Tíminn - 02.07.1992, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 2. júlí 1992
Tíminn 5
Elsta dýragarði í heimi lokað:
166 ára
sögu Lund-
únadýra-
garðs lokið
Gestir höfðu þegar sýnt áhuga(leysi) sitt með því að láta ekki sjá
sig. Og nú er búið að tiikynna formlega ákvörðun um að tími sé
til kominn að loka. En þó að margir sérfræðingar viðurkenni að
Lundúnadýragarður sé ekki lengur æskilegt kjörland dýra, eru
margir enn í baráttuhug að bjarga elsta dýragarði heims.
Þegar til lokaafgreiðslu málsins kom,
var ekki nema ein hönd á lofti í at-
kvæðagreiðslunni gegn lokun. Yfir-
gnæfandi meirihluti stjómar Lund-
únadýragarðs var sammála um það
að garðurinn hefði glatað aðdráttar-
afli sínu. Fjölskyldufólk hélt sig fjarri
og tekjur höfðu fjarað út Það væri
ábyrgðarleysi að halda áfram að berj-
ast fyrir því að halda lífi í garðinum
—jafnvel brot á lögum — og því fór
ffam atkvæðagreiðslan um að binda
enda á 166 ára sögu garðsins.
John Edwards var æfur. Sem dýra-
garðssagnffæðingur áleit hann að
hinir stjómarmeðlimimir hefðu ekki
skilið hversu afdrifarík ákvörðun
þeirra var. Sem lögmaður vildi hann
ekki tala um lagalega ráðgjöf um að
gera fjárhagsleg skil við 200 manna
starfslið og hvar ætti að koma fyrir
dýrunum 6000, meðan enn væri
nægt fé á bankareikningum. ,Jíf það
er glæpsamlegt að halda Lundúna-
dýragarði opnum, fer ég í fangelsi
fýrir þann glæp,“ sagði hann.
En raunsæu fræðimennimir og
kaupsýslumennimir, sem reka „Zoo-
logical Society of London", vom
ósnortnir af tilfinningahita Johns
Edwards. Hann fékk ekki önnur við-
brögð en andvörp og kröfúr um upp-
sagnir vegna misheppnaðrar auglýs-
ingaherferðar. Ósk hans um að
Whipsnade Wild Animal Park, hinn
dýragarður félagsins, yrði veðsettur
til að tryggja einhverja von um að
Lundúnadýragarðurinn ætti sér
e.tv. framtíð, fékk ekki önnur við-
brögð en grettur.
Efnahagsreikningurinn var grand-
skoðaður. Einhver bar fram fyrir-
spum um hversu mikið aðdráttarafl
villt dýr í borgarumhverfi hefðu.
Einn af öðmm vom valkostimir um
að reka Lundúnadýragarð í smærra
formi útilokaðir. Niðurstaðan, sem
komist var að í fundarherbergi í
Whipsnade, þar sem dýramyndir
prýða veggi, var óhjákvæmileg.
„Gífurlega mikilvæg ákvörðun —
fyrir borgina, landið og heiminn —
var tekin á tímanum frá kl. 10.30 að
morgni til hádegis. Það var farán-
legt“ segir Edwards.
Aðrir stjómarmeðlimir segja að þó
að niðurstaðan hafi af nauðsyn verið
tekin af kaldri skynsemi, hafi ákvörð-
unin sjálf lagt miklar geðshræringar
á alla sem í hlut áttu. Næsta dag
mátti sjá hversu miður sín Sir John
Chapple, hershöfðingi og forseti fé-
lagsins, var þegar harrn skýrði
ákvörðunina út fyrir starfsmönnum,
sem sumir hverjir voru með tárin í
augunum.
Chapple varð að segja gæslumönn-
unum að nú yrði að finna ný heim-
kynni fyrir dýrin sem þeir höfðu
helgað ævistarf sitt Síðan stóð hann
augliti til auglitis við fréttamenn og
reyndi að skýra út hvað hefði farið
úrskeiðis á þeim 15 vikum, sem liðn-
ar vom frá því hann tilkynnti heim-
inum að Lundúnadýragarði hefði
loks verið „bjargað" eftir að hafa
rambað frá einu kreppuástandinu til
annars.
Björgunartilraunir báru
ekki árangur
Órólegasta árið í baráttu upp á líf og
dauða fyrir heimsins elsta dýragarð
hófet 7. apríl 1991 með forsíðufrétt í
The Sunday Times, sem fyrst frétta-
miðla upplýsti að garðinum yrði lok-
að. Aftökunni var frestað eftir að að-
sóknin færðist í aukana eftir að fyrir-
huguð lokun spurðist ÚL Stuðnings-
menn garðsins hétu tveggja milljón
punda framlögum og kostnaður við
garðinn var skorinn niður um þriðj-
ung, bæði með því að fækka starfeliði
og safha auknu fé.
Þegar komið var ffam í mars á þessu
ári, var Chapple svo trúaður á framtíð-
ina að hann tilkynnti opinberlega að
hliðum garðsins yrði haldið opnum
þegar allt kæmi til alls.
En þá skall meirihátfar ólán yfir.
Páska- og hvítasunnuhátíðimar
skipta miklu máli í rekstri dýragarða.
Þær eru forstjórunum vísbending um
hvort Iíklegt sé að tekjur hækki eða
lækki yfir allt árið.
Útkoman hjá Lundúnadýragarðin-
um gat ekki skýrari verið. Þrátt fyrir
að veðrið væri gott um þessar hátíðir
og miklar auglýsingar, voru tekjumar
28% lægri en vænst hafði verið. Það,
sem þær gáfú til kynna, boðuðu stór-
áfall: ekki var annað að sjá en að ge-
stakomur á árinu 1992- 93 myndu
hrapa niður í 800.000, en höfðu náð
1,1 milljón árið áður. Það myndi skilja
dýragarðinn eftir með tveggja milljón
sterlingspunda tap, sem hann stæði
ekki undir.
Lundúnadýragarður, sem Sir Stam-
ford Raffles stofhaði 1826, hafði á
blómatíma sínum verið heimkynni
fílsins Júmbó 1867 og Winnie, sem
var fyrirmynd að skáldsagnapersónu
AA Milne 1914, Bangsímon (Winnie
the Pooh). Styttra er síðan risapönd-
umar Chi-Chi, Ching-Ching og Cha-
Cha drógu að sér gífurlegan áhorf-
endafjölda. En núna sýna Ming-Ming
og Bao-Bao fyrir hálftómum áhorf-
endasvæðum.
Það hversu ört áhorfendum hefur
fækkað, hefur hrint af stað umræðu
sem hefur verið í gangi síðan kreppu-
ástandið var fyrst gert opinbert Ber
áhugaleysi almennings um garðinn
vott um að dagar dýragarða í borgum
séu taldir? Eða má kenna slæmri
stjómun um?
Dýrafræðingar álíta að svarið við
þessum spumingum úrskurði hvort
tvö samkeppnistilboð um að bjarga
dýragarðinum eigi nú einhverja
möguleika á að heppnast eða hvort
lokið verði því skelfilega verki að
koma 734 spendýrum, 579 fuglum,
388 skriðdýrum og froskdýmm, 4.400
fiskum og 6.300 hryggleysingjum fyr-
ir í nýjum heimkynnum eftir lokun-
ina 30. september.
19. aldar fyrirkomulag
hæfir ekki 20. öldinni
Desmond Morris, rithöfúndur, út-
varpsmaður og fyrrum forstöðumað-
ur spendýradeildar Lundúnadýra-
Um páska 1937. Þegar vinsældir Lundúnadýragarös voru hvað mestar, var ekki óalgengt að þar væri
slík örtröð sem sjá má á myndinni. Á sjötta áratugnum komu þangað þrjár milljónir gesta á ári.
garðs, hefúr ekki rölt um garðinn
undanfarin 20 ár. Það segir hann til
vitnis um þau vonbrigði sem hann
hafi orðið fýrir þar.
Morris vildi gera breytingar á garðin-
um, þegar hann vann þar, vegna þess
að honum fannst viðurstyggilegt að
horfa upp á svona mörg dýr innilokuð
þannig að þau geta ekki lifað því lífi
sem þeim er náttúrlegt ,J4ema því
aðeins að við getum veitt dýri marg-
slungið umhverfi, er ekki hægt að
hafa á þann hátt sem hæfir 20. öld-
inni. Þá erum við ennþá á þeirri ní-
tjándu,“ segir hann.
Hann álítur að hrunið í áhorfenda-
ftölda, úr 3 miljónum á sjötta ára-
við garð af þessu tagi en borgardýra-
garð,“ segir aðalforstjóri Whipsnade,
sem hefúr snúið 13 milljóna punda
árlegu tapi í smá rekstrargróða.
Félagsskapur, sem vinnur að velferð
dýra og stofnaður var af Vnginia
McKenna og Bill TVavers, segir að
svipaðrar tilhneigingar gæti annars
staðar í Evrópu. Meðal þeirra botgar-
dýragarða, sem lokað hefúr verið á
síðustu fimm árum, má nefna þá í
Tórínó og Mílanó, Mónakó og Mar-
seilles.
Þeir, sem gagnrýna stjómunina á
Lundúnagarðinum, benda hins vegar
á að velgengni borgardýragarða ann-
ars staðar sé merki um hvemig gæti
vandræðamálið á fætur öðru og inn-
byrðis deilur hafi átt sinn þátt í vand-
ræðunum sem rekstur garðsins hafi
ratað í.
Margir vilja bjarga
garðinum
Baráttunni fyrir því að halda garðin-
um áfram opnum þratt fyrir tilkynn-
inguna um lokunina er haldið áftam.
Þeir félagsmenn „Zoological Society
of London", sem vilja endurbætur á
garðinum, hafa tekið höndum saman
við gæslumennina um að stofna fé-
lagsskap um aö halda lífi í Lundúna-
dýragarði. Markmið þeirra er að
Ákvöröunin um lokunina var tekin, þegar svo virtist sem spár um aðeins 800.000 gestakomur á árinu
1992-93 myndu standast, efgarðinum yrði áfram haldið opnum.
tugnum og meira en 2 milljónum
enn árið 1973, gæti verið fyrirboði
þess að fleiri borgardýragarðar leggi
upp laupana, nema því aðeins þeir
haldi dýrin sín í umhverfi sem er þeim
eðlilegra.
Sérfræðingar álíta að heimilda-
myndir um villt dýr í náttúrlegu um-
hverfi, sem sýndar em í sjónvarpi, hafi
dregið úr áhuga bama á að virða fyrir
sér margar dýrategundir á afmörkuðu
svæði. Nú em það einstök dýr í eðli-
legu umhverfi, sem gefa skemmti-
legri reynslu og lifandi endurminn-
ingar. Otrar sem hendast niður foss-
inn sinn; górillur í leit að ávöxtum;
sjimpansar í ólátum á eyjaklasa.
Dr. John Ironmonger, höfundur bók-
arinnar The Good Zoo Guide, er ekki í
nokkrum vafa um að betur gengur að
reka stóra garða þar sem villt dýr lifa
frjáls. ,Fólk skammast sín fyrir að fara
í dýragarða í miðjum stórborgum. Nú
er litið á búr, sem jafnvel fyrir aðeins
10 árum þóttu veita meira frelsi en
áður var, sem lítil og frelsissviptandi,"
segirhann.
Whipsnade, sem þekur 600 ekmr en
stóra systir í borginni hefur aðeins 36
ekmr til umráða, nýtur góðs af þessari
breyttu skoðun almennings. Á innan
við þrem ámm hefur aðsókn þar auk-
ist úr 300.000 í 550.000. Whipsnade
hefur gert yfir 20 ábatavænlega samn-
inga við fjárhagslega ábyrgðarmenn,
sem Lundúnagarðurinn hefur svo oft
misst af. „Þessir fjársterku aðilar vilja
heldur að fyrirtæki þeirra séu bendluð
hafa tekist til. í Berlín segja menn að
þrýstingur fra umhverfisvemdarsinn-
um hafi neytt til umbóta s.s. nýs apa-
svæðis, sem síðan hafi leitt til aukinn-
ar aðsóknar gesta. Þar á bæ eiga menn
von á að allt að 4 milljónir gesta láti
sjásigáþessuári.
í dýragarðinum í Bronx í New York
jók regnskógur, sem gestir ganga um,
aðsóknina úr 1,5 milljón í 2,3 milljón-
ir á fyrsta ári. Lítill dýragarður við
Amhem í Hollandi hefúr losað sig við
mörg stór dýr og einbeitt sér að svip-
uðu skóglendi þar sem hitabeltisfúgl-
ar, fiðrildi og köngulær eiga heim-
kynni.
Hvað varðar Lundúnadýragarð hefur
hann tvær byrðar að bera sem hafa
gert endurskipulag sérstaklega erfitt
fram að þessu. Önnur er að sögn
Chapples sú að hann er eini stóri
dýragarðurinn í heimi sem hefúr orð-
ið að láta sér nægja greiddan aðgangs-
eyri, aðrir fé styrki frá opinberum að-
ilum.
í öðru lagi em sumar byggingamar
þar ekki lengur álitnar hæfa þeim dýr-
um sem þær vom upphaflega reistar
til að hýsa, en em varðveittar vegna
sögulegs húsagerðargildis. Þær bera
gífúrlegan kostnað vegna viðhalds, en
hindra líka róttækar endurbætur,
sem krefðust þess að þær væm brotn-
ar niður.
Þeir, sem gagnrýna útkomuna hjá
dýragarðinum, nefna til stjómun
garðsins á nýumliðnum ámm sem
þriðju og mikilvægustu byrðina. Eitt
mynda dýragarð sem hefúr vísindi og
vemdun að leiöarljósi við allt sem það
tekur sér fyrir hendur.
David Bellamy er einn stjómar-
manna dýragarðsins sem ekki gat ver-
ið viðstaddur fúndinn örlagaríka.
Honum stendur ógn af afleiöingun-
um ef garðinum verður lokað og seg-
ir að Lundúnadýragarður bjóði nú
upp á eina tækifærið til að koma í veg
fyrir að sumar dýrategundir í útrým-
ingarhættu verði henni að brað.
Það er einmitt sú hugmynd að leggja
áherslu á rannsóknir og umhverfið,
s.s. að rannsaka æxlunarhring nas-
hyminga, sem gæti bætt aðstöðu
þeirra til að lifa af í sínu náttúrlega
umhverfi, ræktun og endurkomu
sjaldgæfra Kyrrahafssnigla og mikil-
vægar rannsóknir á að bæta hegðun
fangaðra dýra.
Lundúnadýragarður á sér marga
stuðningsmenn. Einn þeirra er nátt-
úruskoðarinn og -unnandinn Sir
David Attenborough, sem álítur að
borgardýragarður geti, eigi og verði
að vera áfram í Regent’s Park, en verði
þó að vera í annarri mynd en nú er.
„Það er ákaflega mikilvægt að al-
menningur geti haft aðgang að dýr-
um og náttúrlegu umhverfi í borg-
um,“ segir hann. „Ég held ekki að
krafan um að sjá einn stóran loðfeld á
steyptu gólfi sé lengur fyrir hendi. Ég
er ekki að gefa í skyn að þannig sé
Lundúnadýragarður—en þannig var
hann og á erfitt með að komast ftá
þeirri ímynd sinni."