitthvað
enn betra kemur fram.“
Hvenær er glasafijóvgun
helst beitt?
„Glasafrjóvgun er einkum beitt þegar eggjaleiðarar kon-
unnar em lokaðir og eggið kemst þannig ekki niður í þá og
; sæðið þangað upp. Slík skemmd í eggjaleiðumm er algeng
orsök ófrjósemi og stafar af bólgum eða öðmm sjúkdóm-
um.
En notkunarsvið glasafrjóvgunar hefur verið víkkað, og að-
ferðinni er beitt í fleiri tilvikum, svo sem við væga ófrjósemi
hjá körlum. Einnig í þeim hópi þar sem um óútskýrða ófrjó-
semi er að ræða — þ.e. þegar orsökin finnst ekki, þrátt fýr-
irítarlega rannsókn.
íslenskar konur hafa leitað í talsverðum mæli eftir glasa-
frjóvgun, en í þrjú ár hefúr þeim verið gefinn kostur á að
fara utan í slíka meðferð. TVyggingastofnun ríkisins gerði
sérstakt samkomulag við stóra stofnun í Bretlandi, Boum-
hall Clinic, um að hún tæki þetta að sér fyrir okkur. Ég álít
að þar hafi verið um góðan og gagnlegan aðdraganda að
ræða að því að hefja glasafrjóvganir hér heima. Þar með vor-
um við farin að hagnýta þessa aðferðafræði, þótt við fram-
kvæmdum frjóvganimar ekki sjálf. í tengslum við þetta höf-
um við undirbúið tilfellin fyrir aðgerðina og fylgjumst með
þeim er þau koma heim. Fyrir vikið ættum við líka að geta
áttað bkkur betur á hver þörfin fyrir slíkar frjóvganir er hér-
lendis, nú er við emm að fara í gang.“
Er ófijósemi algeng hér á landi?
Já, það virðist sem ófrjósemi sé býsna algeng hér og óhætt
að segja að tíunda hvert par fái eitthvað að kenna á henni í
lengri eða skemmri tíma. Það lætur nærri að hundrað kon-
ur hafi farið utan árlega þau þrjú ár sem þetta hefur staðið
til boða. Tölumar fyrir árið sem er að líða hef ég ekki tiltæk-
ar. En á grundvelli þessara upplýsinga höfum við byggt þá
áætlun okkar að hér á Kvennadeildinni verði hægt að anna
allt að 200 til 250 meðferðum á ári. Þannig teljum við okk-
ur kleift að anna eftirspuminni, enda er erfitt að setja sam-
an einingu sem er minni eða með minni afkastagetu. Um
kostnað við að koma upp þessari deild er það að segja að
hann er bæði mikill og ekki mikill. Ekki þarf mikið hús-
næði, því engin þörf mun verða á að hafa inniliggjandi sjúk-
Verið er að innrétta hina nýju deild um þessar mundir, enda ekld langur tími uns starfsem-
in á að hefiast (Tfmamynd Ami).
linga. Tækjakostur er og ekki svo ákaflega dýr, þótt það fari
eftir við hvað er miðað. Ég gæti trúað að hann muni nema
innan við tíu milljónum króna.
En meðferðinni fylgir nákvæmt eftirlit og meðferð með
dýrum lyfjum, sónarskoðunum og hormónamælingum.
Þetta er auðvitað kostnaðarsamt og eru þá ótaldar aðgerðir
við eggheimtu og ræktun á frumuvinnustofú, svo og aðgerð
við að setja upp fósturvísa. Fósturvísi nefnum við þann litla
kökk af frumum, sem myndast eftir frjóvgun.
Sé á allt litið teljum við okkur því geta framkvæmt glasa-
frjóvganir hér með svipuðum eða heldur minni kostnaði en
við nú greiðum með því að senda konur erlendis. Að auki
sparast svo ferðakostnaður, uppihald ytra og vinnutap, en
meðferðin tekur allt að tvær til þrjár vikur. Með því að gera
þetta hér erum við og að flytja inn þessa atvinnu og fá hana
okkar eigin heilbrigðisstéttum. Þar með verður þetta að
teljast hagkvæmt, takist okkur jafnvel og öðrum, en úr því
mun reynsla skera. Þungamiðjan í undirbúningnum hefúr
verið að velja og þjálfa hæft,
ungt fólk til þessa verkefnis en
starfið við þetta er tvíþætt
Annars vegar er það læknir
sem sinnir sjúklingnum,

Varðan opnar viðskiptavinum Landsbankans
leið inn í bankaþjónustu framtíðarinnar.
Varða er nafn á víðtækri fjármála-
þjónustu Landsbankans sem er
sérsniðin fyrir einstaklinga 60 ára og
eldri. Með Vörðunni vill Landsbankinn
efla sérstaklega tengslin við þessa
viðskiptavini sína, sem margir hverjir
hafa skiptvið bankann áratugum
saman, og veita þeim persónulegri
bankaþjónustu sem er mun
yfirgripsmeiri en áður hefur þekkst.
Varðan er samsett úr mörgum þjónustu
þáttum. Þar á meðal er að sjálfsögðu
ávöxtun sparifjár, verðbréfaþjónusta,
lánafyrirgreiðsla og greiðslukorta-
viðskipti. En í Vörðunni er einnig veitt
ráðgjöf og þjónusta á sviði trygginga-
og skattamála, aðstoðað við gerð fjár-
hagsáætlana og leiðbeint um útfyllingu
ýmissa gagna og umsókna, s.s. til Trygg
ingastofnunar. Ennfremur er Vörðu-
félögum veitt aðstoð vegna húsnæðis-
skipta.
Hafðu samband við Vörðu-
þjónustufulltrúann á næsta
afgreiðslustað bankans og
fáðu nánari upplýsingar.
Varðan er félagsskapur sem
borgarsig að eiga aðild að.
Landsbanki
íslands
4® Bankl allra landsmanna