Tíminn - 25.06.1992, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 25. júní 1992
Tíminn 7
Kafarar finna afar merkilegt herskip frá síðari hluta 16. aldar:
Var á ferðinni um svipað
leyti og Flotinn ósigrandi
Kafarar, sem kembt hafa sjávarbotninn milli Englands og Frakk-
lands, hafa fundiö eitt merkasta skipsflak sem um getur. Þetta er
flak af herskipi frá dögum Elísabetar I, hlaðið hergögnum og
munura frá þessum tíma. T'alið er að hér sé jafnvel um einn
merkasta fornleifafund í sjó að ræða, þar sem ekki er vitað um
nema örfá skip af þessari gerð í allri veröldinni.
Skipið er sannanlega frá mekt-
ardögum Drakes, Raleighs og
annarra frægra sæfara, sem uppi
voru á síðari hluta 16. aldar. Það
er jafnframt eina skipið frá dög-
um Elísabetar I, sem fundist hef-
ur. Ekkert annað enskt skip frá
þessum tíma hefur nokkru sinni
fundist.
Með því að glugga í gömul
skjöl frá þessum tíma, sem varð-
veitt eru á söfnum í London, má
draga þá ályktun að skip þetta
hafi farist fyrir nákvæmlega 400
árum, þ.e.a.s 1592 eða réttum
fjórum árum eftir að „Flotanum
ósigrandi" var sökkt. Skipið
fannst nærri eyjunni Alderney,
sem er rétt undan ströndum
Frakklands, en heyrir undir
breska lögsögu.
Tálið er að skipið, sem líklega
hefur verið 400-600 tonna þrím-
astra skonnorta, hafi verið að
flytja vopn og vistir til enskra
hermanna, er höfðu bækistöðvar
á Bretagne-skaga.
Á þessum tíma geisuðu trúar-
bragðastyrjaldir í Frakklandi og
Spánverjar, er studdu kaþólikka í
Frakklandi, höfðu komið sér upp
flotastöð á Bretagne-skaga, að-
eins 160 km undan suðurströnd
Englands. Englendingar brugð-
ust við þessu með því að senda
her á þessar slóðir árið 1591; og
átti hann að styðja við bakið á
mótmælandanum og kónginum
franska Hinriki IV.
Stríðið, sem þá braust út, var
aðeins eitt af mörgum í langvar-
andi deilum Spánverja og Eng-
lendinga. í því stríði voru háðar
margar grimmilegar orustur.
Líklega er þó frægasta stríðið
Frá David Keys,
fornleifafræðingi og frétta-
ritara Tímans í Englandi.
það, sem átti sér stað þegar Eng-
lendingar sökktu „Flotanum
ósigrandi" fyrir Spánverjum
fjórum árum áður en skipið, sem
nú fannst, sökk.
Líklega hefur þetta skip, sem
nú fannst, farist í vondu veðri
fremur en í orustu. Það urðu
reyndar örlög flestra skipa Spán-
verja úr „Flotanum ósigrandi“.
Kafarar hafa þegar fundið og
borið til lands nær 20 hluti, sem
flestir eru einhvers konar her-
gögn, s.s. brjósthlífar og brynjur
úr stáli og skreytta hjálma sem
dæmigerðir eru fyrir þetta tíma-
bil.
Utan skipsins hafa kafarar
einnig fundið merka hluti, s.s.
handsprengjur úr keramiki,
kveikjuþráð og framhlaðning,
tylft fallbyssukúlna (um tvo kíló-
grömm hver) og níu metra lang-
ar fallbyssur. Þar af er ein, sem
enn stendur á trévagni.
Meðal annarra muna, sem
fundist hafa, má nefna franska
og hollenska potta til eldunar,
þýska leirbikara, pjáturkrukkur,
flöskur, gaffla, og loks meðala-
glös.
Það, sem skipti sköpum með
aldursgreiningu skipsflaksins,
var að í því fannst leirpípa og
tvær blýsökkur, sem á voru rit-
aðir staflrnir EL, sem er tákn El-
ísabetar I.
Hér má sjá tréristu af skipi, sambærilegu þvi sem nú hefur fundist
undan ströndum Frakkiands viö bresku eyjuna Alderney.
Herskip þetta hefur líklega
einnig flutt fjöldann allan af
sverðum, s.s lagsverðum og
höggsverðum, en ryðgaðar leifar
þeirra hafa fundist í málmhaug í
lestum skipsins.
Tvö ístöð úr gulli fundust utan
skipsins rétt við fallbyssurnar og
tréþekja yfir fallbyssuop.
Skipið sjálft hefur varðveist
furðu vel, en það hefur legið í
sandi á hafsbotninum.
Það eina, sem vitað er um at-
burðinn þegar skipið fórst, hefur
varðveist í tveimur bréfum, sem
skrifuð voru í nóvember 1592 og
í febrúar 1593. Þetta eru bréf frá
flotaforingja Englendinga á
Bretagne-skaga til Burghley lá-
varðar, helsta ráðherra Elísabet-
ar, og til ráðgjafanefndar hennar.
í bréfunum er minnst á það að
skipanir Burghleys hafi ekki bor-
ist til enska herliðsins vegna
þess að skipið, sem flutti þau,
hafi sokkið við Alderney.
Skipið var um 100 til 150 fet á
lengd og fullbúið til orustu. Lík-
lega hafa verið í því 12 til 24 fall-
byssur að jafnaði.
Sumar fallbyssukúlurnar voru
útbúnar með sérstökum oddum,
sem voru allt að 15 sm á lengd
og hefur verið ætlað að stingast í
óvinaskipin.
Fornleifafræðingar telja fund
þessa skipsflaks einstæðan og að
í því hafi þeir á einum stað fund-
ið stærsta safn hergagna frá tím-
um Elísabetar fyrstu.
Fred nokkur Shaw, húsasmið-
ur, kafari og heimamaður á þess-
um slóðum, fann flakið fyrstur.
Stjórnvöld hafa hins vegar tekið
minjarnar undir sinn verndar-
væng.
Félag hefur verið sett á lagg-
irnar af heimamönnum og forn-
leifafræðingum, sem hyggst
skipuleggja, með hjálp héraðs-
stjórnar Alderney, nákvæma
rannsókn á þessum fornminjum.
Síðan er fyrirhugað, ef tekst að
útvega fjármagn til þess, að losa
skipið, verja það og loks lyfta því
af hafsbotni.
Haft er eftir Bob Burns, sem er
fornleifafræðingur og ráðgjafi
stjórnar Alderney-eyjar, að
„þetta tímabil, þegar Flotinn
ósigrandi var uppá sitt besta, er
eitt hið merkasta í sögu sjó-
mennsku á Bretlandseyjum og
jafnvel alls heimsins. Þetta er í
fyrsta sinn sem skip af þessari
gerð finnst með öllum gögnum.“
„Þessi fundur hefur feikilegt
gildi, vegna þess að skipið er frá
upphafi þess tíma er Englend-
ingar gerðust mestir sæfarar og
hernaðarmáttur þeirra á sjó var
mestur,“ sagði Jonathan Adams,
sem er frammámaður í þeirri
deild Breska fornleifafélagsins er
hefur með sjómennsku að gera.
— David Keys/Krás.
r
„I tilefni dagsins “ í Héðinshúsinu í kvöld:
Nýtt íslenskt
verk frumsýnt
Nýtt íslenskt leikrit, „f tilefni
dagsins" eftir Þorvald Þorsteins-
son, verður frumflutt í Héðins-
húsinu við Seljaveg í kvöld á veg-
um Óháðrar listahátíðar undir
leikstjóm Andrésar Sigurvinsson-
ar. „Veririð gerist á útfararstofn-
um þar sem persónumar hittast,
en samt kemur dauðinn lítið við
sögu,“ segir Þorvaldur. „Hann er
hér aðeins notaður sem ástæðan
fvrir því að persónumar koma
saman og eiga ekkert sameigin-
legt nema eitthvert lík.“
„í tilefni dagsins" er fyrsta sviðs-
verk Þorvaldar. Hann er þó ekki al-
veg ókunnur leikritun, því hann
' ar með. vikuleg útvarpsleikrit í
eitt ár. Leikhúsið sitt nefndi hann
Vasaleikhúsið og lét sig ekki muna
um að leika öll hlutverkin sjálfur.
Eitt sjónvarpsleikrit hefur hann
Þorvaldur Þorsteinsson, höfundur
„í tilefni dagsins".
Leikhús
einnig gert, sem nefndist „Og þá
reis fíflið upp“.
„Þetta er í raun eðlileg þróun;
útvarpsverk, létt sjónvarpsverk og
svo stutt verk á sviði,“ segir Þor-
valdur, en „f tilefni dagsins" tekur
hálftíma í flutningi.
Verkið verður sýnt tvisvar á
Óháðu listahátíðinni: í kvöld og á
lokahátíðinni á sunnudaginn. En
síðan er óráðið hvort sýningarnar
verði fleiri.
„Það er Óháðu Iistahátíðinni að
þakka eða kenna að þetta verk varð
til. Samstarfið milli Andrésar Sig-
urvinssonar og mín var búið að
standa lengi til og nú gripum við
Guörún Ásmundsdóttir, Ólafur Guömundsson og Karl Guðmundsson á
æfingu verksins. Tímamyndir: Árni Bjarna
tækifærið,“ segir Þorvaldur. „Þetta
er skínandi vettvangur fyrir styttri
verk. Fyrir mig er þetta góð aðferð
til að átta mig betur á vinnunni í
leikhúsinu."
Guðrún Ásmundsdóttir er einn
þeirra sjö leikara, sem taka þátt í
sýningunni, og segist hún þess
fullviss að hver áhorfandi eigi eftir
að finna samhljóm í einhverri af
persónum verksins.
„Við erum búin að æfa í mánuð
og það hefur myndast mjög
skemmtilegt æfingasamfélag
hérna, við erum orðin eins og fjöl-
skylda,“ segir Guðrún. „Við höfum
gaman af þessu verki og höfum trú
á að þessi ungi höfundur eigi eftir
að skrifa meira. Ég yrði ekki hissa,
þó þetta verk yrði að stærra verki
hjá honum eða innblástur til
stærri átaka."
Sýningin hefst kl. 20:00 í Héð-
inshúsinu við Seljaveg í kvöld. Þá
verða einnig flutt verkin „Skilaboð
til Dimmu“ eftir Elísabetu Jökuls-
dóttur, „Nei ekki ég“ eftir Sylviu
von Kospoth, Úr Reykjavíkursög-
um Ástu sem Hinrik Ólafsson hef-
ur umsjón með, og ýmis örleikrit.
—GKG.