Tíminn - 04.03.1992, Síða 2

2 Tíminn
Miðvikudagur 4. mars 1992
Bresku neytendasamtökin hafa fylgst með framþróun einkavæðingarinnar:
Einkavæöing einokunar
er neytendum óhagstæð
„Reynslan hér heima og erlendis sýnir aö einkavæðing einokunar-
fyrirtækja þjónar ekki hagsmunum almennings,“ segir Jóhannes
Gunnarsson, formaöur Neytendasamtakanna, m.a. í samtali viö
Neytendablaðið. Blaðið hefur reynt að kynna sér skoðanir á því
hvernig til hefur tekist í Mekka einkavæðingarinnar, Bretlandi. En
þangað hafa einkavæðingarhugmyndir gjarnan verið sóttar síðasta
áratuginn.
Bresku neytendasamtökin, Con-
sumers Association (CA), telja
mjög óljóst hvort og þá hvemig
einkavæðing ríkisfyrirtækja í Bret-
landi hefur skilað sér í lægra verði
eða bættri þjónustu til almennra
neytenda. Segja samtökin dæmi
um það að neytendur þurfi nú að
greiða hærra verð fyrir lakari þjón-
ustu einkafyrirtækja. Þetta eigi
einkum við um fyrirtæki, sem
halda þeirri einokunaraðstöðu sem
þau höfðu þegar þau vom í eigu
ríkisins. Bresku neytendasamtökin
líta svo á að það skipti ekki megin-
máli hver eigi fyrirtækið eða
hvernig, heldur sé það fyrir mestu
að heilbrigð samkeppni ríki á
hverju sviði.
í þessu efni hafa íslendingar öðl-
ast lærdómsríka (og dýra?) reynslu
í Bifreiðaskoðun íslands, sem for-
ystumenn Neytendasamtakanna
telja dæmi um það hvernig ekki á
að fara að því að einkavæða opin-
bera starfsemi. Frá því fyrirtækið
tók til starfa í ársbyrjun 1989 hafa
Neytendasamtökin ítrekað gagn-
rýnt hækkanir á gjaldskrám þess.
Hverjar em líkurnar á að gjaldskrá-
in verði lækkuð án þess að til sam-
keppni komi? spyrja Neytendasam-
tökin, sem tekið hafa afstöðu gegn
því að einokunarfyrirtæki verði
seld einkaaðilum.
Að fenginni reynslu telur CA
(bresku neytendasamtökin) að
meginmálið sé ekki einkavæðing,
heldur aukin samkeppni. En jafn-
vel þar sem einkavæðing hafi átt að
ýta undir samkeppni hafi hún alls
ekki alltaf náð til almennra neyt-
enda.
Þar, sem náðst hefúr lækkun á
verði eða bætt þjónusta, segir CA
þann árangur ekki síst að rekja til
þess að opinberir eftirlitsaðilar hafi
knúið fyrirtækin til að bæta sig.
Breska símafyrirtækið, vatnsveit-
ur og gasveitur em nefnd sem
dæmi um þetta.
í greinum þar sem fyrirtækin
keppi um hylli neytenda, hafi
einkavæðingin skilað neytendum
áþreifanlegum árangri. Urval og
verð símatækja hafi t.d. batnað til
muna. Hvort orsökin sé fremur
einkavæðingin en aukin sam-
keppni, segir CA þó erfitt að meta.
CA bendir líka á ýmis áhyggjuefni,
sem fylgja kunni einkavæðingu,
m.a. aðgang að þjónustu einka-
væddra fyrirtækja. Talsverð hækk-
un hefur t.d. orðið á aðgangi að
þjónustu símafyrirtækisins og
benda kannanir CA til þess, að
margir þeirra, sem em símalausir,
séu í þeirri aðstöðu vegna þess að
þeir hafi ekki efni á að fá sér síma.
Margt þykir einnig benda til þess
að fleiri Bretar hafi orðið fyrir því
að lokað var fyrir gasið, vatnið og
rafmagnið hjá þeim eftir að fyrir-
tækin voru einkavædd. CA lýsir
einnig áhyggjum vegna öryggis,
áreiðanleika og aðgangs að þjón-
ustu á dreifbýlli svæðum, sem og
almennt fyrir þá sem hafa litla
kaupgetu. Allt hefur þetta komið til
umræðu vegna einkavæðingar í
Sæðingar til kyn-
bóta á hrossum?
Stjóm Búnaðarfélags íslands beinir
því til Búnaðarþings að það taki til at-
hugunar hvort ekki sé tímabært að
hefja sæðingar hrossa hér á landi,
sem þátt í kynbótastarfi í hrossarækt.
Því er einnig beint til þingsins að það
fjalli um hvemig æskilegast sé að
standa að slíkri starfsemi.
Á síðustu tveimur áratugum eða svo
hafa miklar framfarir átt sér stað er-
lendis við sæðingar hrossa. Nú er til að
mynda fanghlutfallið svipað við sæð-
ingar, þar sem vandað er til fram-
kvæmdarinnar, og við náttúrulega
pörun hrossa. Hingað til hefur aðal-
lega verið um að ræða sæðingar með
fersku sæði, en á síðustu árum hefur
tækni við djúpfrystingu hestasæðis
verið stórbætt. Eftir því sem tækni við
sæðingar hrossa hefur batnað hefur
notagildi þeirra í hrossaræktarstarfi
aukist. Um nokkurt árabil hafa hrossa-
sæðingar verið töluvert notaðar við
ræktun erlendra hrossakynja, einkan-
lega þá við ræktun veðhlaupahrossa
og annarra þeirra hrossakynja þar sem
hver einstaklingur er mjög verðmikill.
Sæðið er þá iðulega flutt um langan
veg, jafnvel á milli heimsálfa.
Enn sem komið er hafa sæðingar
ekkert verið notaðar í kynbótastarfi
hér á landi, en nokkrar tiíraunir hafa
verið gerðar með sæðingar. Umræður
Bretlandi.
Neytendablaðið rifjar upp að skoð-
anir hafa verið mjög svo skiptar
meðal þeirra bresku íhaldsmanna
sem lagt hafa leið sína hingað, m.a.
til erindaflutnings um árangurinn
af einkavæðingu stjórnar Thatch-
ers. Sumir sjá ekkert nema kosti
við einkavæðingu, aðrir bæði kosti
og ýmsa galla.
Neytendablaðið bendir líka á það,
að kaupendur opinberra fyrirtækja
muni að öllum líkindum gera kröf-
ur um töluvert meiri arðsemi held-
ur en gert hefur verið. Þannig megi
t.d. leiða lfkum að því að eftir sölu á
Sementsverksmiðju ríkisins til
einkaaðila mundu arðsemiskröfúr
hinna nýju eigenda leiða til verð-
hækkana á sementi. Hið sama ætti
vitaskuld við eftir einkavæðingu,
t.d. Rafmagnsveitnanna eða Hita-
veitu Reykjavíkur.
- HEI
hafa farið fram um það síðustu ár
hvort tímabært sé að hefja slíkar sæð-
ingar og hvernig sé best að standa að
þeim. Ekki er verið að ræða um að
sæðingar hrossa skipi svipaðan sess í
kynbótastarfi í hrossarækt og í naut-
griparækt. Til þess séu þær of kostnað-
arsamar og erfiðar í framkvæmd.
Sá möguleiki er fyrir hendi að flytja
út hestasæði og selja það dýru verði
erlendis. Með því móti væri hugsan-
lega hægt að styrkja hestasæðingar
fjárhagslega hér á landi.
-EÓ
Áfengisvamaráð stendur fyrir samkeppni meðal grunnskóla á landinu.
Iðunn Steinsdóttir hefur af því tilefni samið leikrit:
Leikrit Iðunnar á að
vekja til umhugsunar
Áfengisvarnaráð hefur ákveðið að
gangast fyrir samkeppni meðal
grunnskóla landsins, og hefur í
því skyni fengið Iðunni Steins-
dóttur til að semja Ieikrit og hefur
handrit af leikritinu verið sent til
skólanna. Markmiðið með sam-
keppninni er að vekja ungmenni
og foreldra þeirra til umhugsunar
um notkun áfengis og annarra
vímuefna og afleiðingar þeirrar
notkunar. Þátttökurétt eiga allir
grunnskólar á landinu.
Samkeppnin er tvíþætt. Annars
vegar verður þeim grunnskóla
veitt verðlaun, sem skilar besta ár-
angri við flutning leikritsins, og
hins vegar sá skóli, sem skilar
bestri tillögu um hvernig best sé
að nýta leikritið til umhugsunar,
kennslu og umræðu, þannig að
sem flestir hafi bæði gagn og gam-
an af. Verðlaun er vegleg, en fyrstu
verðlaun fyrir fyrri hlutann eru
100.000 krónur og að auki viður-
kenningarskjal og myndbands-
upptökuvél frá Japis, og fyrir síð-
ari hlutann 50.000 krónur fyrir
þrjár bestu tillögurnar.
Leikrit Iðunnar hefur hlotið
nafniö „Föstudagur hjá smáfugl-
unum“. Aðalpersónan er ung-
lingsstrákur nú á tímum. Að sögn
Iðunnar er lögð áhersla á þann tví-
skinnung, sem fullorðið fólk
ástundar. „Aðalpersónan má ekki
halda partí, en foreldrarnir sjálfir
gera það og því gildir ekki það
sama fyrir unglinga og fullorðna.
Ég var í dálitlum vandræðum með
þátt unglinganna í leikritinu, því
það er hálf kjánalegt að fólk um
fimmtugt sé aö skrifa unglinga-
mál. Ég fékk því þrjá unglinga
mér til hjálpar. Þau sátu hjá mér
heilan dag og lásu yfir og hjálpuðu
mér að breyta orðalagi í leikrit-
inu," sagði Iðunn Steinsdóttir.
Iðunn sagði að strax í upphafi
hefði verið lögð áhersla á að ekki
Iðunn Steinsdóttir, höfundur „Föstudagur hjá smáfuglunum".
Tímamynd Áml Bjama
yrði um predikun að ræða, heldur
yrði hlutunum velt upp til um-
ræðu. Áhorfendur geti hins vegar
sjálfir velt því fyrir sér hvort partí
þar sem áfengi flýtur um allt og
allt fullt af hassi sé eftirsóknarvert.
Leikritið tekur um 40 mínútur í
flutningi, en í því eru söngvar við
lög eftir Jóhann Morávek. Gert er
ráð fyrir að nemendur æfi leikritið
og sýni það á árshátíð eða á ann-
arri skemmtun á vegum skóla
síns. Að auki yrði sýningin tekin
upp á myndband, sem skólarnir
senda inn til Áfengisvarnaráðs, til
þátttöku í báðum hlutum sam-
keppninnar fyrir 31. desember
1992, en þeir grunnskólar, sem
ætla að taka þátt í fyrri hluta
hennar, þurfa að tilkynna það til
Áfengisvarnaráðs fyrir 15. apríl.
-PS
Tillaga um að ráðunaut
ar sinni atvinnuráðgjöf
Lögð hefur verið fram tillaga á
Búnaðarþingi um að ráðunautar
stuðli að þjónustu við nýsköpun í
atvinnustarfsemi í sveitum lands-
ins. Flutningsmenn tillögunnar
eru Annabella Harðardóttir og Ág-
ústa Þorkelsdóttír, Ágústa og
Annabella hafa clnnig Tagt friun
tillögu um lögvemdun starfsheit-
isins bóndi, svo og um aukna
þátttöku kvenna í ábyrgðarstöð-
um innan félagskerfis landbúnað-
arins.
í greinargerð með fyrri tillög-
unni segir að gera þurfl betur í at-
vinnusköpun í sveitum, nú þegar
samdráttur er í hefðbundnum bú-
skap. Því sé rétt að þegar verði
hafin skipuleg menntun ráðu-
nauta til þess að sinna atvinnu-
ráðgjöf á vegum leiðbeiningaþjón-
ustu landbúnaðarins. Á vegum
Stéttarsambandsins og Fram-
leiðnisjóðs hefur starfað atvinnu-
ráðgjafi, en hann var ráðinn td
tveggja ára.
-EÓ
Leikfélag Akureyrar:
Tjútt og tregi
Á föstudags- og laugardagskvöld
nk. verða síðustu sýningar á söng-
leiknum Tjútt og tregi eftir Valgeir
Skagfjörð. Um fimm þúsund manns
hafa nú séð söngleikinn, en vegna
mikillar eftirspurnar var bætt inn
ofannefndum sýningarkvöldum.
Söngleikurinn gerist rigningasum-
arið mikla árið 1955, bæði í Reykja-
vík og úti um land. Margar og fjöl-
breytilegar persónur koma við sögu
og tónlistin er í anda tímabilsins.