Tíminn - 21.12.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn

Föstudagur 21. desember 1990 Föstudagur 21. desember 1990 Tíminn9
Eftir
Guðmund
Steingríms-
son
vissum mótþróa og að sjálfsögðu sé kerfið
ekki fullmótað. „Skólastarf er stöðug þró-
un.“
Á næstu fjórum árum, þegar fyrsti ár-
gangurinn útskrifast eftir að hafa stundað
nám samkvæmt kerfinu öll framhalds-
skólaárin, má gera ráð fyrir að hægt verði
að vega og meta galla og kosti kerfisins og
fá raunsæjar niðurstöður.
Á næstu fjórum árum verður reynt að fá
raunhæfa heildarmynd af líkamlegu ásig-
komulagi framhaldsskólanema. Um það
hefur verið mikil umræða, en fáar kannan-
ir eru til. Þó var gerð könnun á líkams-
hreysti íslenskra skólabarna árið 1985 í
tengslum við könnun á evrópskum grunn-
skólakrökkum. Úr henni mátti lesa þær
niðurstöður íslenskir krakkar væru nokk-
uð hraustari en t.d. skosk og írsk böm.
Meðal annarra rannsókna má nefna, að nú
í haust var gerð könnun meðal framhalds-
skólanema um viðhorfð þeirra til íþrótta.
Að úrlausn þeirrar könnunar er verið að
vinna hjá Rannsóknarstofnun uppeldis-
mála.
Janus segir að viðhorf til íþrótta sé að
breytast. „Við erum líka að reyna að út-
víkka orðið íþrótt. Það gildir um alla lík-
ams- og heilsurækt," segir Janus. „Við
reynum líka að heimfæra íþróttir yfir á
daglegar gjörðir. íþróttir geta verið aukinn
hluti af daglegu lífi. Sumir keyra á fund,
sem er 100 m. frá heimilinu, í stað þess að
ganga og margir fara í lyftu upp á aðra
hæð. Með öllu þessu emm við í raun að
vinna á móti heilsunni."
Eru kennarar tilbúnir?
Það er ljóst að hér er um taísvert róttæk-
ar breytingar að ræða. En em leikfimi-
kennarar í stakk búnir til að taka við svona
breytingum?
„Þeir em að verða það og verða það. Þetta
kallar á bættan íþróttakennaraskóla og
þetta kallar á að sú stofnun, sem sér um
íþróttakennaramenntun, aðlagi sig að
þessum þáttum og hún hefur þegar gert
það. Einnig kallar þetta á markvissa endur-
menntun. Kennarar tóku mjög vel við sér
og mættu nær allir á íþróttakennaranám-
skeið sem haldið var í ágúst á Laugarvatni,
en þetta þaif að vera oftar. Þá kallar þetta
einnig á íslenskar fagbókmenntir í íþrótta-
fræðum," segir Janus.
Ekki veiða fískinn
fyrir fólkið
Janus segir íþróttakennslu hafa hjakkað
of mikið í sama farinu undanfarin ár. En er
ekki megintilgangurinn með leikfimi-
kennslu að sjá nemendum fyrir nauðsyn-
legri hreyfingu og hefur þeirri þörf ekki
verið sinnt?
„Jú, á meðan á skólavist stendur. Tveir
tímar nægja til þess. En við megum ekki
horfa einungis á þessi fjögur ár. Það hefur
sýnt sig að þeir sem hafa lokið skólagöngu
hafa margir lent í tómarúmi, vegna þess að
þau halda ekki áfram að stunda íþróttir,"
segir Janus. „Besta ráðið til að koma í veg
fyrir það og þar með stuðla að auknu heil-
brigði er að kenna fólki að rækta sinn eigin
líkama sjálft."
Og í þessu sambandi bendir Janus á eina
litla dæmisögu: Segjum sem svo að þú
værir í þróunarlöndunum, t.d. sem kenn-
ari eða trúboði, kæmir að mjög vanþróuð-
um ættbálki og þar rétt hjá væri vatn fullt
af fiski. Hvað væri þá það besta sem þú
gætir gert?
Jú, kenna fólkinu að veiða fisk.
Á þessu skólaári hafa átt sér stað miklar
stefnubreytingar í almennri íþrótta-
kennslu við framhaldsskóla landsins. Að
sögn Janusar Guðlaugssonar, námsstjóra í
íþróttum, er með þessari stefnubreytingu
verið að búa til markvissa heildarstefnu í
íþróttakennslu í framhaldsskólum. Hann
segir að hingað til hafi hún ekki verið til
staðar og hver íþróttakennari hafi í raun
starfað í sínu horni.
Meginatriði þessarar nýju stefnu í íþrótta-
kennslu er, að nú verður leitast við að gera
nemendur betur í stakk búna til að sjá um
sína líkamsuppbyggingu sjálfir. Það er m.a.
gert með mikilli aukningu á bóklegri
kennslu, og til þess hefur verið þýdd á ís-
lensku bókin Þjálfun - heilsa - vellíðan,
sem er norsk og hefur að geyma námsefni
sem nægir til kennslu í tvö ár, eða fjórar
annir. Auk þess verður nú reynt í auknum
mæli að miða íþróttakennslu við þarfir
einstaklingsins, þ.e. að hver nemandi geti
fundið sér eitthvað við sitt hæfi.
Það verður að horfa
á lífið í heild
Árið 1989 kom út á vegum menntamála-
ráðuneytisins aðalnámsskrá grunnskóla,
þar sem lesa mátti miklar áherslubreyting-
ar í skólaíþróttum. Sú breyting lagði öðru
fremur grunninn að því sem siðar kom.
„Síðan fór maður að horfa fram á veginn.
Hvað tekur við í framhaldsskólum? Þar
kom maður dálítið að tómu húsi, þar voru
kennarar margir hverjir að gera góða
hluti, en það vantaði heildarstefnu. Því
mynduðum við starfshóp og höfum síðan
búið til starfslýsingar og áfangalýsingar
fyrir skólana," segir Janus. „Markmiðið er
að gera einstaklinginn sjálfbjarga á sína
eigin líkamsuppbyggingu. Við erum að
reyna að koma í veg fyrir þessa mötun sem
átt hefur sér stað. Það er varasamt bæði
fyrir kennara og nemendur að horfa ein-
göngu á framhaldsskólann sem fjögur ár.
Menn verða að horfa á lífið í heild.“
Og Janus bætir því við, að ef mjög vel til
tekst, þá gætu þessar áherslubreytingar
leitt af sér í ókominni framtíð spamað
„upp á milljónir ef ekki milljarða í heil-
brigðiskerfinu. Og við ætlum að láta þetta
takast vel.“
Helstu markmið
En í hverju felast svo áherslubreytingarn-
ar? íþróttakennslu í framhaldsskólum má
skipta í tvo hluta. í fyrsta lagi er það hin al-
menna íþróttakennsla sem með hinni nýju
námsskrá fyrir framhaldsskóla, sem var
gefin út af menntamálaráðuneytinu í júní
á þessu ári, tekur á sig nýja mynd. í öðru
lagi er það kennsla í íþróttabrautum fjöl-
brautarskóla, þar sem breytingar em ekki
eins miklar.
í hinni nýju námsskrá er farið yfir megin-
markmið almennrar íþróttakennslu.
Stefnt skal að því að nemendur:
- efli líkamlegan þroska sinn, heilbrigði
og þrek.
-skilji mikilvægi reglubundinnar líkams-
ræktar og finni til þess leiðir við sitt hæfi.
- fræðist um íþróttir, líkamsrækt og
heilsuvernd.
- fræðist um líkamsbeitingu við dagleg
störf.
- efli líkamsvitund sína og hæfileika til
tjáningarog sköpunar.
- öðlist aukinn félags—, tilfinninga- og
siðgæðisþroska.
- fái aukið sjálfstraust, viljastyrk og
áræði.
Bókleg og skrifleg leikfími, sem nú hefur verið tekin upp í framhaldsskólum sem hluti af nýrristefnumörkun I íþróttakennslu.
Tímamynd; Áml BJama
er ekki nema einn tími í viku í íþróttum þá
finnst mér hugarfarið innan skólans ekki
vera eins og það ætti að vera,“ segir Janus.
Hann bætir við, að í kjölfar þessarar nýju
námsskrár hafi margir framhaldsskólar
bætt við tímum í íþróttum. Sumir þeirra
hafa hafið kennslu í tvær kennslustundir á
viku, klukkutíma í senn. Þegar svo er hefur
ákveðinn hluti tímans, segjum 20 mínút-
ur, verið notaður í bóklega kennslu og af-
gangurinn í verklegt.
Ef framhaldsskólar myndu kenna þrjá
tíma, þ.e. 40 mínútur, í íþróttum á viku
myndi einn þeirra tíma vera notaðar ein-
göngu í bóklegt nám. Annar tími yrði síð-
an notaður undir verklega kennslu þar
sem kennt yrði út frá bókinni. Þá stæði
eftir einn tími, frjáls fyrir kennara og nem-
endur til að hella sér í iðkun íþrótta á
hvaða hátt sem þeim sýnist. „Þetta er okk-
ar draumakerfi," segir Janus. „Og í raun
algjört skilyrði til þess að vel megi til tak-
ast.“
En Janus myndi þó helst vilja ganga
lengra og á sér stærri draum, þ.e. fjóra
tíma á viku. Þar yrði einn bóklegur á móti. j
þremur verklegum, þar sem ekki yrðu ein-
ungis kenndar íþróttir heldur líka skyndi-
hjálp, líkamsbeiting og mataræði svo eitt-
hvað sé nefnt.
-En er ekkiyerið að tala um svipað náms-
efni og kennt er t.d. í líffræði og lífeðlis-
fræði?
„Jú, það er tenging milli þessara greina og
íþrótta. Það hefur sýnt sig að það er að
verða meiri skörun á greinunum og reynd-
ar er hættulegt að afmarka þær sérstak-
lega. Greinarnar styrkja hvor aðra,“ segir
Janus. „íþróttir tel ég vera að koma meira
inn í skólann heldur en áður hefur verið.“
Aðstöðuleysið er mjög mikið
Þrátt fyrir að eitt meginskilyrði fyrir þessu
nýja kerfi séu þrír tímar, eru til þeir skóla-
meistarar enn þann dag í dag, að sögn Jan-
usar, sem skera niður tímafjöida í leikfimi í
skólum sínum.
„Skólameistarar hafa stundum borið fyrir
sig aðstöðuleysi og einnig telja þeir sjálf-
sagt margir að aurnum sé betur varið í
eitthvað annað. Þeir vilja jafnvel að meira
fé komi frá ráðuneytinu. En ég tel að skól-
inn sé orðinn það sjálfstæð stofnun að
hann eigi að geta tekið á þessum málum
sjálfur," segir Janus.
- Er aðstöðuleysi í framhaldsskólum ekki
taisvert varðandi íþróttakennslu?
„Jú, sérstaklega er ástandið gríðarlega
slæmt á höfuðborgarsvæðinu. Ríkið rekur
framhaldsskólana og sveitarfélögin grunn-
skólana. En við erum jafnvel að hugsa um
að biðja borgina um fjárframlög til að bæta
úr þessu,“ segir Janus. „Við erum að tala
um börn borgarinnar. Við erum ekki að
fást við einhverja óþekkta stærð.“
En ekkí eru allir ánægðir
í þann tíma sem þetta nýja kerfi hefur
verið við lýði hefur orðið vart við nokkra
gagnrýni, þá sérstaklega meðal eldri
nema, sem öðru eru vanir. Sérstaklega fer
fyrir brjóstið á mönnum að þurfa nú að
skila vinnubók í leikfimi og jafnvel taka
skrifleg próf. Þeir telja að leikfimin eigi
einungis að byggjast á verklega þættinum
og að tími þeirra til að stunda verklega
leikfimi verði ekki skertur með bóklegri
leikfimi. Þeir segja einnig að þeir sem vilji
leggja mikla áherslu á leikfimi geti full-
nægt þeirri þörf á íþróttabrautum fjöl-
brautarsköla.
Að sögn Janusar kemur gagnrýni sjálfsagt
einnig frá þeim nemendum sem stunda
keppnisíþróttir og „telja sig vita allt um
þessa hluti. Og gagnrýnin kemur líka frá
þeim sem hafa komið með vottorð í gegn-
um árin.“
Einn þáttur, sem er e.t.v. ekki jafn mikil-
vægur í þessu kerfi og aðrir, hefur einnig
komið mörgum undarlega fyrir sjónir. Þ.e.
að strákar og stelpur skuli nú höfð saman í
leikfimitímum. Álmennt hafa nemendur
tekið þeirri breytingu vel, en í sumum
skólum hefur þetta þó verið lagt af, þar
sem slíkt fyrirkomulag hefur ekki gengið
upp. Þá getur verið að kennarar telji sig ná
betri árangri ef kynin eru aðskilin, þar sem
þarfir eru e.t.v. mismunandi.
Að sögn Janusar var alltaf gert ráð fyrir
„Til þess að ná þessum markmiðum verða
nemendur m.a. látnir prófa aðferðir við
upphitun á eigin líkama, fara yfir aðferðir
við bætingu á þoli, krafti og hreyfanieika
og látnir búa til eigin æfingaáætlanir," seg-
ir í námsskránni. Þar er einnig kveðið á um
að námið skuli innihalda bæði bóklegt og
verklegt nám.
A5 skapa nýjan lífsstíl
Tilraunarkennsla eftir þessu nýja kerfi fór
fram á Selfossi skólaárið 1989-1990. Þar
var bókin Þjálfun- heilsa- vellíðan höfð til
grundvallar í bóklegu námi. Að sögn Jan-
usar voru nemendur og ekki síður kennar-
ar ánægðir með þetta nýja kerfi.
„Það sýndi sig á könnun sem gerð var á
meðal nemenda að viðhorf til íþrótta og
hreyfingu var mjög jákvætt og einnig fóru
fleiri að stunda íþróttir og hugsa um þátt
íþrótta í sínu eigin lífi. Þar hefur átt sér
stað ákveðin viðhorfsbreyting. Og það sem
við erum að reyna að skapa er nýr Íífsstíll,"
segir Janus.
Og nú er bókin kennd í öllum framhalds-
skólum landsins.
„Þessi bók kennir hvemig iðka megi fjöl-
breytilegar hreyfingar og komast hjá álags-
sköðum með réttri líkamsbeitingu. Einnig
eru í bókinni kafiar um hollt mataræði og
skyndihjálp. Uppbygging bókarinnar mið-
ast við að hver og einn geti nýtt sér hana til
að gera sína eigin æfingaáætlun. Með að-
stoð fjölda verkefna og gagnlegra æfinga
geta menn stundað líkamsrækt, hver við
sitt hæfi. Þannig má leggja gmndvöll að
góðri heilsu og vellíðan það sem eftir er
ævinnar," segir á kápu bókarinnar.
Framhaldsskólanám tekur að jafnaði fjög-
ur ár og bókin skal kennd tvö fyrstu árin.
Tvö síðari árin er gert ráð fyrir að nemend-
um verði gefinn kostur á að velja sér
íþróttir sem þeir kjósa að stunda. T.d. getur
sá sem áhuga hefur á borðtennis, valið sér
þá deild, eða áfanga. Líklegt er að val sem
þetta sé þó erfitt í framkvæmd í bekkjar-
kerfisskólum.
Með þessu vali segir Janus að stefnt sé að,
að ná til þeirra 70-80% nemenda sem ekki
stunda keppnisíþróttir. „Það er okkar
markhópur. Við erum að hverfa frá því að
miða kennsluna við þá sem stunda íþróttir
reglulega," segir Janus.
Leikfími þrjá tíma á viku?
Að sögn Janusar er algjört skilyrði fyrir
því að kerfið geti gengið upp að framhalds-
skólar kenni leikfimi þrjá tíma í viku. í
reglugerð frá 1964 er kveðið á um að svo
skuli vera. Flestir skólar bjóða nemendum
upp á tvo, jafnvel einn íþróttatíma í viku
hverri. Framhaldsskólum er svo til í sjálfs-
vald sett hvemig þeir byggja upp kennslu
sína og hversu marga tíma þeir bjóða upp á
í kennslugreinum.
„En hvað er dýrmætasta eign einstak-
lingsins? Það hlýtur að vera heilsan. Það er
fátt eftir ef að hún fer. Ef að umhyggja skól-
ans gagnvart nemendum og heilsu þeirra
Stefnubreytingar f íþróttakennslu vio framhaldsskóla
Bóklegt nám og skrifleg verkefni
►
'