Tíminn - 14.12.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Föstudagur 14. desember 1990
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aöstoöarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Glslason
SkrHstofunLyngháls 9,110 Reykjavlk. Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1100,-, verð f lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
íhaldið klofið
Forysta Sjálfstæðisflokksins fór mikla hrakför í atkvæða-
greiðslu í neðri deild Alþingis í fyrradag.
Þegar greidd voru atkvæði um að vísa frumvarpi til laga
um staðfestingu á bráðabirgðalögum til tryggingar þjóð-
arsátt í efnahags- og kjaramálum til þriðju umræðu,
kom í ljós að fjórir þingmenn Sjálfstæðisflokksins afneit-
uðu flokksforystunni og vildu greiða för frumvarpsins
gegnum þingdeildina með því að tíika ekki þátt í at-
kvæðagreiðslunni.
Þessir fjórir þingmenn Sjálfstæðisflokksins neituðu að
hlýða kalli Þorsteins Pálssonar og Davíðs Oddssonar um
að allur þingflokkur sjálfstæðismanna greiddi atkvæði
gegn bráðabirgðalögunum. Með afstöðu sinni staðfestu
þeir það sem verið hefur á almannavitorði um skeið, að
forystumenn Sjálfstæðisflokksins, flokksformaðurinn
Þorsteinn Pálsson, varaformaðurinn Davíð Oddsson og
formaður þingflokksins, Ólafur G. Einarsson, greindu
rangt frá niðurstöðu þingflokksfundar um afstöðu þing-
manna til bráðabirgðalaganna. Þegar forystumennirnir
héldu því fram að í þingflokknum væri einhugur um að
allir þingmenn greiddu atkvæði gegn lögunum, var
sannleikurinn sá, að margir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins studdu bráðabirgðalögin, töldu setningu þeirra
nauðsynlega og vildu ekki verða til þess að fella þau,
hvað sem liði stuðningi þeirra við ríkisstjórnina að öðru
leyti.
Afstaða stuðningsmanna þjóðarsáttarlaganna í Sjálf-
stæðisflokknum kemur vel fram í orðum Eggerts Hauk-
dals, þingmanns Suðurlands, sem lét svo um mælt, að
þrátt fyrir það að þjóðarsáttin sé ekki fullkomin, þá hafi
hún orðið til „fyrir forgöngu aðila vinnumarkaðarins og
því beri að virða hana“.
Gömul reynsla
Þorsteini Pálssyni og Davíð Oddssyni hefur orðið á sú
augljósa skyssa allrar forystu að kljúfa flokk sinn í af-
stöðu til málefnis sem með sanni hefur grundvallargildi
fyrir þróun efnahags- og fjármála í íslensku þjóðfélagi.
Foringjar Sjálfstæðisflokksins reyndust ekki menn til að
meta þýðingu þjóðarsáttarinnar almennt fyrir þjóðfélag-
ið né heldur hversu mikinn stuðning þetta mál á meðal
flokksmanna þeirra.
Fyrir Þorsteini og Davíð hefur öllu ráðið það heilaga
stríð sem Sjálfstæðisflokkurinn hefur löngum talið sig
verða að heyja í stjórnarandstöðu, þar sem tilgangurinn
helgar meðalið en ekki málefni. Þetta er ekki í fyrsta
skipti sem Sjálfstæðisflokkurinn reynir að tefja eða rjúfa
þjóðarsamstöðu í mikilsverðum málum, ef foringjar
hans telja að þeir séu að koma pólitísku höggi á and-
stæðinga sína. Þessarar tilhneigingar hefur alltaf gætt,
þegar sjálfstæðismenn hafa verið í stjórnarandstöðu.
Hegðun Sjálfstæðisflokksins í stjórnarandstöðu er sér-
stakur kafli í íslenskri stjórnmálasögu. Meginboðskapur
forystunnar hefur verið að halda uppi hörku í stjórnar-
andstöðu, en þetta fortaksleysi boðskaparins hefur vald-
ið því að vopnin hafa oft snúist í hendi foringjanna. Þau
gerðu það í landhelgismálinu á sínum tíma, þegar Her-
mann Jónasson og Olafur Jóhannesson gegndu embætti
forsætisráðherra og héldu íhaldinu utan stjórnar. Vopn-
in hafa ekki síður snúist í höndum núverandi foringja
Sjálfstæðisflokksins. Þeir hafa lítið lært af reynslunni.
Aö gera betur
Eins og eÖIUegt getur talist vinnst
ekki tími til að skrifa um allar út-
komnar bækur í blöð. Þótt míkið
sé lagt upp úr umfjöilun um bæk-
ur í sjónvörpum vinnst heldur ekld
tími til að Qalla þar um allar nýjar
bækur. Engu að stður er ávaltt
mikið skrifað og talað um bækur
fyrir hver jól hér á landi og er það
góður siður. Að vísu feliur þetta tal
stundum í einkennilega farvegi,
vegna þess að menn eru að leggja
pólitískar áherslur á sérstaka höf-
unda. En það virðast taktar á útleið
og hefur þess ef til vill aldrei gætt
eins mikið og nú hvað pólitíska
matið er orðið áhrifaiaust. Margt er
vel gert í bókaútgáfunni í ár, en
helftin af því sem út kemur skáld-
skaparkyns er f ætt við fjöidafram-
leiðsiuna, sem sem kveðið var um,
var um „sextán skáld í
bekk" Menntaskólans í
var alvöru-
mál að gefa út skáldskap. Eitt eða
tvö þeirra skáida, sem kveðið var
um í fjórða bekk urðu skáld síðar á
ævinni. Nú hefðu þau öll orðið
skáld, sextán að töíu, og brotist
fast um á menningarplaninu. Fólk
getur svo gert upp við sjálft sig
hvoit þetta hefur orðið til fram-
dráttar skáldskapnum í iandinu,
bæði f lausu og bundnu máli.
í leit að hlöðukálfum
Tvennt ræður þeim viðtöfcum á
skáldskap, sem hér hefur gert
hannað óstöðvandi flaumi með Öll
einkenni ósjálfráðrar skriftar. I
fyrsta lagi ræður velvildin miklu.
Þcir sem starfa á fjölmiðlun standa
alls efcki f því böðulsstarfl að segja
útgefendum á hinni úsjálfráðu
sfíift, að bækur þeirra beföi átt að
stöðva áður en þær fóru f prent-
vínuslu. ÖIIu er vel teldð, Vltað er
að höfundar skáldverkanna koma
með fangið fuflt af vonum og
væntingum og telja jafnvel að svo
geti farið, að þeir slái í gegn. Eng-
inn viil taka sig til og segja sem
svo, að það sem skiptir máli í bók-
um hafi orðið eftir einhvers staðar
á leiðinnl, eða það sem verra er,
aldrei verið til. Að hinu leytinu
standa lúnar pdlitísku Ijósmæður
blóðugar upp fyrir axiir við að taka
á móti frumhurðum skáldskapar-
ins. Þær eru fljótar að sjá hvort
skólakerfió hefur skilað árangri, og
hvort á ferðinni er vænlegur
hiöðukálfur, sem hægt er að beina
á enn frekari leiðir öfga og sér-
visku, sem engum skáldskap kem-
ur við. I því tilfelli skiptir engu
máU hvernig ósjálfráða skriftin
hefur ráðist, aðeins ef fyrirflnnst
efniviður sem Uklegur er tiJ að tál-
gast rétt.
BlÖskrar gagmýnendum?
En það virðist samt vera að byjja
að rofa til. Gagnrýnendur eru byij-
aðir að verða meiri efaseindamcnn
þeim blöskmr hvað þeir hafa látíð
sullast í gegnúm hendur sinar á
liðnum áratugum. Hér á landi hafa
ráðandi öfl f menningarmálum
næstum því tilkynnt hvaða höf-
undar eru þóknanlegir. Gagniýn-
endur, sem hafa gengið gegn þess-
um sjónarmiðum, hafa hrcinlcga
verið taldir ófærir. Bestír hafa þeir
þótt sem hafa fimbulfambað um
bækur án þess að hafa skoðanir.
Þelr voru þó efcki taldir til skaða. í
þessu andrúmslofö var svo efnt til
stórfelldra bókmcnntaverðlauna
þar sem úlvaldir fulltrúar f menn-
iogarmálum eru látnir ráða ferð-
innií sfyjóli æðstu nafna. Það verð-
ur gainan að sjá í ár hvar þessi út-
hiutun lendir. í fyrra bjargaðist
hún fyrir hom. í ár getur eldtert
orðið henni tii bjargar, nema efþað
væri alfræðiorðabðk eða þjóðlegur
fróðleikur.
Bókmenntaslysí blaði
Sw rekur menn allt í einu í ro-
gastans. í DV í gær segir í fyrir-
sögn á ritdómi um bók eftir konu á
VestfjÖrðum, sem hefur verið að
skrifa sér til dægrasfyttingar eins
og 90% hofunda: „Það hefói mátt
gera betur.“ Hver ósköpin eru
þetta? Hvers vegna er þessi einl
höfundur tckinn á bt inið og fundið
að því sem hann var að skrifa að
garooi sfnu um sumar f sveit?
Svona fyrirsögn á ritdómi hefur
ekki sést hér á landi ánim saman.
Það hfýtur eitthvað að hafa bilaö í
kerfinu, vegna þess að næstum má
fuliyröa að bók þessa Vestfirðings
er ekki verr skrifuð eða verr frá-
gengin en helftin af skáldskapnum
fyrir þessí jól. Sextán skáid í fjóröa
bekk þótti fyndin setning í Ijóði á
sínum tíma. Skáldin sextán hafa
verið lengi að springa út En nú
eru þau orðin helsti grundvöliur
jólabókaútgáfunnar í landinu. Og
þrátt fyrir þetta „slys“ hjá gagn-
rýnanda DV þarf ekki að búast við
að upp verði tekin viðunandi gagn-
rýni á bækur á næstunni. Að
minnsta kosti veröur langt að bföa
þess að hlöðukálfar mennlngan'it-
anna fái sinn sléttan dóm.
VITT OG BREITT
Valdníðsla hinna vammlausu
í fyrr voru birtar niðurstöður um-
fangsmikilla rannsókna um fíkni-
efni í Bandaríkjunum. Þar kom í
ljós að reykingar eru sú fíkn sem
fólk ánetjast á hvað skemmstum
tíma og að ekki er eins erfitt að
venja sig af neinum öðrum fíkni-
efnum og tóbaki. Ef rétt er munað
var kókaín og ópíum í öðru sæti og
alkóhól í hinu þriðja. Önnur eitur-
efni eru svo neðar á listanum.
Fíkniefnaneysla og smekkur fyrir
vímuefnum er nokkuð misjöfn og
einstaklingsbundin. Það er t.d. vel
þekkt að margir geta innbyrt alkó-
hól án þess að fara sér og öðrum að
voða, en aðrir þurfa að taka sér al-
varlegt tak til að geta hætt eða
verða eilífðarsjúklingar ella.
En heildarniðurstaðan er sú að
tóbak sé það fíkniefni sem flestir
falla fyrir og fæstir geta hætt að
nota nema með miklum viljastyrk
og langvarandi afneitun. Þeir reyk-,
ingamenn sem segjast hafa hætt
áreynsluiaust hafa annað tveggja
aldrei verið alteknir af níkótínfysn,
þótt þeir hafi reykt sér til dundurs,
eða eru búnir að gleyma hve
hræðilega erfitt það var að venja
sig af tóbaksnotkun og hve lang-
varandi sú barátta getur verið.
Boð og bönn
Sá mikli áróður sem rekinn hefur
verið gegn reykingum er af hinu
góða, enda skaðsemi þeirra ótví-
ræð. Mesti og besti árangurinn er
sá að unglingar byrja ekki á óvan-
anum og sýna kannanir að mjög
hefur dregið úr reykingum ung-
menna hér á landi og vonandi verð-
ur hægt að bæta þann árangur svo
að enginn ungur íslendingur byrji
að nota tóbak og þá mun sú vonda
neysla leggjast af sjálfkrafa.
Hitt er verra þegar heilbrigðis-
frömuðir fara að banna forhertum
nikótínistum að iðka fysn sína með
boðum og bönnum og neyða þá
með hörku til að hætta reykingum.
Á síðari árum hefur sífellt fækkað
þeim stöðum sem ieyft er að reykja.
Er það gert undir því yfirskini að
verið sé að vemda þá sem ekki
reykja og í mörgum tilvikum er
eitthvað hæft í því.
En þegar heilu vinnustöðunum er
Iokað fyrir reykingafólki fer öll
þessi umhyggja að bera keim af
kúgun. Dæmi eru um að einstaka
atvinnurekendur ráða ekki reyk-
ingafólk í vinnu og hljóta þeir að
ráða því.
Verra er samt þegar algjört reyk-
ingabann er sett á á stórum vinnu-
stöðum og fólki sagt miskunnar-
laust að það geti bara hypjað sig, ef
það ef það getur ekki látið vera að
reykja í húsakynnum atvinnu-
rekstrarins.
Ráðskast með lífsstíl
Ríkisspítalarnir setja algjört reyk-
ingabann á í sínum húsum frá ára-
mótum. Þeir sem ekki sætta sig við
það geta einfaldlega farið.
Hér á greinilega að kúga fólk með
valdboði og telur stjórn ríkisspítal-
anna sig þess umkomna að ráðsk-
ast með lífsstíl starfsmanna sjúkra-
húsanna og ákveða upp á eigin
spýtur hvað sé þeim fyrir bestu.
Hér er ekki um að ræða að banna
starfsfóiki að reykja innan um sjúk-
linga, á kaffistofum eða annars
staðar þar sem nikótínistar geta
angrað aðra með fíkn sinni. Nei,
hvergi má reykja innan veggja
sjúkrahúsanna og er m.a. borið við
að hvergi sé smuga fyrir reykinga-
herbergi fyrir fíklana. í sumum
sjúkrahúsum eru heilu álmurnar
ónotaðar og það er algjör fyrirslátt-
ur að ekki sé hægt að hola niður af-
lokuðu reykingaherbergi fyrir að-
framkomna.
Vinnutími starfsfólks sjúkrahúsa
getur numið allt að 24 klukku-
stundum og er skammt að minnast
upplýsinga um vinnutíma aðstoð-
arlækna. Það getur því verið erfitt
fyrir reykingafólk að þreyja þann
þorra og góu og mega aldrei láta
undan fíkn sinni.
Ljóst er að nær allir reykinga-
menn vilja hætta og losna við nik-
ótínþörf sína. En það er hægara
sagt en gert.
Flestir virðast skilja að það er erf-
itt að stöðva heróínneyslu og fíkn í
önnur sterk eiturefni. Átak þarf til
að hætta alls kyns pilluáti og sjálf-
sagt þykir að veita drykkjusjúkum
alla aðstoð sem hægt er til að þeir
geti hætt og er jafnvel góður skiln-
ingur á að þeir skuli falla í alkóhól-
neyslu aftur og aftur.
En gagnvart þeirri fíkniefnaneyslu
sem erfiðast er að losna við er ekk-
ert umburðarlyndi sýnt. Forstjórar
ríkisfyrirtækja reka reykingafólk úr
vinnu án nokkurrar miskunnar og
vanvirða persónufrelsi starfsfólks
með grófum hætti.
Svona fólki er treyst til að ráðskast
með hagi annarra og væri það á
einhverju öðrum sviðum en að
sporna við ósið eins og reykingum,
væri háttariagið kallað valdníðsla.
OÓ