Tíminn - 11.01.1992, Síða 14

14 Tíminn
Lauaardagur 11. ianúar 1992
Sverrir Guðmundsson
Lómatjörn
Fæddur 10. ágúst 1912
Dáinn 6. janúar 1992
Sverrir Guðmundsson var fæddur á
Lómatjöm þann 10/8 1912 og ól þar
allan sinn aldur. Að honum stóðu
fomir ættmeiðar eyfirskir og úr
Fjörðum. Faðir hans var Guðmund-
ur Sæmundsson frá Gröf í Öngul-
staðahreppi, f. 1861. Hann var bróð-
ir Hákarla-Sæmundar. Móðir hans
var Valgerður Jóhannesdóttir frá
Kussungsstöðum í Fjörðum, fædd
1875. Þeir bræður Guðmundur og
Sæmundur vom kvæntir systmm,
því kona Sæmundar var Sigríður Jó-
hannesdóttir frá Kussungsstöðum.
Guðmundur og Valgerður hófu bú-
skap að Hlöðum á Grenivík og fluttu
sig síðan um set árið 1903 að Lóma-
tjöm. Þar ólust upp böm þeirra, en
þau vom í aldursröð: Lára, bjó í
Reykjavík; Sigrún húsfreyja á Skarði
í Dalsmynni; Sæmundur bóndi í
Fagrabæ í Höfðahverfi; Jóhanna
kennari í Reykjavík; Guðbjörg hús-
móðir á Akureyri, lést af slysförum
árið 1929, þá nýgift; Sigurbjörg hús-
freyja í Hléskógum, Höfðahverfi;
Guðrún Ingileif húsfreyja í Reykja-
vík; Ingólfur bryti í Reykjavík;
Sverrir, sem hér er kvaddur; Sigríð-
ur, húsfreyja og organisti, bjó lengst
í Hólshúsum í Eyjafirði. Yngstur var
Valtýr lögmaður, sýslumaður á Eski-
firði. Einnig tóku þau hjón í fóstur
frænku sína Ingileifu, dóttur Sigríð-
ar og Sæmundar, við lát Sigríðar og
var hún ætíð síðan sem ein af hópn-
um. Af þessum systkinahópi eru nú
aðeins eftirlifandi Guðrún, Sigríður
og Ingileif.
Að Lómatjörn var fenginn barna-
kennari til uppfræðslu. Sóttu þang-
að böm af nærliggjandi bæjum til
náms og var því oft glatt á hjalla.
Eitthvað hefur þurft að taka til
hendinni á svo barnmörgu heimili
við að fæða og klæða þennan stóra
hóp og mun ekki hafa skort á elju og
bjartsýni þeirra Guðmundar og Val-
gerðar að ala önn fyrir heimilinu.
Ekki var sífellt verið að bolloka við
kýr og sauði. Mikið var ofið í fatnað
og annað og var heimilið m.a. verð-
launað fyrir vefnað árið 1922. Sem
dæmi um menntunarviðleitni
heimilisins, þá réðust þau hjón í að
kaupa orgel í kringum 1915 til
heimilisins. Þótti það ráðslag ekki
búmannslegt, kaupverðið ígildi
hestakerm sem ekki var til á búinu
og þurfti að fá kerm lánaða að flytja
hljóðfærið heim. En svo fór, að öll
lærðu bömin að spila á orgelið, mis-
mikið þó. Lítt hefði kerra dugað til
þeirra mennta. Af þessu leiddi, að
söngur var mjög iðkaður á heimil-
inu og sungu bömin öll og oftast
nær fjórraddað. Sönggleðina fengu
þau þannig í arf og hefur sá arfur
enst afkomendunum fram á þennan
dag og veitt þeim ófáar góðar stund-
ir.
Að loknu heimanámi gekk Sverrir í
Gagnfræðaskólann á Akureyri, sem
síðar varð Menntaskólinn þar.
Tók hann við búsforráðum af for-
eldrum sínum árið 1939. Hinn 14.
júní 1947 gekk hann að eiga Jór-
laugu Guðrúnu Guðnadóttur kaup-
konu frá Reykjavík. Jórlaug var ein-
stök mannkostakona, greind og
skemmtileg — og hún hafði svo
stórt hjarta. Þau Sverrir eignuðust
þrjár dætur og bera þær foreldmn-
um fagurt vitni. Elst er Sigríður
fædd 1948, Valgerður er fædd 1950
og 1952 fæddist Guðný. Jórlaugar
naut alltof skammt við, en hún féll
frá árið 1960 eftir skammvinn veik-
indi. Mikið var lagt á ungar dætur
og föður þeirra, þó ekki bættist við,
að Sverrir bóndi var þá þegar illa far-
inn af slitgigt í mjöðmum.
Ég var svo lánsöm að alast upp í
þessari fallegu sveit, Höfðahverfi, á
þessum ámm. Móðir mín Sigur-
björg var eitt þeirra Lómatjarnar-
systkina og Hléskógar næsti bær við
Lómatjörn. Var því mikið samband
og samvinna á milli heimilanna. í
hugann koma ótal atvik. Þvottadag-
ar í Hléskógum, en þar var heimar-
afstöð og því rafmagnsþvottavél.
Kom þá Jórlaug og frænkur mínar
heim, ekki aðeins með þvottinn
heldur færandi hendi með líf og
leiki og söng í hjarta. Ótal bernsku-
brek eigum við frænkurnar úr þess-
um ódáinsheimi í gróandi sveit.
Heimsóknir í Lómatjörn voru ávallt
fagnaðarfundir. Þar bjó amma Val-
gerður í skjóli Sverris og Jórlaugar
og þar var og er allt fram á þennan
dag mitt annað heimili.
Sverrir fékk Willy’s-jeppa árið
1946, sem var einn sá íyrsti í sveit-
inni. Nutum við góðs af því, og
marga ferðina fengum við „að sitja
'íl
Svo talaðist til í ársbyrjun 1972 að
við hjónin önnuðumst Lómatjam-
arbúið á meðan Sverrir færi í
mjaðmaraðgerð á Landspítalann.
Dvöldum við þar í hartnær þrjá
mánuði í einmunatíð við skepnu-
höld góð. Eftir að Sverrir kom heim
af spítalanum tók hann til óspilltra
málanna við bókhald og fjármál
sveitarfélagsins á meðan viðskipta-
fræðingurinn og hjúkrunarfræðing-
urinn sáu um mjaltir og gegningar.
Að loknu dagsverki var spjallað
hvort sem var um liðna tíð, hin
fornu minni, eða um landsmálin og
pólitíkina. Hvortveggja var, að
Sverrir var minnugur á allt hið
gamla og harðfylginn baráttumaður
landsbyggðar og fylgdist gjörla með.
Hann var alla tíð einarður fylgis-
maður Framsóknarflokksins og
samvinnumaður í bestri merkingu
þess orðs. Mátti hann á þessum
skemmtilegu kvöldstundum í ein-
lægri glettni sinni láta reyna á bók-
vit og pólitíska staðfestu fræðing-
anna, beitarhúsamanna sinna þá um
stund, en þeir svöruðu í sömu mynt
eftir mætti. Ekkert kynslóðabil
þekktist á þeim bæ. Eftir þessa sam-
veru stóð æ síðan náin vinátta, þrátt
fyrir fjörutíu ára aldursmun og
nokkra fjallgarða.

Einu sinni sem oftar drápum við
hjón á dyr á Lómatjörn með erlenda
gesti okkar. Varð Sverri ekki skota-
skuld að gera sig skiljanlegan á er-
lendum tungum, þrátt fyrir stutta
skólavist, og var hrókur alls fagnað-
ar. Þannig var að hér áður hafði
Sverrir oft danska eða þýska vinnu-
menn. Á meðan hann tróð í þá
hreinni íslensku, hvern eftir þeirra
getu, þá notaði hann tækifærið og
æfði sig á þeirra móðurmáli í þaula
og gat þannig tjáð sig á nágranna-
málunum svo vel að furðu sætti.
Helstu eðliskostir Sverris voru létt
lund á hverju sem gekk og áræði til
verka á hvaða sviði sem hann fékkst
við.
Hann var íþróttamaður á yngri ár-
um og keppti með Magna, sem á
þeim árum var býsna harðsnúið
knattspyrnulið nyrðra. Þar keppti
einnig Valtýr bróðir hans, sem síðar
gat sér gott orð á knattvellinum.
Sverrir valdist snemma til forystu í
heimasveit sinni. Hann varð oddviti
Grýtubakkahrepps árið 1954 og
gegndi því starfi í tuttugu ár eða til
ársins 1974, að hann tók við starfi
sveitarstjóra þar næstu tvö ár. Hann
var formaður Ræktunarsambands
Grýtubakkahrepps frá 1946 og lengi
síðan.
Það er ekki algengt að bóndi í
miðju landbúnaðarhéraði Ijái at-
vinnumálum og útvegi hug sinn og
atfylgi. Sverri voru þau mál þó svo
hugleikin að segja má, að allflest fyr-
irtæki í goðorði hans hafi komist á
skrið fyrir hans atbeina. Hann var
stjórnarformaður í útgerðarfélaginu
Gjögri hf. frá árinu 1965 til dauða-
dags. Hvatamaður var hann að
stofnun fiskvinnslu- og frystihúss-
ins Kaldbaks hf. á Grenivík árið
1967 og stjórnarformaður þess fé-
lags frá byrjun. Hann var einn af
stofnendum Grávöru hf., sem var
eitt af fyrstu loðdýrabúunum hér-
lendis eftir seinna stríð. Var hann
framkvæmdastjóri þar um árabil og
fékk strax í byrjun norska kunnáttu-
menn til rekstrarins til að tryggja
fagmennsku og rétt vinnubrögð í
þessari nýju búgrein. Var það vel
ráðið, þar sem hvorki var reynsla né
kunnátta fyrir í landinu að eiga við
svo vandasamt eldi. í þessum rekstri
sem og í stjórn útvegsfyrirtækjanna
þurfti oft að beita nærri vindi þegar
óvíst var um landsýn í kólgu verð-
sveiflna, gengisóárana og vaxta-
gjörninga. Ekki kom Sverrir með
brotið skip að landi í þeim svipting-
um. Sama gilti í einkalífi hans. Ekk-
ert virtist beygja hann. Smitandi
hlátur og glettin tilsvör lyftu huga
og opnuðu ýmsar dyr, á hverju sem
gekk.
í ljóshending afskipta Sverris af
framförum héraðs og forystu þar, er
hægurinn hjá að ímynda sér bónd-
ann á Lómatjörn á öðrum vettvangi
vors daglega amsturs. Stjórnsemi
hans, framfarahugur og elja hefði
öllu fremur nýst við hvers konar
ábyrgðarstörf önnur, við þjóðmálin
eða í atvinnulífinu, þeim sviðum þar
sem vegtyllur verða mestar og fram-
inn er vís. Það freistaði hans ekki.
Hann gekk heldur til bústarfa á óð-
ali sínu og flautaði eða blístraði ým-
ist slagara eða gömul hálfgleymd
þjóðlög við verkin. Var ekki furða að
sumarpeyjarnir Bragi og Tommi
kölluðu hann fuffarann eftir þeim
hljóðum.
Sverrir ól allan sinn aldur í heima-
sveit. Því réðu vafalítið heimilis-
ástæður í fyrstu, en jafnframt áhugi
á búskap og því lífi, sem byggist á
landinu og gæðum þess. Ganga lífs
hans var bundin arfinum sem felst í
landinu sjálfu og bændamenning-
unni gömlu, en jafnframt sterkmót-
uð af framfarahyggju eins og verkin
sýna.
Vel eiga hér við orð Hannesar Pét-
urssonar skálds þar sem hann segir í
Blikavatni:
„Hið innra þjóðlíf heldur landinu í
rækt hugmyndalega, gæðir það lífi
hugsunar, tengir saman mannlíf og
náttúru með því móti sem engir
finna aðrir en þeir sem hér eru
bornir og barnfæddir.“
Hinn glaðbeitti sögumaður okkar
er kvaddur. En merkið er ekki fallið.
Arfur þeirra systra, sem nú sitja
Lómatjörn, er fólginn í þeim anda
sem fram kemur í orðum skáldsins.
Sá arfur er ekki lítils virði. Hann
getur riðið baggamuninn um tilvist
byggða.
Er ekki að efa að svo vel útilátið
veganesti, sem þeim systrum og af-
komendum er þar gefið, mun duga
þeim og miklu fleirum til að halda
merkinu uppi. Var þá ekki til einskis
barist.
Við hjónin þökkum áralanga veg-
ferð í gleði og vináttu.
Drottinn blessi afkomendur og
venslafólk.
Laufey Egilsdóttir,
Þorsteinn P. Gústafsson,
Fellabæ
í dag er hann jarðsettur að Laufási,
borinn til þeirrar moldar sem ól
hann af sér og hann vissi að hann
hyrfi aftur til.
Ævi sumra getur verið ein heild
samræmis og samlögunar við þann
part tilverunnar sem næstur þeim
er. Hann var fæddur á Lómatjörn og
átti þar heima til dauða, hvarf aldrei
frá þeim stað nema nokkra mánuði í
einu örfáum sinnum til menntunar
eða lækninga. Hann var meðal yngri
barna stórs hóps á einu þessara
óbrotgjörnu heimila íslenskra þar
sem hver maður var gerður svo, að
hvað mest gæti mætt á, án þess að
kikna, en átt afgangs mátt til að vera
hjálp og fyrirmynd öðrum.
Lífsgæfan verður ekki metin eftir
fjölda áfalla né hve mörg hnoss
mönnum hlotnast um ævina. Hon-
um veittist hvort tveggja. Hann var
þess umkominn að njóta þess góða
og standa af sér áföllin og vera um
leið öðrum styrkur. Tæpa átta tugi
ára naut Grýtubakkahreppur nær-
veru hans og lengi forystu hans um
stjórn og atvinnumál. Hvað mér við-
víkur sjálfum er hann sá sem hefur
einna lengst allra staðið skammt
undan og verið íyrirmynd ungum
manni um hvert sé gildi mannlegrar
tilveru, hver sé uppruni hans og ætt,
lagt til þó nokkurn skerf sjálfsmynd-
ar manns. Spyrji ég: „Hver er ég?“ er
spurt á móti: „Áf hverjum ertu kom-
inn? Hvernig var ætt þín? Líttu til
helstu máttarstólpa hennar?“
Tvo áratugi hafði ég hann fyrir aug-
um flesta daga. Viðmótið var alltaf
sams konar: glaðbeitt hlýja, örvun
hins reynda, blanda leiftrandi
spaugs og alvarlegrar umræðu. Mér
varð að orði við hann fyrir skömmu
að ég hefði aldrei séð hann skipta
skapi öll þessi ár. Það er ótrúlegt í
öllu því annríki, sem ég varð vitni að
eða bar gæfu til að taka þátt í með
honum.
Við höfum misst ákafan talsmann
landsbyggðarinnar, óþreytandi
magnara þjóðmálaumræðu, unn-
anda og arfbera þjóðlegra mennta.
Hann var jafnt heimakær og heims-
maður, leit til annarra þjóða, réð til
sín útlenda menn eða umgekkst þá
og lagði sig eftir að tala tungur
þeirra.
Hann bar í sér sögu og mál Austur-
skagans á milli Eyjafjarðar og Skjálf-
anda, sem ól af sér stórvirki sagna á
borð við Virka daga og listaverkið í
verum. Hann miðlaði sögu þessa
landsvæðis til kynslóðanna á eftir.
Hann átti í einu rætur í nítjándu
öldinni og tók manna virkastan þátt
í að búa í haginn fyrir tuttugustu og
fyrstu öldina, sem hann bar þó örlít-
inn kvíðboga fyrir. Upprunninn yst
af þessu svæði, þar sem nú er „ein
huldufólksbyggð yfirskyggð ókleif-
um fjöllum". Fæddur þó fjær úthaf-
inu, þar sem er mildara. I einu um-
bótamaður og njótandi þessa gjöfula
lands.
Lyngið í Millingabrekkunni og
framan í Hrísafjöllum liggur með
jörðu, bælt niður af fönn, en bíður
þess að rétta sig við eftir leysingu
komandi vors. Efst yfir Lómatjörn
ber Skessuhryggur Blámannshatt-
inn hallan.
Egill Egilsson
Þegar mamma sagði mér að afi væri
dáinn hljóp ég í fangið á henni og
brast í grát. Síðan settist ég við pí-
anóið og á meðan ég spilaði rifjaðist
margt upp fyrir mér um afa. Allar
þær ánægjulegu stundir sem við
höfum átt saman, afi og ég.
Fyrstu fjögur ár ævi minnar bjugg-
um við í húsinu hjá afa. Ég man þeg-
ar ég var fjögurra ára, þá kenndi
hann mér kvæðið um Svein Dúfu.
Mér fannst gaman þá að hafa lært
það, en þegar ég varð aðeins eldri og
afi fór að hlýða mér yfir, þá fannst
mér ekki alveg eins gaman. Þá var
ég farin að gleyma ýmsu úr kvæð-
inu.
Hann kenndi mér líka málfræði,
að greina í orðflokka og fallbeygja.
Hann var svo mikill íslenskumað-
ur.
Við systumar fómm stundum í
leiki við afa. Sá leikur sem ég man
best eftir var þannig að ég lék ein-
hverja ólátastelpu sem alltaf var að
stríða og taka frá fólki. Ingunn syst-
ir mín var lögreglan sem átti að
reyna að handtaka mig, en afi var
einhvers konar gæslumaður sem
fylgdist með mér og lét Ingunni vita
hvenær hún ætti að grípa inn í. Við
skemmtum okkur konunglega og
hlógum mikið.
Oft sagði afi okkur sögur. Ein var
um það þegar hann hitti álfadrottn-
inguna og dísirnar hennar og þær
slógust um að dansa við hann, því
Deddi litli (eins og hann var kallað-
ur á yngri árum) var svo myndarleg-
ur. Við systurnar hlustuðum á sög-
una hans af athygli og héldum lengi
vel að hún væri sönn. Svona var afi
gamansamur.
Það er svo ótrúlegt að við eigum
aldrei eftir að sjá afa sitjandi í djúpa
stólnum sínum í suðurstofunni.
Hann var alltaf svo glaður og ræð-
inn og átti oft eitthvað gott til að
bjóða krökkum. Eftir að litla systir
mín fæddist var hún augasteinninn
hans afa. Hún sat oft í fangi hans og
hann söng fyrir hana. Afi var svo
mikill söngmaður.
Eftir að heilsan fór gefa sig var afi
samt áfram ótrúlega hress. Rétt fyr-
ir jólin var hann mikið veikur en
náði sér það mikið að hann gat verið
hjá okkur heima á Lómatjörn um
if
Faöir okkar, tengdafaðir, afi og langafi
Guðmundur Guðmundsson
fyrrverandi bankafulltrúi
Bakkageröi 6, Reykjavík
veröur jarðsunginn frá Bústaöakirkju þriöjudaginn 14. janúar kl. 13.30.
Margrét Dóra Guömundsdóttir Moritz W. Sigurðsson
Gylfi Guömundsson indíana Sigfúsdóttir
Hákon Guömundsson Gróa Margrét Jónsdóttir
Guörún Ásta Guðmundsdóttir Joseph Sablow
barnabörn og barnabarnabörn
ií
Móðir okkar
Ragnheiður Hannesdóttir
Haga, Selfossi
er látin.
Synlr hinnar látnu