Tíminn - 07.12.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Föstudagur 7. desember 1990
Föstudagur 7. desember 1990
Tíminn 9

Meirihluti fjárhags- og viðskiptanefndar mælir með að bráðabirgðalögin verði samþykkt óbreytt:
II
' m i

II

■
Bráðabirgða
lögin brjóta
ekki stjórn-
arskrána
Páll Pétursson, þingflokksformaður Fram-
sóknarflokksins, mælti í gær fyrir áliti
meirihluta fjárhags- og viðskiptanefndar
neðri deildar á margumræddum bráð-
birgðalögum. Nefndin hefur haft lögin til
umfjöllunar í nokkrar vikur. Á fund nefnd-
arinnar komu Páll Halldórsson, Birgir
Björn Sigurjónsson og Eggert Lárusson frá
BMHR, Ögmundur Jónasson og Sjöfn Ing-
ólfsdóttir frá BSRB, Ásmundur Stefánsson
frá ASÍ, Þórarinn V. Þórarinsson frá VSÍ og
Þórður Friðjónsson, forstjóri Þjóðhags-
stofnunar.
Nefndin varð ekki sammála um afgreiðslu
málsins. Meirihlutinn leggur til að frum-
varpið verði samþykkt óbreytt. Minnihlut-
inn er andstæðrar skoðunar. Friðrik Sop-
husson, alþingismaður Sjálfstæðisflokks-
ins, mælti fyrir sínu áliti í gær, en að því
búnu var umræðunni frestað. Þórhildur
Þorleifsdóttir, alþingismaður Kvennalist-
ans, skilar sérstöku áliti. Óvíst er um af-
stöðu Matthíasar Bjarnasonar, alþingis-
manns Sjálfstæðisflokksins sem einnig sit-
ur í nefndinni, en hann er veikur. Matthías
skrifaði ekki undir álitið sem Friðrik skil-
aði. Fyrirhugað er að umræða og atkvæða-
greiðsla um málið fari fram næstkomandi
þriðjudag.
Hér fer á eftir hluti af áliti meirihluta
nefndarinnar og hluti af skýrslu Gunnlaugs
Claessen ríkislögmanns, sem lögð hefur
verið fram í bæjarþingi Reykjavíkur, en þar
hefur félagsmaður í BHMR höfðað mál á
hendur ríkinu vegna setningar bráða-
birgðalaganna.
Lögin sett til að varna
holskeflu í efnahagsmál-
um
Um setningu bráðabirgðalaganna má segja
almennt að ríkisstjórnin og stuðnings-
menn hennar mátu ástand efnahags- og
launamála svo, að brýna nauðsyn bæri til
að setja bráðabirgðalög í ágúst síðastliðn-
um. Annars hefðu skollið á ófyrirséðar
launahækkanir sem leitt hefðu til víxl-
hækkana verðlags og launa. í kjölfarið
hefði fylgt óðaverðbólga. Sú þjóðarsátt sem
gerð var í febrúar var m.ö.o. í hættu og í
stað stöðugleika og öryggis hefði riðið yfir
þjóðina glundroði og efnahagsóvissa. Gátu
ábyrg stjórnvöld alls ekki horft á slíkt að-
gerðarlaus. Með endanlegu orðalagi 1. gr.
kjarasamnings ríkisins og BHMR taldi fjár-
málaráðherra tryggt að ekki kæmi til
launahækkana ef þær væru taldar raska
hinu almenna launakerfi í landinu. Þegar
fyrir lá að svo reyndist ekki hlutu forsendur
samningsins hvað þetta snertir að teljast
brostnar. Við þessar aðstæður og í ljósi
þeirra afleiðinga sem fram kæmu, yrði ekk-
ert að gert, átti ríkisvaldið ekki annarra
kosta völ en að beita bráðabirgðalagasetn-
ingu til þess að koma í veg fyrir holskeflu í
efnahagsmálum og óðaverðbólgu, eins og
áður segir.
Ríkisstjórnir hafa áður breytt kjarasamn-
ingum með bráðabirgðalögum sem Alþingi
hefur samþykkt. Alþingi hefur einnig breytt
kjarasamningum með lögum. Löggjafinn
hefur þannig breytt samningum milli
vinnuveitenda og launafólks, óháð því hver
vinnuveitandinn er. Flestir stjórnmála-
flokkar hafa staðið að slfku. Það er langt frá
því að um einsdæmi sé að ræða í þessu til-
viki. Jafnframt er rétt að vekja sérstaka at-
hygli á þeim útbreidda misskilningi að
bráðabirgðalögin hafi numið úr gildi nið-
urstöður Félagsdóms. Þeim niðurstöðum
er í engu raskað. Eftir að niðurstöður Fé-
Iagsdóms lágu fyrir var hins vegar hluta
samnings BHMR og fjármálaráðherra
breytt með lögum þannig að greiðslur féllu
niður frá 1. september 1990. Það þýðir hins
vegar ekki að niðurstöðum Félagsdóms sé
breytt, heldur þeirri réttarheimild sem
greiðsluskylda studdist við.
Þjóðarsáttinni lýkur verði
lögin ekki staðfest
Að gefnu tilefni er rétt að nefna hvað gerist
ef staðfestingarfrumvarpið verður ekki
samþykkt á Alþingi. í fyrsta lagi féllu bráða-
birgðalögin niður, en afleiðingin af því er
yfirleitt hin sama og af ógildingu annarra
laga. Bráðabirgðalögin yrðu úr sögunni að
því er til framtíðarinnar tekur. Þau stofna
því hvorki rétt né skyldu frá þeim tíma er
þau ganga úr gildi. Hins vegar stendur
óhaggað það réttarástand er þau hafa áður
skapað. Gildir það eins þótt Alþingi hafi
fellt lögin. Gildi bráðabirgðalaga er því hið
sama og annarra laga á meðan það helst,
enda þótt því Ijúki með ákveðnum hætti.
Þjóðhagsstofnun hefur að beiðni forsætis-
ráðherra reiknað út 3 dæmi um hugsanlega
verðþróun á næstu mánuðum ef bráða-
birgðalögin um launamál frá 3. ágúst sl.
falla úr gildi. í niðurstöðu Þjóðhagsstofn-
unar segir:
„Niðurstöður þessara útreikninga sýna að
verði víxlhækkanir verðlags, launa og
gengis með þeim hætti sem að framan
greinir stefnir í slík dæmi langt fram í tím-
ann. Ljóst er að á nokkrum mánuðum yrði
þriggja mánaða hraði verðbólgunnar miðað
við heilt ár kominn í tugi prósenta. f þeim
dæmum sem reiknuð voru var verðbólga á
þennan mælikvarða í fyrsta dæminu komin
í 22% í júlí 1991, 27% í öðru dæminu og í
tæplega 40% í því þriðja. í öllum þessum
dæmum mun kaupmáttur launa aukast
umtalsvert fyrst í stað og líklegt að almenn
eftirspurn fari vaxandi. Það má því reikna
með að ef þessi þróun gengur eftir að þau
markmið um viðskiptahalla og Iitla aukn-
ingu þjóðarútgjalda, sem sett voru fram í
þjóðhagsáætlun 1991 standist ekki. Rétt er
hins vegar að leggja áherslu á að þetta eru
ekki ótvíræðar niðurstöður, því óvissuat-
riðin eru mörg í þessum dæmum."
Svo sem fram kemur í könnun Þjóðhags-
stofnunar er ljóst að „þjóðarsáttinni" lýkur,
efnahagsmarkmið fara úr böndunum, fram
koma víxlhækkanir verðlags og launa og
vaxandi verðbólga mun ekki láta á sér
standa. Afleiðingarnar eru því skýrar.
Úrskurður dómstóls þýðir
ekki að komin sé óbreytan-
leg niðurstaða
Hér fer á eftir hluti af áliti Gunnlaugs Cla-
essen ríkislögmanns sem lagt hefur verið
fram í bæjarþingi Reykjavíkur. Millifyrir-
sagnir eru blaðsins.
„Stefnandi heldur því fram, að löggjafinn
geti ekki gripið fram fyrir hendur dómstóla
með þeim hætti, sem gert var. Löggjafan-
um sé óheimilt að taka aftur eignarréttindi
afmarkaðs hóps manna, sem honum höfðu
sérstaklega verið dæmd örfáum dögum áð-
ur af æðsta dómstól á sviði vinnuréttar.
Með þessu sé brotið gegn meginreglunni
Páll Pétursson, formaöur flárhags- og viðskiptanefndar neöri deildar, mælir týrir áliti meirihluta nefhdarinnar.
Tímamynd Arni Bjarna
um þrískiptingu rfkisvaldsins, sbr. 2. gr.
stjórnarskrárinnar nr. 33/1944.
Á þessi sjónarmið verður ekki fallist. Með
dómi sínum kvað Félagsdómur á um,
hvernig skýra bæri tilteknar greinar í
kjarasamningi fjármálaráðherra og BHMR.
Niðurstaða dóms um tiltekið sakarefni
bindur ekki hendur löggjafans til að breyta
gildandi rétti. Með 1. nr. 89/1990 er hluta
kjarasamnings BHMR og fjármálaráðherra
breytt þannig, að 4,5% launahækkun, sem
fólst í kjarasamningnum óbreyttum, féll
niður frá og með 1. september 1990. Með
því var breytt þeirri réttarheimild, sem
greiðsluskylda skv. dóminum var byggð á.
Ekki verður fallist á það með stefnanda, að
löggjafinn sé bundinn til frambúðar við það
réttarástand, sem dómstólar hafa kveðið á
um að sé gildandi réttur, er dómur gekk.
Löggjafinn hefur óumdeilanlega vald til að
breyta gildandi rétti. í 2. gr. stjórnarskrár-
innar felst ekki það hlutverk eða staða
dómsvalds, að þegar dómstóll hafi kveðið
upp dóm sé þar með komin óbreytanleg
niðurstaða til frambúðar, sem önnur grein
ríkisvalds, þ.e. löggjafarvald, fái ekki hrófl-
að við.
Brýnt var að bráðabirgða-
lög yrðu sett
B. Um 28. gr. stjórnarskrár.
Stefnandi telur, að skilyrði 28. gr. stjórn-
arskrár um að brýna nauðsyn hafi borið til
útgáfu nefndra bráðabirgðalaga, hafi ekki
verið fyrir hendi. Hvað sem eldri viðhorfum
líði, skuli dómstólar taka til sjálfstæðrar
skoðunar, hvort slík skilyrði séu til staðar.
Málatilbúnaður stefnanda sé miðaður við
að slík sjálfstæð skoðun fari fram.
Þessi sjónarmið stefnanda verður heldur
ekki fallist á. Bráðabirgðalöggjafinn á sjálf-
ur endanlegt mat um það, hvenær hin
brýna nauðsyn er fyrir hendi. Dómstólar
eru ekki bærir til að taka til endurskoðunar
hið huglæga mat bráðabirgðalöggjafans
um það, hvort brýn nauðsyn hafi legið til
grundvallar lagasetningu eða ekki.
Jafnvel þótt fallist yrði á sjónarmið stefn-
anda þess efnis, að dómstólar gætu tekið
mat bráðabirgðalöggjafans að þessu leyti til
endurskoðunar, er hafið yfir vafa, að brýn
nauðsyn í skilningi 28. gr. stjórnarskrár-
innar var fyrir hendi við setningu laga nr.
89/1990. í bréfi fjármálaráðuneytis til emb-
ættis ríkislögmanns á dskj. nr. 22 er rakið,
hvernig mál horfðu við ríkisstjórninni eftir
að dómur Félagsdóms lá fyrir í máli BHMR
hinn 23. júlí 1990. Samkvæmt því, sem þar
kemur fram, er alveg víst, að brýn nauðsyn
krafðist þess að ríkisstjórnin gripi til þeirr-
ar lagasetningar, sem sett var hinn 3. ágúst
sl. Hér verður að líta til þeirra afleiðinga,
sem það hefði haft í för með sér, ef til laga-
setningar hefði ekki komið. Núgildandi
kjarasamningar í landinu, þar á meðal
kjarasamningar BHMR og fleiri, hafa marg-
ir hverjir að geyma ákvæði þess efnis, að fái
launþegar sem taka laun skv. öðrum kjara-
samningum launahækkun, skuli viðkom-
andi einnig fá þá launahækkun. Stundum
eru forsendur kjarasamninga byggðar á því,
að aðrir launþegar fái ekki launahækkun
umfram það, sem viðkomandi kjarasamn-
ingur segir. Þetta á við um þjóðarsáttar-
samninga ASÍ frá febrúarmánuði sl. Hefði
ekki verið gripið inn í með lögum, hefðu
launahækkanir til BHMR-félaga hrint af
stað launahækkunum annarra launþega,
sem gert höfðu kjarasamninga, og þar með
hækkun launa og verðlags í þjóðfélaginu.
Þar með var kollvarpað þeim stöðugleika,
sem að var stefnt með þjóðarsáttarsamn-
ingunum og þeim mikla árangri í baráttu
við verðbólgu, sem þegar á sl. sumri hafði
náðst með þessum samningum. Þessar víxl-
hækkanir hefðu dunið yfir strax í kjölfar
Félagsdóms. Ókleift var að bíða þess að Al-
þingi kæmi saman. Með því að gera það
hefði skaðinn þegar verið skeður.
Á það skal jafnframt lögð áhersla, að ekki
var gripið til lagasetningar fyrr en fullreynt
var að ekki tækjust samningar milli fjár-
málaráðherra og BHMR um breytingu á
kjarasamningnum, þannig að hann gæti
samrýmst þjóðarsátt.
Óunnin vinnulaun eru
ekki eign
C. Um 67. gr. stjórnarskrár.
Þá heldur stefnandi því fram, að bráða-
birgðalög nr. 89/1990 feli í sér ólögmæta
skerðingu á eignarrétti. Þau svipti afmark-
aðan hóp launþega hluta þeirra Iauna, sem
þeir fengu greidd frá 1. júlí 1990, án þess
að nokkrar bætur komi fyrir og séu að því
leyti ólík öðrum tilvikum, þar sem gripið
hafi verið með lögum inn í gildandi kjara-
samninga. Skerðing sú á eignarrétti, sem
felist í bráðabirgðalögunum, sé ekki al-
menn, heldur sérstök í þeim skilningi, að
hún beinist að afmörkuðum hópi manna
og lækki laun hans frá því sem ákveðið
hafði verið.
Ekki verður fallist á réttmæti þessara
sjónarmiða. Kemur þar fyrst til, að ekki er
unnt að telja vinnulaun, sem ekki hefur
verið unnið fyrir, eign í skilningi 67. gr.
stjórnarskrár. Gagnstæð niðurstaða myndi
gilda um laun, sem þegar hefur verið unn-
ið fyrir. Launakrafa stofnast að megin-
stefnu til ekki fyrr en vinnuframlagið hef-
ur verið innt af hendi og launþegi hefur
ekki þær heimildir, sem felast í eignarrétt-
indum, þegar um væntanleg laun er að
ræða. Löggjafinn hefur ótvíræða heimild
til að breyta reglum um laun, sem ekki
hefur verið unnið fyrir, á þeim grundvelli,
að þau njóta ekki verndar 67. gr. stjórnar-
skrár. Skiptir þá engu, hvort um er að
ræða stærri eða þrengri hóp, sem ákvörð-
unin beinist að. Þannig hefur löggjafinn á
ýmsum sviðum sett því skorður, á hvaða
verði vinna eða vörur eru seldar. Ekki fæst
séð að ákvæði stjórnarskrár séu því til fyr-
irstöðu, sbr. einkum 69. gr.
Þá er ekki heldur unnt að samsinna þvf,
að skerðing launa skv. bráðabirgðalögun-
um sé sérstök í þeim skilningi, að hún
beinist að afmörkuðum hópi manna. Sam-
kvæmt 1. gr. laganna taka þau til þeirra
kjarasamninga, sem skv. ákvæðum sínum
eru í gildi við gildistöku laganna. Eins og
fram kemur í bréfi fjármálaráðuneytis á
dskj. nr. 22 ná lögin þannig til kjarasamn-
inga um það bil 90% launþega í landinu.
Áð auki kemur fram í gögnum málsins,
að ASÍ hafi þegar eftir uppkvaðningu Fé-
lagsdóms haft uppi kröfur á hendur sínum
viðsemjendum um sömu Iaunahækkun og
BHMR fékk og vísað þar til orðaðra for-
sendna í samningum sínum. Ennfremur,
að VSÍ og VMS hafi fallist á að verða við
þeirri kröfu. Lögin eru því ótvírætt al-
menn með því að þau svipta stærstan
hluta launþega í landinu með sama hætti
launahækkun, sem þeim hafði verið
ákveðin. Þar eru félagsmenn í BHMR ekki
í neinni sérstöðu. Það verður því ekki á
það fallist, að skerðing Iauna skv. lögun-
um hafi beinst að afmörkuðum hópi
manna, svo sem segir í málatilbúnaði
stefnanda. Það voru einmitt þessar vænt-
anlegu Iaunahækkanir til annarra en
BHMR- félaga og þar af leiðandi víxlhækk-
anir launa, sem beinlínis voru tilefni til
lagasetningarinnar.
Bráðabirgðalögin tak-
marka ekki félagafrelsi
D. Um 73. gr. stjórnarskrár.
Loks telur stefnandi, að lög nr. 89/1990
og einkum 2. og 4. gr. þeirra, séu andstæð
félagafrelsisákvæði 73. gr. stjórnarskrár-
innar. Stefnandi telur, að slík löggjöf grafi
undan starfsemi frjálsra stéttarfélaga og
leiði til þess að félagsmenn glati trú á gildi
þess að starfa í skipulögðum félagsskap
með löglegum hætti til að bæta kjör sín og
réttindi. Telur stefnandi að bráðabirgða-
lögin grafi undan þeim hugmyndum, sem
73. gr. stjórnarskrárinnar er reist á.
Vandséð er, hvernig 73. gr. stjórnarskrár
getur varðað kröfugerð stefnanda þessa
máls. Ákvæði þeirrar greinar snýr að fé-
lagasamtökum sem slfkum. Stéttarfélag
stefnanda er ekki aðili málsins. 73. gr.
stjórnarskrár er máli stefnanda óviðkom-
andi.
Samkvæmt 73. gr. stjórnarskrárinnar
eiga menn rétt á að stofna félög í sérhverj-
um löglegum tilgangi, án þess að sækja
þurfi um leyfi til þess. Ekkert félag má
heldur leysa upp með stjórnarráðstöfun. f
málatilbúnaði stefnanda felast staðhæf-
ingar um annað innihald 73. gr. stjórnar-
skrár, en skýr orð hennar segja til um.
Bráðabirgðalög nr. 89/1990 um launamál
takmarka á engan hátt rétt manna til að
stofna stéttarfélög. Stéttarfélag hefur
heldur ekki verið leyst upp eða bannað
með lögunum. Þau stéttarfélög, sem aðild
eiga að BHMR, geta haldið uppi starfsemi
sinni eftir gildistöku bráðabirgðalaganna
sem fyrir setningu þeirra. Það grefur ekki
undan tilvist stéttarfélaga, hvorki nú né
endranær, þótt löggjafinn grípi við erfiðar
aðstæður inn í kjarasamning viðkomandi
félags, sem iðulega gerist hér á landi.
Ekki verður heldur fallist á að lagasetn-
ing, sem löggjafinn sér ástæðu til að setja
með hagsmuni heildarinnar að leiðarljósi,
verði til þess að félagsmenn glati trú á því
að starfa í stéttarfélögum. Að minnsta
kosti er alveg ljóst að lögin verða ekki
dæmd ógild vegna hugsanlegra hugrenn-
inga einstakra félagsmanna, sem kunni að
falla í þennan farveg.
Við umfjöllun bæði 67. og 73. gr. stjórn-
arskrár skal á það bent, að Iögin eru tíma-
bundin og gildistími þeirra er tiltölulega
skammur. BHMR er heimilað að semja um
launanefnd skv. 3. gr. laganna, sem enn
getur stytt þann tíma, sem samningar eru
bundnir."
■weJ j