Tíminn - 12.12.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Miðvikudagur 12. desember 1990 Miðvikudagur 12. desember 1990
Tíminn 9
Seðlabankinn óttast að erlend lán kunni að aukast og innlendir vextir hækka:
Svikalogn
Eftir
Heiði
Helgadóttur
lánamarkaðnum?
„Vissar líkur benda til þess að nú sé „svika-
logn“ á lánamarkaðinum og að það geti
breyst skyndilega þegar efnahagslífið kemst
upp úr lægðinni," segir Seðlabankinn í nýrri
greinargerð um lánsfjáreftirspurn.
Það jafnvægi sem verið hefur á lánamark-
aðnum um sinn er fyrst og fremst því að
þakka að atvinnufyrirtæki hafa haldið að sér
höndum í fjárfestingum og borgað niður
skuldir sínar á þessu ári. Auk þess sem ríkis-
sjóður hefur sótt mikið í lánsfé bankanna,
sem alþekkt er, hafa heimilin (einstaklingar)
verið dugleg við „sláttinn" á árinu. Eigi að
skapast rúm fyrir óhjákvæmilega lánsfjár-
miðlun til atvinnulífsins á ný sé afar brýnt að
dregið verði úr þessari miklu lánsfjárþörf
heimilanna og hins opinbera.
Ekki eykur það bjartsýni Seðlabankamanna
að nýjustu tölur þykja benda til þess að útlán
bankanna hafi farið vaxandi að undanförnu á
sama tíma og dregið hefur verulega úr nýj-
um innlánum hjá bankakerfinu.
Telur Seðlabankinn það áhyggjuefni að
hægar hefur dregið úr almennum útlánum
heldur en búast hefði mátt við.
Lánin nær öll til ríkis
og heimila
Frá áramótum til októberloka jukust útlán
bankakerfisins um tæpa 16 milljarða króna,
eða rúmlega 9%.
Þar af fóru um 7 milljarðar til ríkis og sveit-
arfélaga og nær 5 milljarðar króna í ný lán til
heimila (einstaklinga), eða um 15% á tíma-
bilinu. Þetta þýðir að bankalán einstaklinga
hafa aukist um nær 9% eða 3 milljarða króna
umfram verðbólgu á 10 mánaða tímabili, þ.e.
bróöurpart þeirra 4 milljarða kr. sem at-
vinnuvegirnir hafa lækkað skuldir sínar að
raungildi frá áramótum.
Seðlabankinn teiur varlegt að treysta því að
fyrirtækin haldi áfram að halda svo að sér
höndum á lánsfjármarkaðnum. „Hér þarf
ekki mikið út af að bera til að aðstæður
breytist verulega svo að hið opinbera eða
aðrir geirar þurfi að sætta sig viö meiri er-
lend lán en að er stefnt. Slík staða kynni
einnig að leiða til þess að vextir á innlendum
lánamarkaði hækkuðu," segir Seðlabankinn.
Fljúga ríkisvíxlakrónurnar
út landi?
Þessi „sparsemi" fyrirtækja í lántökum hef-
ur gert ríkissjóði kleift að afla óvenjulega
mikils lánsfjár innanlands.
Innlendar langtímalántökur ríkissjóðs
nettó stefna í ár í 1,5% af vergri landsfram-
leiðslu (6 milljarða kr.), sem er meira en tek-
ist hefur að afla síðan 1987 þegar samsvar-
andi hlutfall var 0,9% af VLF. Þar við bætast
miklar upphæðir í skammtímalánum.
Reiknað er með að ríkisvíxlum upp á 1,1%
VLF.
Sala ríkisvíxla getur þó brugðið til beggja
vona, þar sem bankarnir geta fullnægt lausa-
fjárskyldu sinni með ýmsu öðru móti.
„Skammtímavextir eru nú háir erlendis og
gæti það leitt til þess að innlánsstofnanir
freistuðust til að geyma lausafé sitt í erlend-
um skammtímaverðbréfum. Lánsfjárhorfur
ríkisins eru að þessu leyti ekki einhlítar og
mjög viðkvæmar fyrir vaxtakjörum," segir
Seðlabankinn.
Afkoman betri en sumar-
spár
,Afkoma ríkissjóðs til loka september var
heldur betri en gert var ráð fyrir í áætlunum
fjármálaráðuneytisins á miðju sumri," segir
Seðlabankinn í kafla um ríkisfjármálin.
Tekjuhallinn var 8,1 milljarður kr. fýrstu níu
mánuðina í stað 11,1 milljarðs samkvæmt
áætlunum. Seðlabankinn telur flest benda til
að halli ársins verði jafnvel heldur minni en
spár ráðuneytisins gefa til kynna. Ekki er það
þó vegna minni útgjalda, heldur hitt að inn-
heimta virðisaukaskatts kunni að verða
meiri heldur en ráðuneytið hefur reiknað
með.
Sjóðimir, BR, BV og LÍN,
áhyggjuefni
Um 5 milljarða króna halli sem nú stefnir
í á ríkissjóði segir Seðlabankinn varla langt
umfram það sem við sé að búast í efnahags-
lægð. Og jákvætt að tekist hafi að fjármagna
hann innanlands.
„Meiri áhyggjum veldur fjármögnun B-
hlutastofnana og þá einkanlega Byggingar-
sjóðs ríkisins, Byggingarsjóðs verkamanna
og Lánasjóðs námsmanna."
Ríkissjóður hefur frá miðjum síðasta áratug
snarlækkað framlög sín til allra þessara
sjóða, sem hlutfall af útlánum þeirra: Fram-
lag til BR úr 50% af útlánum niður í ekki
neitt á fjárlögum næsta árs, framlag til BV úr
37% niður í 19% og framlög til LIN úr 76%
útlána niður í 52%.
Miðað við 2% vaxtamun tekinna lána og
veittra hjá BR segir Seðlabankinn þurfa
framlag úr ríkissjóði sem nemur 25% af lán-
veitingum til að viðhalda eiginfjárstöðu
sjóðsins. BV, með 5% vaxtamun, þurfi fram-
lög sem nema 60-65% útlána. Og LÍN, sem
lánar vaxtalaust, þurfi framlög sem nema 70-
80% af útlánum sjóðsins.
Tekju- og eignaskattar
snarhækkað
Skýrsla Seðlabankans sýnir m.a. hvernig
helstu tekjustofnar og útgjaldaflokkar ríkis-
sjóðs hafa þróast síðasta áratuginn mælt í
hlutfalli af landsframleiðslu.
Teknamegin vekur ekki síst athygli hvað
tekjuskattur, sem fór lækkandi til ársins
1987, í 2,4% af landsframleiðslu hefur síðan
snarhækkað, eða upp í 4,2% í ár og áfram
upp í 4,3% VLF á næsta ári. Þessi hækkun
svarar t.d. til um 6 milljarða kr. á yfirstand-
andi ári, eða yfir 30 þús.kr. á hvern framtelj-
anda að meðaltali. Þó hafa eignaskattar
hækkað hlutfallslega enn meira á síðustu ár-
um.
Tekjur af söluskatti og nú síðast virðisauka-
skatti hafa sömuleiðis hækkað hlutfallslega.
Hið sama er að segja um álögur á launa-
greiðslur og bifreiðagjöld hafa tvöfaldast.
Á hinn bóginn hafa almenn innflutnings-
gjöld dottið niður í þriðjung þess sem áður
var (nú 0,9% VLF), síðast með breytingum á
tollskrá 1988. Svipað er að segja um vöru-
gjöld og álgjald. Tekjur af gjaldeyrissölu hafa
líka snarlækkað og svo er um nokkra aðra
tekjustofna.
Aftur á móti hafa arðgreiðslur ríkisfyrir-
tækja margfaldast síðustu árin. Hafa Seðla-
bankinn, Fríhöfnin á Keflavíkurflugvelli og
Póstur og sími þar átt stærstan hlut að máli.
í heild hafa tekjur ríkissjóðs hækkað úr
tæplega23,8% afVLFáárunum 1981-85 upp
í 27,6% á þessu ári.
„Ríkiskontóramir“
þanist út...
„Veruleg hækkun hefur orðið á almennum
útgjöldum, sem einkum varða æðstu stjórn
ríkisins og aðalskrifstofur ráðuneyta ásamt
þeim málum sem nú heyra undir umhverfis-
ráðuneytið," segir Seðlabankinn m.a. um
þróun á gjaldahliðinni. M.v. VLF er þessi út-
gjaldaliður sem svarar um 1.700 milljónum
króna hærri á þessu ári heldur en að meðal-
tali árin 1981-85.
Heilbrigðiskernð 100.000
kr. á mann
Mikill vöxtur hefur verið í útgjöldum til
heilbrigðismála, sem jafnframt er lang-
stærsti útgjaldaliður ríkissjóðs. Kostnaður
við læknaþjónustu, sjúkratryggingar og
sjúkrahús er áætlaður samtals nær 25 millj-
arðar króna á þessu ári (um 100.000 kr. á
hvern íslending) eða rúmlega fjórðungur af
heildarútgjöldum ríkissjóðs. Að mati Seðla-
bankans hefur þessi kostnaður hækkað frá
1986 sem nemur 1,3% af VLF, eða sem svar-
ar 4-5 milljörðum króna, auk þeirrar hækk-
unar sem stafar af breyttri verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga.
Lífeyris- og atvinnuleysistryggingar eru
annar stærsti útgjaldapóstur ríkissjóðs.
Hann var nokkuð stöðugur framan af ára-
tugnum, hækkaði nokkuð árið 1987 og síðan
aftur á þessu ári, m.a. vegna aukinna fram-
laga til atvinnuleysistrygginga. Þessi liður
(4,3% VLF) er um 15% heildarútgjaldanna,
eða um 14,4 milljarðar króna á þessu ári (um
56.000 kr. á hvern ísiending).
Málefni fatlaðra og vextir
þrefaldast
Málefni fatlaðra er hins vegar sá útgjaldalið-
ur sem mest hefur vaxið, eða hlutfallslega
þrefaldast frá 1981 til 1990, sem hlutfal! af
VLF. Til þessa málaflokks renna tæplega 2
milljarðar króna á þessu ári.
Eini útgjaldaliðurinn sem vaxið hefur
ámóta eru vaxtagreiðslur. En sá vöxtur er að
stórum hluta vegna kerfisbreytingar á milli
A- og B- hluta ríkissjóðs. Vaxtagreiöslur eru
áætlaðar um 8,8 milljarðar kr., eða um 9% af
heildarútgjöldum ríkissjóðs á þessu ári (og
t.d. hærra hlutfall VLF heldur en flestar Evr-
ópuþjóðir verka til her-/varnarmála). En þar
á móti fær ríkissjóður aftur um 4 milljarða
vaxtatekjur.
Dýrt að ná í skattana
Kostnaður við skattheimtu og tollamál
hækkaði um þriðjung árið 1988, við upptöku
staðgreiðslu og virðisaukaskatts og enn
nokkuð í ár. Áætlað er að það kosti ríkissjóð
um 1,4 milljarða kr. að nálgast skatta lands-
manna í ár (7-8 þús.kr. á skattgreiðanda).
2ja milljarða búvöruskattur
Landbúnaðarframlög og niðurgreiðslur
námu að meðaltali um 2% af VLF fyrri helm-
ing áratugarins, lækkuðu um þriðjung á ár-
unum 1986- 87, en hækkuðu síðan í 2% VLF
á ný eftir að söluskattur og síðan 14,5% virð-
isaukaskattur (matarskattur) var lagður á
landbúnaðarvörur. Seðlabankinn áætlar að
skattlagning á landbúnaðarvörum nemi nú
nálægt 2 milljörðum króna (0,6% af VLF).
Minna til löggu og
vegakerfis
Athygli vekur að hlutur dómsmála, lög-
gæslu og fangamála hefur heldur rýrnað sem
hlutfall af VLF á umliðnum áratug og enn
meira sem hlutfall af ríkisútgjöldum. Þessi
málaflokkur kostar ríkissjóð um 4 milljarða
króna á þessu ári.
Það sama á við um hlut Vegagerðar ríkisins,
sem áætlað er að fái um 4,7 milljarða á árinu.
Sömuleiðis er athyglisvert að hlutur skóla-
kerfisins af þjóðarkökunni (nema fatlaðra og
LÍN) hefur nær ekkert vaxið undanfarinn
áratug og m.a.s. heldur minnkað sem hlut-
fall af rfkisútgjöldum. Skólakerfið fær rösk-
Iega 10 milljarða kr. í ár. Útgjöld vegna ann-
arra mennta- og menningarmála hafa á hinn
bóginn vaxið hröðum skrefum. Sá liður kost-
ar rúmlega 2 milljarða kr. á árinu.
Ýmsir liðir ríkisútgjaldanna hafa hlutfalls-
lega lítið breyst á umliðnum árum.
Einn útgjaldaliður hefur síðan snarlækkað,
þ.e. byggingarsjóðirnir. Ekki vegna þess að
útgjöld hafi minnkað, heldur vegna þess að
vandanum er slegið á frest, eins og áður er
lýst.
Ríkisgeirinn stækkað
1,5-2% afVLF
í heild hafa ríkisútgjöldin vaxið úr um 25%
af VLF á árunum 1981-1987 í um 29% hin
síðustu ár að mati Seðlabankans. Þar af eru
2-2,5% talin stafa af niðurgreiðslum upp í
virðisaukaskatt af landbúnaðarvörum,
breyttri verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga
og tilfærslu lánastarfsemi úr A- í B-hluta rík-
issjóðs.
„Eftir stendur 1,5-2% hækkun gjalda miðað
við landsframleiðslu," er niðurstaða Seðla-
bankans.
- HEI