Tíminn - 04.07.1992, Blaðsíða 5

Laugardagur 4. júlí 1992
Tíminn 5

Ný Evrópa - nýr heimur
Steingrímur Hermannsson skrifar
Dagana 10.-14. júní s.l. sat ég ráðstefnu sam-
taka, sem nefna mætti „Vinnuhóp um Atl-
antshafsbandalag" (Nato Workshop). Þau eru
þó ekki á vegum Atlantshafsbandalagsins,
heldur eru þetta frjáls samtök áhugaaðila
sem vilja stuðla að skoðanaskiptum um
stjómmálalegar og hemaðarlegar ákvarðanir
Atlantshafsríkjanna. Samtökin njóta stuðn-
ings rfkisstjórna og fyrirtækja. Til fundanna,
sem em árlegir, er einstaklingum boðið.
Það, sem m.a. vakti áhuga minn á þessum
fundi, var umræðuefnið sem nefna mætti:
Samstarfið í nýrri Evrópu og nýjum heimi.
Ekki síst þótti mér áhugavert að til fundarins
var nú boðið fulltrúum frá löndum Mið- og
Austur-Evrópu, m.a. Baltnesku löndunum
og Rússlandi, og einnig frá Japan.
Þátttakendum má skipta í femt: starfsmenn
Atlantshafsbandalagsins, ekki síst yfirmenn
úr herjum þess; stjómmálamenn, sendiherra
og sérfræðinga. Á fundinum voru flutt mörg
fróðleg erindi. Eftir hvert þeirra voru frjálsar
umræður.
Mér þótti koma framýmislegt fróðlegt, sem
eigi erindi til okkar Islendinga. Því hef ég
orðið við beiðni Tímans að greina frá því sem
mér þótti áhugaverðast. Það skal tekið fram
að á þessum fundum eru engar ályktanir
gerðar og öll sjónarmið, sem fram koma, em
skoðanir þeirra einstaklinga, sem þeim lýsa.
Ný Evrópa — nýr heimur
Hinar miklu og róttæku breytingar, sem
orðið hafa í Evrópu, settu svip sinn á alla
umræðu á fundinum. Á það bæði við um
hrun kommúnismans og Sovétríkjanna og
samruna Vestur-Evrópu. Allt alþjóðlegt sam-
starf, ekki síst í Evrópu, að sjálfsögðu, en þó
víðar, þarf að endurskoða í því ljósi. Allar
þjóðir álfunnar og Norður-Ameríku endur-
meta sína stöðu og stefnu í alþjóðamálum.
Það gera reyndar fleiri þjóðir, m.a. Japanir.
Við íslendingar hljótum einnig að endur-
skoða stöðu okkar og stefnu. Við erum ekki
fremur en aðrir óháðir alþjóðlegum straum-
um. Smáþjóð getur hinsvegar auðveldar en
þær, sem stærri eru, flotið sofandi að feigð-
arósi, ef ekki er róið af krafti á bæði borð.
í erindi, sem ég flutti, og í umræðum kaus
ég að útvíkka nokkuð umræðuefriið. Ræddi
ég um vaxandi efnahagssamkeppni Japans,
Norður-Ameríku og Vestur-Evrópu og um
umhverfismálin.
Hér á eftir mun ég gera grein fyrir því sem
mér þótti einna athyglisverðast.
Hin nýju og miklu tækifæri
Á fundinum flutti Jeane Kirkpatrick, fyrr-
verandi sendiherra Bandaríkjanna hjá Sam-
einuðu þjóðunum, mjög fróðlegt erindi.
Hún taldi að nú væri komin stund hinna
miklu tækifæra, sem grípa yrði án tafar, ann-
ars kynnu þau að renna mönnum úr greip-
um.
Hún vakti athygli á því að fasisminn og
kommúnisminn komu mönnum á óvart í
kjölfar síðustu heimsstyrjaldar við svipaðar
aðstæður og nú eru víða í Austur-Evrópu og
Rússlandi. Svo gæti auðveldlega farið aftur.
Frú Kirkpatrick hvatti mjög þjóðir Norður-
Ameríku og Vestur-Evrópu til að taka nú
þegar höndum saman við hin nýju lýðveldi í
Mið- og Austur-Evrópu, þar með talið Rúss-
land, og gera
róttækt og
markvisst átak
til þess að koma
á nánu sam-
starfi á sviði
stjórnmála,
efnahagsmála
og varnarmála.
Það yrði að vera
af heilindum
gert og mætti
ekki skapa tortryggni hjá hinum nýju lýð-
veldum. „Við upplifum stórkostlega tíma og
tækifærin krefjast áræðni," sagði frúin.
Um þessi mál urðu miklar umræður og
sjálfur fékk ég gott tækifæri til að ræða við
frú Kirkpatrick.
Ég er sannfærður um að aldrei hafa þjóðir
á norðurhveli jarðar átt þess kost sem nú að
koma á friði og sæmilegri velmegun í sínum
heimshluta. Einnig er ég sammála frú
Kirkpatrick um að ekkert er mikilvægara
nú en að snúa sér að þessu verkefni af full-
um kraftí með því að koma löndum Mið- og
Austur-Evrópu á fæturna efnahagslega og
tryggja þeim öryggi.
Umræður á fundinum staðfestu hinsvegar
þann ótta minn að skammsýn sjónarmið
kunni að ráða of miklu. Menn virðast hafa
meiri áhyggjur af framtíð Atlantshafsbanda-
lagsins og af því hver sigrar í efnahagskapp-
hlaupi Japans, Þýskalands og Bandaríkjanna
en velmegun allra og friði.
Baltnesku löndin
Málflutningur forsætisráðherra Eistlands,
Tiit Váhi, og utanríkisráðherra Lettlands,
Janis Jurkans, vakti mikla athygli. Allir tóku
undir það að óþolandi væri fyrir sjálfstæðar
þjóðir að þola rússneska hersetu gegn sín-
um vilja og hafa fýrir því enga vissu að her-
inn fari nokkru sinni.
Háttsettur Rússi á fundinum, Yuri Nazark-
in sendiherra, fyrrverandi aðalsamninga-
maður Rússa í viðræðum um fækkun lang-
drægra flugskeyta, kvað erfiðleikana þá að
ekkert húsnæði væri í Rússlandi fyrir her-
menn frá baltnesku löndunum. Slíkt mætti
að sjálfsögðu leysa, sýndist mér, t.d. ef efna-
hagsaðstoð við Rússa væri nýtt í því skyni að
byggja yfir herinn. Það mál ætti að afgreiða
á fundum leiðtoganna. Ég óttast þó að slík
vandamál smáþjóða nái ekki upp á borð
Bush og Jeltsíns. Hvers vegna?
NATO eða her EB?
Allir viðurkenna, að því er virðist, að mik-
ilvægast sé fyrir framtíð og frið að koma í
veg fyrir að nýr
Lenin, Hitler eða
Mussolini hrifsi
völdin. Einnig
virðast menn
sammála um að
til þess að lýð-
ræðið lifi, verði
efnahagsþróun
kommúnistaríkj-
anna fyrrverandi,
ekki síst Rúss-
lands, að takast. En þrátt fyrir að óvinurinn
sé týndur, virðist ansi mörgum efst í huga
framtíð Atlantshafsbandalagsins eða hers
Evrópubandalagsins.
Þjóðverjar og Frakkar hafa þegar stofnað
sameiginlegan her. Þeir fara ekki leynt með
það að hann á að vera her hinnar sarnein-
uðu Vestur-Evrópu og tryggja sameiginlega
utanríkisstefnu hennar. Öllum ríkjum EB er
boðin aðild og EFTA-ríkjunum mun verða
boðin aukaaðild, m.a. íslandi.
Fáir virðast telja að Öryggissáttmáli Evr-
ópu (CSCE) verði mikið meira en umræðu-
vettvangur.
Margir gruna Frakka um að vilja Banda-
ríkjamenn burtu úr Evrópu. Það yrðu að
sjálfsögðu endalok Atlantshafsbandalagsins.
Aðrir telja að það gæti helst orðið einskonar
friðarsveit Evrópu með aðild Mið- og Aust-
ur-Evrópuríkjanna. Þegar tímar líða. Margir
telja að þannig verði áhrif Þjóðverja minni.
Tvær heimsstyrjaldir eru ekki gleymdar.
Eflaust þarf Evrópa sínar öryggissveitir.
Líklegt er þó að um þessi mál verði vaxandi
deilur. Þær deilur eigum við íslendingar að
leiða hjá okkur. Aukaaðild að Evrópuhern-
um kemur ekki til greina, að mínu mati.
Efnahagskapphlaupið
og umhverfið
Það kom í minn hlut, eins og fyrr segir, að
vekja athygli á því, að þótt kalda stríðinu sé
lokið, er átökum á milli þjóða heims síður
en svo lokið. Þjóðirnar hafa ætíð keppt um
það að verða mestar. Nítjánda öldin var öld
Stóra-Bretlands og sú tuttugasta öld Banda-
ríkjanna. Að því veldi sækja Japanir og Þjóð-
verjar. Þeir hafa reyndar gert það um nokk-
urt skeið og orðið mikið ágengt. Það er
kaldhæðni örlaganna að þær þjóðir, sem
biðu lægri hlut fyrir hernaðarmætti Banda-
ríkjanna, ógna nú efnahagsveldi þeirra.
Á sama tíma og þetta gerist blasa við
mannkyni öllu gífurleg vandamál. Maður-
inn er á góðri leið með að eyða sínu lífs-
nauðsynlega umhverfi og tortíma um leið
sjálfum sér.
Stærsta iðnríki heims telur sig þó ekki hafa
efni á að draga úr útblæstri koltvísýrlings
svo að um muni, hvað þá að gera hinum fá-
tæku löndum efnahagslega kleift að gera
slíkt eða að draga úr eyðingu regnskóganna,
sem eru nauðsynlegir til að hreinsa and-
rúmsloftið. Ef bíða á eftir óyggjandi sönnun
fyrir upphitun jarðar, getur það orðið of
seint. Koltvísýrlingur, sem fer út í andrúms-
loftið í ár, hefur áhrif eftir 50 ár. Þá verður
orðið of seint að stöðva útblásturinn eða
endurnýja regnskógana. Og þannig er ástatt
á flestum sviðum umhverfismála. Græðgin
ræður ferðinni.
Eitt sinn sagði Sókrates: „Hvað gæti ég
verið án margs af því sem ég hef?“ Við mætt-
um fleiri hugsa þannig.
Staða íslands
Að sjálfsögðu er ekki síður mikilvægt fyrir
okkur íslendinga en aðrar þjóðir að kalda
stríðinu er lokið. Við hljótum einnig að
vona að við taki samvinna og friður í Evr-
ópu. Það er okkur svo sannarlega ekki óvið-
komandi. Að því ber okkur að stuðla eins og
við frekast megum og það getum við gert
með ýmsu móti.
Það vekur ugg hve margir virðast sjá þann
kostinn helstan að skríða undir pilsfald Evr-
ópubandalagsins. Slíkt er að sjálfsögðu ekk-
ert annað en uppgjöf. Það er ef til vill skilj-
anlegt í því vonleysi, sem alið er á í dag. Ein-
hverjir munu þeir og vera sem láta sig
dreyma um að verða miklir menn í Evrópu.
Við íslendingar erum og verðum ætíð peð
á taflborði stórveldanna. Ef við göngum ein-
hverju þeirra á vald, mun peðinu verða
fórnað í efnahagskapphlaupinu.
Aðeins sem sjálfstæð og fullvalda þjóð get-
um við beitt okkur fyrir bættum heimi. Því
aðeins að við ráðum okkar málum sjálfir
getum við átt góð og jafnvel öfundsverð lífs-
kjör og, sem mikilvægast er, notið mikilla
lífsgæða.
En það var ekki umræðuefnið í Grikklandi.
Um það þurfum við íslendingar að ræða sér-
staklega.
Menn og
málefni