Tíminn - 11.01.1992, Page 15

Laugardagur 11. janUar 1992
Tlminn 15
Margrét Stefánsdóttir
áramótin. Núna finnst mér að það
hafi verið mikils virði, bæði fyrir
hann og okkur.
En dagarnir heima voru ekki
margir, því að 4. janúar fór hann aft-
ur á sjúkrahúsið. Daginn eftir heim-
sóttum við hann á leið okkar suður
og var hann þá mjög hress og
ánægður með sjálfan sig og sagðist
fara á Kristnes daginn eftir. Af því að
afi var svo frísklegur, sagði ég við
hann þegar ég kvaddi: „Góða
skemmtun á Kristnesi." Það var það
sfðasta sem ég sagði við afa. Daginn
eftir fór hann ekki á Kristnes, held-
ur aðra ferð. Ég veit að þar hefur
verið tekið vel á móti honum.
Ég þakka afa fyrir samveruna.
Anna Valdís
Þrettándi dagur jóla. Jólaljósin og
sú birta sem þeim fylgir og lýsir svo
fallega upp skammdegið slokkna
um leið og jólin kveðja.
Þennan sama dag kvaddi afi minn,
Sverrir Guðmundsson á Lómatjöm,
og minnist ég þá orða sem einn
sveitungi okkar sagði að þó Sverrir á
Lómatjörn kveðji lifir hann samt.
Þegar ég sit og hugsa hvað eigi að
segja um afa, þá koma upp orð eins
og jákvæðni, léttleiki, skapgóður,
hlátur, blístur og söngur.
Ég man aldrei eftir honum öðmvísi
en blístrandi með staf. Ég sá hann
aldrei eldast. Hann var alltaf andlega
hress. Kvartaði ekki, var nægjusam-
ur, lífsglaður og hallmælti aldrei
neinum.
Þó líkaminn væri farinn að gefa sig
og hvað virtist reka annað síðustu
mánuðina þá trúði hann því fram á
síðustu stundu að hann næði sér
upp úr þessu. Hann leitaði skýringa
á því sem var að, trúði á læknana og
það sem þeir voru að gera, en vissi
þó sjálfur hvað var honum fyrir
bestu. Eitt sinn var eitt súkkulaði-
hólf svefnmeðalið hans, eitt staup
læknaði magaverkinn, hann minnk-
aði töfluskammtinn upp á sitt ein-
dæmi. Það var eitt sem var honum
sérlega mikilvægt og hann spurði
oft um upp á síðkastið, það var hvort
hann væri nokkuð farinn að rugla.
Hann var maður sem vildi fræðast
og fræða og tók oft tíma í að kanna
íslensku-, landafræði- og íslands-
sögukunnáttu okkar. Hann las mik-
ið og nú í seinni tíð sat hann í stóln-
um sínum með hrúgu af blöðum í
kringum sig, tók ástfóstri við
ákveðnar greinar og skoðaði þær of-
an í kjölinn.
Pólitík og þjóðfélagsmál voru allt-
af ofarlega í huga hans. Þegar hann
hringdi í mig ræddi hann gjaman
það sem efst var á baugi í það skipt-
ið. Eitt sinn held ég að honum hafi
blöskrað fáfræði mín, ráðlagði mér
að skunda út í búð og kaupa
ákveðna bók, hann myndi svo hlýða
mér yfir í næsta fríi.
Hann var frakkur og ófeiminn og er
mér minnisstætt er ég heimsótti
hann á sjúkrahúsið í sumar. í miðj-
um heimsóknartímanum reis hann
upp og sagðist þurfa að skreppa
fram, tók hækjuna sína og haltraði
blístrandi á nærklæðunum út af
stofunni. Kvaðst ekki þurfa slopp,
hann hefði aldrei verið feiminn.
Hann taldi fáa betri bfistjóra en sig,
sagðist batna með aldrinum. Ef
maður sá Lödu nálgast, rétt skína í
hvítan koll undir stýri, þá var það
víst að hér fór afi. Það var þó núna
síðasta árið að hann lét okkur keyra
ef hann þurfti að fara lengri vega-
lengdir. Byrjaði hann þá gjarnan á
því að kenna mér á gripinn. Það
skyldi sett á fullt innsog og það ekki
tekið af fyrr en komið var suður á
Grundarskriðu. Ef leiðin lá til Akur-
eyrar þá hlýddi hann mér gjarnan
yfir bæina á leiðinni og söng eða
blístraði. Hann var líka aðeins
grobbinn og sagði sögur af sjálfum
sér, það var allt í lagi því hann hafði
efni á því.
Hann ákvað að læra ensku, varð
sér úti um enska vasaorðabók og
byrjaði á byrjuninni. Svo spurði
hann gjarnan, jæja, Jórlaug mín,
hvað þýðir þetta ákveðna orð, ef ég
stóð á gati, þá hló hann, sagði mér
þýðinguna, en jafnframt að fletta
upp á blaðsíðu 62 og athuga hvort
það væri ekki örugglega rétt hjá sér.
Hann notaði svo tækifærið þegar ég
dvaldi í Bretlandi og skrifaði mér á
ensku.
Hann sagðist lítið kunna í þýsku
annað en Lorelei og er ég var í
Þýskalandi sagðist hann nú ekki
geta skrifað á þýsku, en byrjaði þó
bréfin á mein liebes Madchen og
endaði dein Grosvater.
Hann hafði gaman af að hitta fólk
og á ferðum sínum tók hann alltaf
upp í puttalinga. Hann kvaðst ætla
að tala við þá á ensku eða skandina-
vfsku. Ef þetta voru Þjóðverjar þá
sagðist hann fara með Lorelei, þá
yrði fólk yfir sig hrifið og héldi hann
altalandi á þýsku.
Eitt var einkennandi fyrir afa, þeg-
ar hann talaði í síma þá náðist yfir-
leitt ekki að kveðja hann. Hann
hafði nefnilega vísifingur ævinlega á
takkanum sem slítur sambandið og
þegar honum fannst nóg komið,
sagði hann jæja, kvaddi og svo kom
sónn. Hann sagði þetta spamaðar-
ráðstöfun, skrefatalning héldi áfram
og það væri víst ástæðulaust að
borga eftir að fólk væri hætt að tala
saman.
Á Lómatjöm átti hann heima og
gat aldrei hugsað sér að fara þaðan. I
mínum huga em því Lómatjöm og
afi eitthvað sem fer saman. Það
verður því skrýtið að koma heim og
enginn afi verður til að heimsækja.
Guli stóllinn hans er þar, hnakkafar-
ið hans er máð á strigann á veggn-
um. Hann situr þar í hásæti og held-
ur áfram að fylgjast með.
Með þessum orðum vil ég kveðja
hann afa minn og er ég sannfærð
um að þó verði til þúsund afar á
Lómatjörn þá verður aldrei til nema
einn afi á „Lómó“.
Jórlaug Guðrún Heimisdóttir
Nú er afi á Lómatjörn dáinn. Það er
gott að vita til þess að afi hélt and-
legri heilsu alveg fram á síðustu
stundu.
Þótt að líkaminn hafi á margan
hátt verið farinn að gefa sig, þá virt-
ist hugurinn alltaf jafnheilbrigður
og ákveðinn í að yfirstíga veikindin.
Já, það verður tómlegt að sjá afa
ekki lengur í gula stólnum sínum,
blístrandi eða raulandi lagbút.
Afi vildi alltaf fylgjast með og var
maður vart kominn með fótinn inn
fyrir þröskuldinn þegar hann fór að
spyrja frétta.
Þá rigndi lfka oft yfir mann spurn-
ingum úr íslensku, landafræði,
ensku og fleiru sem reyndust oft
þrautin þyngri. Fannst afa við
menntafólkið vera betur að okkur í
ýmsu og var það örugglega rétt hjá
honum. Honum tókst allavega
margoft að rekja mig á gat, þó að
mér tækist það aldrei með hann.
Afi vildi alltaf taka þátt í öllu sem
var að gerast í kringum hann. Við
vorum yfirleitt varla byrjuð að hirða
af túnunum þegar græna Ladan sást
bruna á milli fcagganna, svo rétt á
eftir skaust hvíti kollurinn í hlöðu-
gatið og spurði um gang mála.
Svona var afi alveg fram á síðustu
stundu, hann Iifði sig inn í og tók
þátt í sveitastörfunum með okkur.
Ég held að afi hafi alveg átt jafn-
mikla samleið með unga fólkinu og
þeim sem eldri eru. Það var allavega
alveg sama hverjir komu til hans,
alltaf fann hann eitthvað til að ræða
og gat komið manni til að hlæja
með sínum sérstaka hlátri.
í gegnum árin, sem ég hef verið
með afa á Lómatjörn, þá hef ég aldr-
ei séð hann geðvondan, reiðan eða í
fylu, hann hafði líklega aldrei
kynnst því hvað fyla er.
Mér fannst hann alltaf vera í góðu
skapi og hreint ótrúlega lífsglaður.
Afi var einstakur, og það verður
mikið sem vantar á Lómatjöm núna
þegar hann er farinn. Ég þakka fyrir
þann tíma sem ég fékk að vera með
honum og kynnast honum.
Þótt ég eigi erfitt með að átta mig á
hvað tekur við á eftir þessu lífi, þá
veit ég það að afi er í góðum hönd-
um.
Eitt er víst að minningin um afa á
„Lómó“, lífsglaðan og nægjusaman,
lifir alltaf í brjósti mínu.
Bára Eyfjörð Heimisdóttir
Fædd 17. janúar 1918
Dáin 1. janúar 1992
f dag, laugardaginn 11. janúar, verður
jarðsungin frá Voðmúlastaðakapellu
Margrét Stefánsdóttir, húsfreyja í
Stóru- Hildisey í A.-Landeyjum. Hún
lést á nýársdag f Landspítalanum f
Reykjavík. Þessarar frænku minnar og
góða vinar ætla ég nú að minnast með
nokkmm orðum.
Margrét Stefónsdóttir var fædd þann
17. janúar 1918 í Ysta-Koti í V.-Land-
eyjum. Hún var skírð í höfuðið á
Margréti móðurömmu sinni.
Margrétamafnið er mjög gamalt í
ættinni. Auðvelt er að rekja það til
Margrétar Guðmundsdóttur (1768-
1843), húsfreyju á Efri-Hól undir Eyja-
fjöllum árið 1816, eða til Margrétar
Jónsdóttur (1778-1857), húsfreyju í
Krosshjáleigu í A.-Landeyjum árið
1816, en síðar á Lambafelli undir Eyja-
fjöllum.
Foreldrar Margrétar voru hjónin Stef-
án Jónsson (1875-1923) frá Butru í A.-
Landeyjum, bóndi íYsta-Koti frá 1917
til dauðadags, og Sigurbjörg Gísladótt-
ir (1887-1973), húsfreyja íYsta-Koti.
Systkini Margrétar em Gísli Júlíus (f.
1915), bóndi í Ysta-Koti, og Marta (f.
1921), ráðskona á sama stað, fyrst hjá
móður sinni en síðan bróður. Marta
missti heilsuna fyrir aldur fram árið
1983 og hefúr verið undanfarin ár
sjúklingur á Ljósheimum á Selfossi.
Stefón Jónsson var fæddur í A.- Land-
eyjum, sonur hjónanna í Butm, Jóns
Þorleifssonar (1845-1906) og Margrét-
ar Hjaltadóttur (1841-1895). Jón var
ættaður úr Rangárvallasýslu, en
Margrét úr V.-Skaftafellssýslu. Systir
Stefáns var Jóhanna Sigríður Jóns-
dóttir (1878-1967) lausakona. Hún var
í áratugi til heimilis hjá Sigurbjörgu
mágkonu sinni í Ysta- Koti.
Sigurbjörg Gísladóttir var fædd á
Seljavöllum undir A.-Eyjafjöllum,
dóttir hjónanna þar, Gísla Guðmunds-
sonar (1852-1890) frá Seljavöllum og
Margrétar Sigurðardóttur (1857-
1949) frá Hvammi undir Eyjafjöllum.
Gísli fórst í lendingu við Austurfjallas-
and vorið 1890. Margrét bjó nokkur ár
eftir það áfram á Seljavöllum með
seinni manni sínum, Hjörleifi Jóns-
syni (1872-1931), en frá 1901 til 1919 í
Stóm-Hildisey.
Hjörleifúr var fæddur í Eyvindarhóla-
sókn, sonur Jóns Jónssonar (1837-
1908), bónda á Lambafelli, og Salvarar
Hjörleifsdóttur (1836-1920) vinnu-
konu. Margrét og Hjörleifur vom
bamlaus, en tóku í fóstur, eftir jarð-
skjálftann á Suðurlandi árið 1896,
hálfsysturdóttur Hjörleifs, Guðrúnu
Pálsdóttur (1894- 1967) frá Bakkakoti
á Rangárvöllum. Guðrún var lengi
húsmóðir í Reykjavík, gift dr. Bimi
Karel Þórólfssyni (1893-1973), skjala-
verði á Þjóðskjalasafninu.
Systkini Sigurbjargar vom þessi:
Guðmundur Gíslason (1883-1969),
Iengi útvegsbóndi á Vilborgarstöðum í
Vestmannaeyjum en síðast símamaður
í Reykjavík, kvæntur Oddnýju Elínu
Jónasdóttur af Álftanesi. Dýrfinna
Gísladóttir (1884-1958), húsfreyja í
Ytri-Hól í V.-Landeyjum, gift Magnúsi
Andréssyni frá Hemlu. Gissur Gíslason
(1888-1964), lengi bóndi í Litlu-Hild-
isey í A.-Landeyjum, kvæntur Ámýju
Sigurðardóttur (1889- 1988) frá sama
stað.
Sigurbjörg bjó ekkja í Ysta-Koti í
hálfa öld með bömum sínum, kunn að
dugnaði og hjartahlýju. Heimili henn-
ar var rómað fyrir hreinlæti og mynd-
arskap. Umhyggja hennar fyrir gestum
og gangandi var einstök. Það vissu all-
ir að þaðan fór enginn svangur. And-
rúmsloft heimilisins þannig að öllum
leið vel.
Snúningastrákar og aðrir krakkar,
sem dvöldu þar meira eða minna á
sumrin, reyndu að komast austur á
vorin strax eftir skóla og helst ekki fara
suður til Reykjavíkur fyrr en daginn
sem skólinn byrjaði.
Margrét vann búi móður sinnar í
Ysta-Koti ásamt systkinum sínum al-
veg til ársins 1959, þegar hún hóf bú-
skap með Guðmundi Péturssyni
(1915-1982), bónda í Stóru-Hildisey í
húsfreyja í Stóru-Hildisey
A.-Landeyjum. Margrét og Guðmund-
ur gengu í hjónaband þann 18. desem-
ber árið 1960.
Stóra-Hildisey er vel meðalstór jörð.
Guðmundur hafði tekið við búi þar að
fúllu árið 1957. f búskapartíð Guð-
mundar og Margrétar var unnið sleitu-
laust að uppbyggingu á jörðinni, tún
ræktuð og stækkuð og nýjar byggingar
reistar og allar helstu vélar keyptar
sem nauðsynlegar eru í nútíma bú-
skap.
Sonur Margrétar og Guðmundar er
Pétur Guðmundsson (f. 1960), bóndi í
Stóru-Hildisey. Sambýliskona Péturs
er Else-Gunn Graff frá Noregi. Synir
þeirra eru Guðmundur Atli og Andrés.
Margrét eignaðist einn son, Stefón,
fyrir hjónaband með Krístjáni Péturs-
syni (f. 1921) frá Stóru-Hildisey. Stefón
Kristjánsson (1949-1991) var síðast
bóndi í Ysta- Koti. Hann fórst í vinnu-
slysi í Hvolsvelli á miðju síðastliðnu
sumri. Stefán lét eftir sig sex böm, þar
af tvö fósturböm, og sambýliskonu.
Þeir Guðmundur og Kristján Péturs-
synir vom bræður, synir Péturs Guð-
mundssonar (1893-1959) og Soffi'u
Guðmundsdóttur (1892-1976). Pétur
og Soífía voru lengi búandi í A.-Land-
eyjum, fyrst í Selshjáleigu en frá árinu
1936 í Stóru-Hildisey. Þau vom bæði
ættuð úr A.- Landeyjum.
Minningar mínar um Margréti em
margar og kærar. Fyrst frá þeim ámm
þegar ég var smástrákur með foreldr-
um mínum í heimsókn í Ysta- Koti.
Strax þá tókust sérlega góð kynni með
okkur Stefáni heitnum syni hennar.
Það var fastur siður foreldra minna að
heimsækja flest sumur skyldfólk föður
míns austur í Rangárvallasýslu. En
Sigurbjörg í Ysta-Koti var afasystir
mín.
Það var venja í Ysta-Koti að þar væri í
það minnsta einn snúningastrákur.
Mörg sumur vom þeir tveir og a.m.k.
eitt sumar vom þrír strákar. Ég var svo
heppinn að fá að vera þar mörg sumur
sem snúningastrákur. Þá vom Margrét
og Stefán flutt til Guðmundar í Stóm-
Hildisey. En mikill samgangur var á
milli heimilanna og auðvitað þurftum
við Stefán oft að hittasL •
Umhyggja hennar og hlýtt viðmót við
snúningastrákana í Stóm-Hildisey var
ætíð hið sama þar og íYsta-Koti, enda
sóttust þeir eftir því að vera sumar eft-
ir sumar.
Margrét var frá unga aldri áhugasöm
um menningar- og félagslíf, og sjálfri
sér samkvæm góður félagi í kvenfélag-
inu Bergþóm í V.-Landeyjum. Þegar
kvenfélagið hélt upp á fimmtíu ára af-
mælið árið 1985, var Margrét gerð að
heiðursfélaga þess.
Ég fann fljótt að Margrét var Iík í ytra
útliti Jóhönnu Sigríði, föðursystur
sinni, en hafði þetta stóra, hlýja hjarta
Sigurbjargar móður sinnar; samt
heldur glaðari í daglegu fasi. Vinnu-
söm og ósérhlífin með afbrigðum, eins
og þær báðar, hvort sem var úti eða
inni. Ég held að hvorki hún né Guð-
mundur maður hennar hafi hreinlega
skilið orðin hangs og leti eða að þetta
og hitt mætti gera á morgun, svo
kappsöm sem þau vom við búskapinn í
Stóm-Hildisey.
Guðmundur var harðduglegur og vel
liðinn heiðursmaður. Hann veiktist
síðla hausts 1982 og var allur um miðj-
an desember sama ár. Við lát Guð-
mundar tók Pétur sonur þeirra við bú-
skapnum í Stóm-Hildisey.
Margrét var lengst af heilsuhraust, en
var fyrir löngu orðin slitin manneskja
af mikilli vinnu. Fyrir fjómm árum
veiktist hún af erfiðum sjúkdómi sem
nú hefur dregið hana til dauða. Óbil-
andi kjarkur og meðfædd seigla henn-
ar hafa ömgglega hjálpað henni í bar-
áttunni við sjúkdóminn. Hún kunni
ekki annað en að duga á meðan stætt
var.
Hér er komið á framfæri þakklæti til
lækna og starfsfólks á deild 11E á
Landspítalanum fyrir hjúkrun í veik-
indum hennar.
Fjölskylda mín sendir öllum afkom-
endum og vandamönnum Margrétar
innilegar samúðarkveðjur, sömuleiðis
öldmð móðir mín sem þakkar áratuga
kynni við systkinin ftá Ysta-Koti. Guð
blessi minningu Margrétar í Stóm-
Hildisey.
Þorgils Jónasson
Með fáeinum orðum langar mig að
kveðja góðan kunningja, Margréti
Stefánsdóttur, fyrmm húsfreyju í
Stóm-Hildisey í Áustur-Landeyjum.
Margrét var af þeirri kynslóð sem
mestar breytingar hefúr lifað á þessu
landi. Kynslóð sem var alin upp við að
gjömýta allt sem þurfti til að komast
af, kynslóð sem kunni að neita sér um
óþarfa, en upplifir á ævikvöldi alls-
nægtaþjóðfélagið og sífellt hraðari
dans þess í kringum „gullkálfinn".
Vegamesti hennar út í lífið var því
nægjusemi og dugnaður. Hún vann öll
sín verk, hvort sem það var við bústörf
eða innan veggja heimilisins, af mikl-
um myndarskap, hljótt og ömgglega.
Aldrei sáust óunnin verkefrii sem biðu,
né heldur að kastað hefði verið til
höndum við vinnuna. Þá kunni hún
ekki heldur að eyða í óþarfa, jafnvel þó
að efriin væm ekki síður fyrir hendi en
annarsstaðar. Hvergi var of, en ekki
heldur van.
Það, sem mér finnst hafa einkennt
Margréti að öðm leyti, var æðmleysi
hennar og jafriaðargeð. Tilfinningar
sínar bar hún ekki á torg, né ræddi
persónuleg málefrii. Þetta getur víst
kallast að vera lokaður, en hún virtist
búa yfir nægum innri styrk til að
hreinsa sig af erfiðum málum hjálpar-
laust Fjasaði ekki um liðna tíð, heldur
leit skjótt fram á veg og leitaði leiða út
úr erfiðleikum. Þetta sást vel þegar
hún missti eiginmann sinn, Guðmund
Pétursson, árið 1982, 67 ára að aldri,
og einnig síðastliðið sumar er eldri
sonur hennar, Stefán, lést af slysför-
um.
Ekki minnist ég þess að hafa séð hana
skipta skapi, en þó gat hún verið mjög
ákveðin og föst fyrir. Hinsvegar var
stutt í gamansemi hjá henni og þarf
ekki að grafa djúpt í minningamar til
að heyra hlátur hennar í eldhúsinu í
Stóm-Hildisey.
Það var alltaf gott að koma í eldhúsið
til hennar, hún var gestrisin og hafði
mjög gaman af að fá gesti. Tók hún öll-
um jafn vel, var skrafhreifin og var óð-
ara búin að bera fram kaffi og með því.
Þá hafði hún gaman af að sitja í hópi
kunningja, ekki síður þeirra yngri en
hinna eldri, taka þátt í spjalli og fylgj-
ast með umræðum. Gat hún þá á góðri
stund þegið staup, sem hún notaði af
hófsemi, eins og hennar var von og
vísa.
Hin síðustu ár átti hún við erfiðan
sjúkdóm að stríða, en ekki held ég að
henni hafi nokkumtíma dottið í hug
að gefa sig gagnvart honum og aldrei
heyrði ég hana vorkenna sér eða
kvarta. Bar hún sig hins vegar ætíð vel
og fylgdist af áhuga með búskapnum
og því fólki sem hún þekkti.
Hún dvaldist í Stóm-Hildisey til
dauðadags, hjá Pétri syni sínum og
fjölskyldu hans, í góðu yfirlæti og um-
önnun.
Með þessu þakka ég og fjölskylda mín
Margréti fyrir samfylgdina. Fari hún í
Guðs friði.
Pétri, Gunnu og ömmubömunum
hennar sendum við okkar bestu sam-
úðarkveðjur. Elvar Eyvindsson