Tíminn - 29.12.1990, Blaðsíða 9

Laugardagur 29. desember 1990
Tíminn 9
Þann 16. júlí lýsti Mikhail Gor-
batsjov því yfir að Sovétríkin
myndu ekki setja sig upp á móti
aðild sameinaðs Þýskalands í
NATO. Yfirlýsingin kom í fram-
haldi af tveggja daga fundi þeirra
Gorbatsjovs og Helmuts Kohl
kanslara V-Þýskalands. Með
þessu samkomulagi var rutt úr
vegi síðustu hindruninni fýrir
sameiningu Þýskalands í eitt ríki
og jafnframt leyst eitt af erfið-
ustu deilumálum stórveldanna
eftir stríð.
Ágúst
Hersveitir íraksstjórnar réðust
inn í smáríkið Kúvæt 2. ágúst og
náðu strax öllum Völdum í land-
inu. Innrásin olli mikilli reiði á
Vesturlöndum en ríkisstjórnir ar-
abalanda voru sem lamaðar og
komu ekki upp orði. Her íraks er
fjölmennasti og öflugasti her í ar-
abaheiminum með milljón menn
undir vopnum og hefur mikla
vígvallareynslu eftir stríðið við ír-
an. Her Kúvætmanna átti aldrei
möguleika á að standast íraksher
snúning. Ástæða fyrir innrás ír-
aka var að Kúvætstjórn neitaði að
láta undan kröfum íraka um
landamæri, olíu og skuldir.
Allur olíuútflutningur Kúvæt
stöðvaðist eftir innrásina en
samkvæmt OPEC-samningum
má landið framleiða 1,5 milljón
olíutunnur á dag. Sovétmenn og
Bandaríkjamenn sendu út sam-
eiginlega áskorun til allra ríkja
heims að stöðva vopnasölu til ír-
aks og fordæma innrásina. Ör-
yggisráð Sameinuðu þjóðanna
samþykkti síðan að beita írak og
Kúvæt viðskiptaþvingunum sem
var framfylgt af miklum þunga.
George Bush Bandaríkjaforseti
fyrirskipaði að senda herlið til
Saudi-Arabíu til að mæta ógnun
frá íröskum hersveitum sem
höfðu verið sendar til landa-
mæra Kúvæts og Saudi-Arabíu.
Þann 8. ágúst tilkynnti Saddam
Hussein íraksforseti að Kúvæt
hefði verið innlimað inn í írak
og yrði hluti íraks um alla fram-
tíð. Öryggisráð Sameinuðu þjóð-
anna lýsti innlimunina ógilda
strax daginn eftir.
15. ágúst bauð Saddam Hussein
íraksforseti frönum frið og gekk
að öllum helstu skilyrðum írana.
Hussein bauðst til að afhenda fr-
önum aftur land sem hann hafði
haldið frá Iokum stríðsins við ír-
ani, að virða landamærasamning
um sameiginleg yfirráð yfir einu
siglingaleið íraka út í Persaflóa
og bauðst til að láta lausa alla ír-
anska stríðsfanga. Friðarsamn-
ingnum var fagnað í íran en lítt
hefur þokast í friðarviðræðum
landanna síðan vopnahlé var
gert í Persaflóastríðinu árið
1988.
Þann 16. ágúst sendi Hussein
opið bréf til George Bush Banda-
ríkjaforseta þar sem hann varaði
við því að þúsundir Bandaríkja-
manna myndu láta lífið ef stríð
brytist út við Persaflóa.
Hussein viðurkenndi opinber-
Iega þann 20. ágúst að írakar
ætluðu að halda um 14.000 Vest-
urlandabúum nauðugum í írak
og Kúvæt til þess að hindra árás-
ir af hálfu alþjóðlegu hersveit-
anna á hernaðarleg mikilvæg
skotmörk. Þá varaði Hussein
Bush Bandaríkjaforseta við því
að ef hann leitaði ekki friðsam-
legra lausna á deilum við íraka
myndi stríð brjótast út við
Persaflóa, sem hefði hörmulegar
afleiðingar út um allan heim.
September
31 stuðningsmanna blökku-
MARGARET THATCHER, forsætisráðherra Breta sl. ellefu ár,
sagði af sér í nóvember. Thatcher var fýrsta konan sem kosin var for-
sætisráðherra Breta og hefur setið lengst allra í embætti á þessari öld.
John Major tók við starfi Thatcher eftir harða kosningabaráttu við þá
Douglas Hurd og Michael Heseltine.
mannaleiðtogans Nelsons Man-
dela voru myrtir af blökkumönn-
um af Zúlú-ættbálknum í Suður-
Afríku, í Seboking-hverfinu
skammt suður af Jóhannesar-
borg þriðjudaginn 4. september.
Að sögn sjónarvotta munu Zúlú-
mennirnir hafa notið aðstoðar
öryggissveita suður-afrískra
stjórnvalda er þeir frömdu ill-
virkið.
Saddam Hussein, forseti íraks,
lýsti því yfir þann 5. september
að 5 milljónir íraka væru tilbún-
ir að heyja heilagt stríð í nafni
Múhameðs spámanns. Þann 6.
september kölluðu stjórnvöld í
írak út þúsundir manna í varalið
hersins og sögðust hvergi
mundu hvika í Persaflóadeil-
unni. Allir 37 ára gamlir karl-
menn í írak fengu þrjá daga til
að gefa sig fram við herflokka
sína og fjölmargir aðrir á fer-
tugsaldri voru einnig kallaðir
út.
Viðræðum beggja þýsku ríkj-
anna og bandamanna, Frakka,
Rússa, Breta og Bandaríkja-
manna, lauk miðvikudaginn 12.
september með undirskrift
samnings þar sem bandamenn
skiluðu Þjóðverjum aftur full-
veldi sem þeir glötuðu 1945.
Samningaviðræðurnar tóku sjö
mánuði og var ákveðið að binda
formlega enda á aðskilnað þýsku
ríkjanna þann 3. október 1990.
Viðræðurnar hófust þann 10.
febrúar þegar Helmut Kohl fór
til Sovétríkjanna og fékk sam-
þykki Gorbatsjovs fyrir samein-
ingunni.
Þriðjudaginn 18. septembervar
tilkynnt að ólympíuleikarnir
1996 færu fram í borginni Atl-
anta í Georgíuríki í Bandaríkj-
unum. Sex borgir höfðu sótt um
að fá að halda leikana og varð að
kjósa fimm sinnum á milli
þeirra. í lokaumferðinni fékk
Atlanta afgerandi meirihluta at-
kvæða eða 51 en næst kom
Aþena með 35 atkvæði.
Október
Miðvikudaginn 3. október sam-
einuðust þýsku ríkin í ríkustu og
stærstu þjóð Evrópu við mikinn
fögnuð milljóna manna. Skotið
var upp flugeldum, kyndilgöng-
ur farnar og skálað í kampavíni
frá Eystrasalti til Alpanna og frá
frönsku landamærunum til
þeirra pólsku. Á miðnætti
hljómaði Frelsisklukkaa í Berl-
ín, gríðarstór svartur, rauður og
gylltur fáni var dreginn að húni
fyrir framan þinghúsið og Ri-
chard von Weizacker forseti til-
kynnti að Þýskaland hefði verið
endursameinað með friði og
frelsi. „Við viljum stuðla að
heimsfriði og sameinaðri Evr-
ópu,“ sagði hann. í heillaóska-
skeytum sínum fögnuðu George
Bush og Mikhail Gorbatsjov
sameiningunni og sögðu hana
binda enda á kalda stríðið og
vera upphaf samvinnu austurs
og vesturs. Forsætisráðherra
Breta, Margaret Thatcher, sagði
hins vegar að það væri skylda
annarra Evrópuþjóða að tryggja
að Þjóðverjar yfirtækju ekki álf-
una.
8. október hófst heimsmeist-
araeinvígið í skák milli þeirra
Garys Kasparov heimsmeistara
og Ánatólíjs Karpov í New York.
Fyrstu tólf skákirnar voru tefldar
í New York en seinni tólf í Lyon í
Frakklandi. Þetta var fimmta
einvígi kappanna.
Octavio Paz, eitt af virtustu
skáldum Mexíkó og umdeildur
ritgerðahöfundur, hlaut bók-
menntaverðlaun Nóbels árið
1990. Hann er fyrsti Mexíkómað-
urinn sem hlýtur þessi eftirsóttu
verðlaun og er líklega þekktast-
ur fyrir ritgerðir sínar um
stjórnmál og heimspeki. Mánu-
daginn 15. október tilkynnti
norska Nóbelsverðlaunanefndin
að Mikhail Gorbatsjov, forseti
Sovétríkjanna, hefði hlotið frið-
arverðlaun Nóbels í ár. Sagði í
tilkynningunni að verðlaunin
hlyti Gorbatsjov fýrir að hafa
stuðlað að friðsamlegri heimi og
endalokum kalda stríðsins.
23. október samþykkti íraska
þingið tillögu Saddams Hussein
íraksforseta um að sleppa öllum
frönskum gíslum, sem haldið
hafði verið í írak og Kúvæt, alls
330 manns. Edward Heath, fyrr-
verandi forsætisráðherra Breta,
tókst daginn eftir að leysa 38
Breta úr haldi en áður hafði 14
Bandaríkjamönnum verið leyft
að halda frá írak.
Nóvember
Miðvikudaginn 7. nóvember
fóru fram forsetakosningar á ír-
landi og lyktaði þeim með sigri
46 ára lögfræðings, Mary Robin-
son. Sigur Robinson var mjög
glæsilegur þar sem sigurlíkur
hennar voru taldar einn á móti
þúsund þegar hún tilkynnti
framboð sitt. Robinson fékk
52,8% greiddra atkvæða en Bri-
an Lenihan, sem var frambjóð-
andi stjórnarflokksins, fékk
47,2% greiddra atkvæða. Þetta
er í fyrsta skipti í 60 ár sem
stjórnarflokkurinn tapar í for-
setakosningum. Robinson er
fyrsta konan sem er kjörin for-
seti írlands. Helstu baráttumál
Robinson í kosningabaráttunni
voru aukin kvenréttindi og
frjálslyndari löggjöf um hjóna-
skilnað, samkynhneigð og getn-
aðarvarnir.
Margaret Thatcher sagði af sér,
fimmtudaginn 22. nóvember
sem forsætisráðherra Bretlands.
Þar með var lokið ellefu ára
valdaskeiði „Járnfrúarinnar" en
hún varð forsætisráðherra Bret-
lands árið 1979 og leiðtogi
EIN SKÆRASTA kvikmynda-
stjama fýrr og síöar, Greta Gar-
bo, lést á páskadag. Greta var 84
ára gömul þegar hún lést
íhaldsmanna fjórum árum áður.
Skömmu eftir að Thatcher hafði
skýrt frá þessari ákvörðun sinni
Iýstu tveir menn, þeir John Maj-
or fjármálaráðherra og Douglas
Hurd utanríkisráðherra, að þeir
hefðu afráðið að gefa kost á sér í
síðari umferð leiðtogakjörs
breska íhaldsflokksins. Framboð
þeirra þótti spilla mjög mögu-
leikum þriðja frambjóðandans,
Michaels Heseltine, en hann kom
í veg fyrir að Tatcher yrði endur-
kjörin í fyrri umferðinni. Marg-
aret Thatcher er 65 ára gömul.
Hún var fyrsta konan sem kosin
var forsætisráðherra í Bretlandi
og hefur setið lengst allra í þessu
embætti á þessari öld.
Leiðtogar 32 Evrópuríkja auk
Kanada og Bandaríkjamanna
undirrituðu þann 21. nóvember
víðtækan sáttmála þar sem skil-
greindur er grundvöllur fram-
tíðarsamstarfs ríkjanna sem sagt
er byggjast á lýðræði, frelsi og
einingu. Georg Bush Banda-
ríkjaforseti sagði þennan nýja
sáttmála marka kaflaskil í
heimssögunni. Daginn áður
höfðu leiðtogar 22 ríkja Atlants-
hafsbandalagsins og Varsjár-
bandalagsins undirritað tíma-
mótasamkomulag um fækkun
hefðbundinna vopna frá Atlants-
hafi til Úralfjalla. Telja sérfræð-
ingar þetta víðtækasta og flókn-
asta afvopnunarsamkomulag
sögunnar en það kveður m.a. á
um eyðingu þúsunda vopna og
vígvéla.
John Major varð forsætisráð-
herra Bretlands eftir að hann
hafði sigrað í seinni umferð for-
mannskosninga breska íhalds-
flokksins. Major skorti aðeins
tvö atkvæði til að fá hreinan
meirihluta og þegar það lá Ijóst
fyrir drógu keppinautar hans,
þeir Michael Heseltine og Dou-
glas Hurd, sig í hlé. Major er
yngsti forsætisráðherra Bret-
lands á þessari öld.
Öryggisráð Sameinuðu þjóð-
anna samþykkti þann 29. nóv-
ember ályktun þar sem írökum
er veittur frestur til 15. janúar
1991 til að kalla innrásarlið sitt
heim frá Kúvæt. Verði þeir ekki
við þessari áskorun er Banda-
ríkjamönnum og bandamönnum
þeirra við Persaflóa heimilt að
hrekja hersveitir íraka frá land-
inu með hervaldi í nafni Samein-
uðu þjóðanna. írakar lýstu því
yfír að þeir myndu virða sam-
þykktina að vettugi og sögðu að
áfram bæri að freista þess að
leiða Persaflóadeiluna til lykta
með friðsamlegum hætti.
Desember
Fyrstu kosningar í sameinuðu
Þýskalandi síðan 1933 fóru fram
2. desember. Stjórnarflokkarnir,
kristilegir og frjálslyndir demó-
kratar, unnu stórsigur en jafnað-
armenn og græningjar töpuðu
illa. Kristilegir demókratar und-
ir forystu Helmuts Kohl kanslara
fengu 43,8% atkvæða og 319
þingmenn kjörna á hið nýja 662
manna þing. Samstarfsflokkur
þeirra í ríkisstjórninni, frjáls-
lyndir demókratar, fengu 11%
atkvæða og 79 menn. Jafnaðar-
menn fengu minnsta fylgi síðan
árið 1957 eða 33,5% atkvæða og
239 menn kjörna. Græningjar í
Vestur-Þýskalandi fengu 3,9%
atkvæða og töpuðu öllum þing-
sætum sínum en til að fá fulltrúa
á þinginu þurfti lágmark 5% at-
kvæða
Saddam Hussein, forseti íraks,
sagði þann 6. desember að hann
hefði ákveðið að sleppa öllum er-
lendum gíslum sem eftir eru í ír-
ak og Kúvæt. Hann sagði þetta í
bréfi, sem hann sendi íraska
þinginu, þar sem þess var krafist
að þingið heimilaði frelsun gísl-
anna. Saddam sagðist hafa tekið
ákvörðunina af mannúðlegum
ástæðum en ekki pólitískri þró-
un undanfarinna daga. Þegar
Hussein tók þessa ákvörðun
voru yfir 2000 vestrænir og jap-
anskir gíslar í írak og Kúvæt og
3.300 sovéskir eða samtals um
5300 manns.
Lech Walesa vann stórsigur í
seinni umferð pólsku forseta-
kosninganna sem fram fóru 9.
desember. Walesa fékk 74,25%
atkvæða en mótframbjóðandi
hans, viðskiptajöfurinn Stan-
islaw Tyminski, fékk 25,75% at-
kvæða. Lítil kosningaþátttaka
var eða 53,4% miðað við 60,6% í
fyrri umferðinni. Walesa hefur
heitið því að reisa við efnahag
Póllands, m.a. með því að koma á
frjálsum markaði og byggja á
evrópsku þjóðskipulagi.