Tíminn - 08.02.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 8. febrúar 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVIHHU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Timinn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
Skrlfstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavfk Sími: 686300.
Auglýsingasíml: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1200,- , verð f lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Goðsagnir falla
Fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar var af-
greidd í borgarstjórn nú í vikunni. Borgin er
stærsta sveitarfélag landsins og því hafa fjárlög
hennar mikil áhrif á lífsskilyrði íbúanna í
Reykjavík, sem nú nálgast 100 þúsund manns.
Það vekur athygli við afgreiðslu fjárhags-
áætlunarinnar nú að frestað er að uppfylla
kosningaloforð meirihluta sjálfstæðismanna
um greiðslur til þeirra, sem gæta barna sinna
heima, og spara þannig rúm á dagvistunar-
stofnunum. Þetta var stefnumarkandi mál í
kosningabaráttunni og mikið úr því gert. Nú
kemur í ljós að þetta er álíka og áætlanir um
byggingarkostnað stórbygginga á vegum borg-
arinnar. Puttinn er rekinn upp í loftið og upp-
hæð nefnd, en algjörlega hefur gleymst að
hugsa fyrir því hvort hugmyndin væri fram-
kvæmanleg eða ekki.
Það hefur löngum verið reynt að byggja upp
goðsögn um stjórn Sjálfstæðisflokksins á
Reykjavíkurborg. Með stöðugum áróðri hefur
náðst mikill árangur í þessu, það mikill að
flokkurinn hefur haldið meirihluta sínum, ut-
an eitt kjörtímabil. Þessar goðsagnir hafa hvílt
á þremur meginatriðum.
í fyrsta lagi að borgarstjórnarflokkur Sjálf-
stæðisflokksins væri samstíga í öllum málum
og sterk heild.
í öðru lagi að stjórnkerfi borgarinnar væri
eins og vel smurð vél.
í þriðja lagi að fjármálastjórn borgarinnar
væri til mikillar fyrirmyndar.
Síðast en ekki síst að borgarstjórinn hverju
sinni væri afbragð annarra stjórnmálamanna.
Allar þessar goðsagnir eru nú fallnar. Deilur
vaxa nú meðal meirihlutans um ýmis málefni.
Stjórnkerfið er í molum, ef það þarf að fást við
stór og flókin verkefni, eins og framkvæmdirn-
ar við Perluna og skýrsla borgarendurskoðunar
sýna. Fjárhagsstaða borgarinnar hefur versnað
til muna vegna fjárfestingaræðis, sem greip
meirihlutann og fyrrverandi borgarstjóra á síð-
asta kjörtímabili. Það hefur einnig komið í ljós
að borgarstjórunum í Reykjavík eru mislagðar
hendur, eins og öðrum stjórnmálamönnum.
Allt þetta blasir nú við og ætti að vera stuðn-
ingsmönnum Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
ærið umhugsunarefni.
Nú er komið að timburmönnunum hjá
meirihlutanum eftir fjárfestingarfyllirí undan-
farinna ára. Reyndar er veislustjórinn kominn í
aðra vist, og reynir nú með útgáfu fortíðar-
vandaskýrslna á landsvísu að draga athyglina
frá sínum eigin fortíðarvanda.
cLÍrsí
jjflj í > ; ffl (|i Lii £
1?; yil
Atli Magnússon:
Ameríska leiðin
Smátt og smátt megum við fleira
og fleira. Reglunum sem banna
eitthvað fer sífækkandi. Og það er
komin rafeindaöld sem gerir borg-
urunum kleift að notfæra sér
frjálsræðið með leifturhraða. Allt
getur gengið upp á örskotsstund,
svo sem kaup á vöru og þjónustu,
þótt betra sé að eiga eitthvað í
handraðanum svo hægt sé að njóta
gamansins til fullnustu. En það
þýðir ekki að fátækir fari varhluta
af blessun frelsisins. Öld hraðans
og tækninnar kemur einnig þeim
til góða. Þeir geta fengið tölvu-
prentað yfirlit yfir atvinnuleysis-
styrkina eða örorkubæturnar á
tuttugu sekúndum og látið sjopp-
una hita skyndirétt á mínútu.
Neysluþjóðfélagið velkist með svo
mikinn mat að það er fágætt að fá-
tækir svelti. Þvert á móti eru þeir
nú feitastir allra.
Ekkert fæst fyrir
ekkert
Jafnframt því sem frelsið og frjáls-
ræðið eykst gerist hitt að hið opin-
bera er ekki að abbast upp á fólk
með hjálpsemi sína í sama mæli og
var. Þeirrar stefnu verður enda vart
þessi dægrin og er eins og það
komi mönnum spánskt fyrir sjón-
ir. En hugleiði menn málin sanna
dæmin að þetta hefur tilhneigingu
til þess að fylgjast að. í Sovétríkj-
unum fékk ríkið mönnum íbúð, sá
um skólagöngu þeirra og skammt-
aði þeim atvinnuna að því loknu.
Menn voru líka jarðaðir fyrir ekki
neitt. En í staðinn takmarkaði rík-
iö frelsi fólks og var að skipta sér af
því með hinu margvíslegasta móti.
Það var gjaldið fyrir umönnunina.
Ameríkanar fóru hins vegar alveg
öðruvísi að. Þar kappkostaði ríkið
að leggja einstaklingunum sem
allra minnst til sjálfkrafa, en
heimtaði heldur ekki að ráðskast
með daglegt líf þeirra. Það átti
heldur ekkert hjá þeim, sem gaf
því réttinn til þess. Ameríkaninn
má eiga sér skammbyssu í skrif-
borðsskúffunni eða milli laka í
rúmfataskápnum til nota gegn
innbrotsþjófum og öðrum
óskunda. Það er hans mál, uns
hann fer gáleysislega með byssuna
— þá kann samfélagið að steikja
hann í rafmagnsstólnum. Hann
um það. Tákist honum ekki að
koma undir sig fótunum í atvinnu-
lífi eða viðskiptum mun enginn
hindra flug hans niður í volæðið.
Það er fullkomlega „hans mál“. En
honum er líka velkomið að eignast
milljón og hraðbát.
Á íslandi má segja að við höfum
nú valið amerísku leiðina þótt rétt-
ara væri aö segja að hún hafi valið
sér okkur, því oft halda menn að
þeim sé fleira í sjálfsvald sett en
raun er á. Og við erum ekki ein á
báti, því það er eins og stór hluti
þjóða heims hyggist feta hana
einnig. Vitanlega líst mörgum ekk-
ert á blikuna, því ameríska leiðin
hefur stóran galla: Þeir eru of
margir sem ómögulega geta borið
ábyrgð á sér sjálfir og fer sennilega
fjölgandi. Menn munu því margir
reyna að spyrna við fótum, en það
verður eins og að berjast gegn ell-
inni með farða og hárkollu. Eða þá
að stríða gegn glötun bemskunnar
með því að dyfta sig með barna-
m.

púðri, en þannig líta þeir auðvitað
á málin sem sjá amerísku leiðina
eins og blómstrandi æskuár fari í
hönd. En þjóðfélagsbreytingar
koma gjarna yfir menn eins og ný
aldursskeið. Þau koma hægt og
það má andæfa þeim en ekki um-
flýja þau.
Búrinn og sérhyggju-
maðurinn
Af augljósum orsökum er það
misjafnt hve vel þjóðir eru undir
það búnar að gerast andlegir Am-
eríkanar. Bandaríkjamenn sjálfir
eru yfirleitt heimsborgarar og búa
í ríku landi. Margar aðrar þjóðir
sem vilja fara að líkjast þeim eru
sveitafólk og byggja snauð lönd.
En hvað um okkur íslendinga? Það
er alltaf tvíbent að ræða um þjóð-
areðli. Menn segja stundum að
Þjóðverjar séu nískir og formfastir
og að Danir séu alúðlegir og
spaugsamir, þótt ekki sé vandfund-
ið þýskt fólk og danskt sem er al-
veg það gagnstæða. Samt er tals-
verður sannleikur í báðum ein-
kunnunum hér að ofan, hvað sem
því veldur. Um okkur íslendinga
held ég aö megi segja að þjóðareðl-
iö sé eðli búrans og sérhyggju-
mannsins. Því ætti stórum hluta
þjóðarinnar að henta ameríska
leiðin vel. Hér býr ákaflega mikið
af einstaklingshyggjufólki en
minna af félagshyggjufólki. Það er
satt að segja furða að hér varð
nokkru sinni til sjúkrasamlag.
Einhver kann að minna á hjálp-
semi búenda við náungann í gamla
daga og hreppafyrirkomulagið sem
dæmi um að þetta sé ekki rétt. En
sennilega væri nær á líta á þessi
dæmi sem uppskrift að amerískri
félagsmálastefnu nútímans. Amer-
íkanar eru einmitt orðlagðir fyrir
greiðvikni við granna sína og um
það bil sem menn eru að geyspa
golunni í öngstrætum í Bowery
tekur „hreppurinn" þá að sér.
Neðanjarðarhagkerfí
Hið félagslega velferðarkerfi á ís-
landi varð til meir vegna þess að
tiltölulega fámenn sveit hugsjóna-
fólks knúði það fram en að þjóðin
hefði svo mikinn áhuga á því, þ.e.
meirihluti hennar. Líklega er nær
lagi að meirihlutinn hafi sætt sig
við þetta vegna þess hve félags-
málafrömuðirnir höfðu liðugan
talanda. Menn nenntu ekki að ríf-
ast við þá. Þegar félagsmálakerfið
nú er tekið að riða kemur líka í ljós
að það á sér ekki sérlega öfluga
talsmenn. Það heyrast háværar
einsöngsraddir en kórinn vantar.
Viðbrögð langtum flestra eru hin
sömu og í hallærunum forðum:
hver um sig treystir sínar eigin
hlöðudyr, telur sína gemlinga og
er staðráðinn í að bjargast af
hvernig sem fer fyrir hinum. Um
leið fer visst neðanjarðarhagkerfi
„reddinga" og fyrirgreiðslu við
kunningja og ættingja á fulla ferð,
eins og þegar fyrningum var myl-
grað í nauðstadda sveitunga áður.
Okkur löndum hentar vel að hafa
það þannig. Þjóðin hefur aldrei
týnt niður þessu kerfi sem henni
er eiginlegast og henni var í brjóst
lagt þegar við landnám.
Því er líklegt að okkur íslending-
um takist auðveldlegar en mörg-
um að laga okkur að amerískum
kringumstæðum, t.d. betur en
Skándinövum, sem höfðu meira
upplag fyrir kratisma og sósíal. Á
sinn hátt höfum við ætíð Amerík-
anar verið og alltaf höfðu forfeður
vorir vopn geymd undir sperrubit-
um, albúnir að bregða brandi gegn
friðspillum. Hver.veit nema þess
verði ekki svo langt að bíða að sex-
hleypa leynist í skúffu og tauskáp á
hverju íslensku heimili, svo senda
megi þeim viðeigandi kveðju, sem
ekki kunna með frelsið að fara ...