Tíminn - 20.08.1993, Qupperneq 7

Föstudagur 20. ágúst 1993
Tíminn 7
Minning:
Eysteinn Jónsson
fyrrverandi ráöherra
Fæddur 13. nóvember 1906 — Dáinn 11. ágóst 1993
Með Eysteini Jónssyni er faliinn frá
hinn síðasti þeirra merku og mikil-
hæfu stjómmálmanna sem lögðu
grunn að efnahagslegu sjálfstæði ís-
lensku þjóðarinnar og um Ieið því
velferðarríki sem við njótum nú.
Eysteinn Jónsson var fæddur 1906.
Hann ólst upp á góðu menningar-
heimili á Djúpavogi. Hann fékk ung-
ur áhuga á þjóðmálum og hreifst af
hugsjónum ungmennafélaganna og
samvinnuhreyfingarinnar. í þeim
anda vann Eysteinn allt sitt mikla
lífsstarf. Honum var ljóst að aðeins
með því að snúa bökum saman yrði
því Grettistaki lyft að skapa fátækri
þjóð velmegun og velferð.
í Samvinnuskólanum kynntist Jón-
as frá Hriflu Eysteini. Jónas sá strax í
hinum unga manni mikið efni.
Hann kvaddi Eystein til starfa f
Stjómarráði íslands aðeins tuttugu
og eins árs að aldri. Segja má að þá
hafi teningnum verið kastað. Árið
1933 er Eysteinn orðinn þingmaður
Suður-Múlasýslu og ári síðar, í júlí
1934, varð Eysteinn fjármálaráð-
herra. Frá þeim tíma, í 40 ár, var Ey-
steinn í eldlínu íslenskrar stjóm-
málabaráttu og lét aldrei deigan
síga.
Hinn dugmikili og kappsami ungi
maður varð að vonum fljótt áhrifa-
maður í Framsóknarflokknum. Þeg-
ar, árið 1934 var hann kjörinn ritari
flokksins. Gegndi hann því starfi í 28
ár eða allt til ársins 1962. Þá tók
hann við formennsku.
Eysteinn var formaður Framsókn-
arílokksins til ársins 1968 þegar
hann kaus að láta af því starfi. Ey-
steinn varð einnig formaður þing-
flokksins þegar árið 1934 í eitt þing
og sfðan aftur 1943-69 eða samtals í
27 þing.
Þannig mætti lengi telja þau fjöl-
mörgu trúnaðarstörf sem Eysteinn
Jónsson gegndi. Það munu aðrir
gera. Með þessum fáu orðum vil ég
fyrst og fremst leitast við að draga
upp mynd af manninum sjálfum,
hugsjón hans og dugnaði. Litlu máli
virtist skipta hversu miklum trúnað-
arstörfum á Eystein var hlaðið.
Hann gekk ætíð heilshugar að
hveiju verkefni. Hann var tillögu-
góður með afbrigðum og urðu nið-
urstöður oftast í hans anda.
Eysteinn sinnti flokksstarfinu af
miklum dugnaði. Ekki er því að
neita að stundum þótti Eysteinn
nokkuð ráðríkur. Staðreyndin er
einfaldlega sú að Eysteinn var betur
að sér í flestum málum en aðrir
menn og málafylgjumaður mikill.
Vegna mikillar reynslu og þekkingar
á þjóðmálum mat hann hvert mál í
víðu samhengi.
þrátt fyrir miklar annir í stjómmál-
um gaf Eysteinn sér tfma til að sinna
sfnum hugðarefnum og var þar á
sumum sviðum brautryðjandi.
Eysteinn unni útivistum mjög.
Þannig leitaði hann sér hvíldar og
endumæringar, ekki síst í skíðaferð-
um sem hann stundaði af kappi hve-
nær sem tími og færi gafst. Með
sanni má segja að Eysteinn Jónsson
hafi opnað skíðasvæðið f Bláfjöllum
fyrir skíðaunnendur.
Eysteinn Jónsson varð einhver
fyrsti stjómmálamaðurinn sem
hvatti til stóraukinnar áherslu á um-
hverfismál og umhverfisnefnd. Hon-
um var ljóst að hin viðkvæma nátt-
úra landsins þolir ekki stöðugt vax-
andi ágang mannsins án vamaðarað-
gerða og bóta. Eysteinn beitti sér
fyrir stofnun Náttúruvemdarráðs og
var formaður þess 1972-78. Hann
átti stóran þátt í því að fríða ýmsar
náttúruperlur þessa lands og stofna
fóiksvanga þar sem fjöldinn gat not-
ið útiveru í fögm og svipmiklu um-
hverfi.
Áhugi Eysteins og djúpur skilning-
ur á náttúm landsins kom vel fram
þau 7 ár senm hann sat í Þingvalla-
nefnd. Sem formaður nefndarinnar
beitti hann sér fyrir því að fram færi
ítarleg rannsókn á myndun og líf-
fræði vatnsins. Því mikla vísinda-
starfi er nýlega lokið. Mun það vera
ftarlegasta rannsókn sem fram hefúr
farið á nokkm vatni f heiminum.
Þetta mikla verk er ómetanlegt og
ber gott vitni um óvenjulega fram-
sýni Eysteins Jónssonar.
Um Eystein Jónsson stóð oft mikill
stormur, eins og títt er um þá sem
skara fram úr og hafa ákveðnar skoð-
anir. Eysteinn undi sér vel í slíkum
átökum enda frábær ræðumaður.
Hinn mikli erill tók þó um tíma
nokkuð á heilsu Eysteins. Með heil-
brigðu lífemi, ekki síst útivistum og
með aðstoð sinnar ágætu eiginkonu
Sólveigar Eyjólfsdóttur, náði hann
fúllri heilsu og starfsorku. Sólveig
stóð ætíð sem klettur við hlið síns
manns í blíðu og stríðu.
Eysteinn lauk fjömtíu ára starfsferli
sem forseti sameinaðs þings. Sem
forseti naut hann óskiptrar virðingar
enda með meiri þingreynslu en aðrir
menn.
Eysteins Jónssonar mun lengi
verða minnst af þeim fjölmörgu
mönnum sem honum kynntust og
með virðingu af bæði stuðnings-
mönnum og andstæðingum, er ég
sannfærður um. Þjóðin stendur í
stórri þakkarskuld við Eystein Jóns-
son.
Sérstaklega eigum við framsóknar-
menn þó Eysteini Jónssyni mikið að
þakka. Með þessum fátæklegu orð-
um kem ég þeim þökkum á framfærí
og flyt jafnfiramt hinstu kveðju okkar
framsóknarmanna.
Við hjónin vottum eftirlifandi eig-
inkonu Eysteins, Sólveigu Eyjólfs-
dóttur, bömum þeirra og aðstand-
endum okkar dýpstu samúð.
Steingrímur Hermannsson
Eysteinn Jónsson er látinn. í hálfa
öld var hann í hópi áhrifamestu
stjómmálamanna landsins. Slíkt er
fágætt meðal lýðræðisþjóða þar sem
fram fer reglubundið val til hinna
þýðingarmestu trúnaðarstarfa.
Hvaðan kom honum þrek til að inna
af höndum þessa þjónustu? Við því
fást trauðla einhlít svör og kemur
mér þó í hug, auk eðliskosta, mótun
bemskuára, tengslin við landið og
fólkið í landinu og lífsfömnautur-
inn, Sólveig Eyjólfsdóttir.
Hann Eysteinn fæddist á Djúpavogi
13. nóvember 1906. Foreldrar hans
vom séra Jón Finnsson, sóknar-
prestur þar, og Sigríður Hansína
Beck, kona hans. Þeirra foreldrar
vom mikið manndómsfólk, séra
Finnur Þorsteinsson og Ólöf Einars-
dóttir á Klyppsstað og Hans J. Beck
og Steinunn Pálsdóttir á Sómastöð-
um.
Á heimili prestshjónanna á Djúpa-
vogi fléttaðist saman menning,
vinnusemi og aðhald. Kært var með
söfnuði og sóknarpresti og fjöl-
skyldu hans. Og heimilið jafnt og
umhverfið veitti æskilegt svigrúm
fyrír yngstu kynslóðina til athafna
og leikja, sem líkt og af sjálfu sér
leiddu til þátttöku í lífsbaráttu hinna
fúllorðnu.
„öll vinna tók mig nokkuð föstum
tökum," sagði Eysteinn einhverju
sinni um unglingsárín á Djúpavogi.
Og hann var fyrr en varði orðinn
þátttakandi í sjálfsþurftarbúskap for-
eldra sinna. Síðan tók við fiskvinna,
verslunarstörf, sjósókn og annað
sem til féll í plássinu. Vitanlega gekk
hann í bamaskóla þorpsins og faðir
hans veitti honum að auki staðgóða
tilsögn og greiðan aðgang að les-
máli. Eiginleg skólaganga dróst
nokkuð og varð stutt, tveir vetur í
Samvinnuskólanum hjá Jónasi Jóns-
syni. Hann lauk prófi þaðan vorið
1927.
Skömmu eftir heimkomuna til
Djúpavogs og áður en ráðrúm gæfist
að svipast um eftir starfi barst Ey-
steini símskeyti frá nýskipuðum
dómsmálaráðherra, Jónasi Jónssyni:
„Mundirðu vilja magra skrifstofúat-
vinnu Rvík vetrarlangt?" — Hann
svaraði um hæl játandi og fór suður
með næstu skipsferð. Ákvörðun
hans varð örlagarík.
Eysteinn Jónsson gekk þegar til liðs
við Framsóknarflokkinn með afger-
andi hætti. Hann starfaði í Stjómar-
ráðinu næstu árin. Seinni misserin
þar vann hann að nýskipan ríkisbók-
haldsins og gegndi fleiri þýðingar-
miklum verkþáttum. Snemma árs
1931 var hann skipaður ríkisskatt-
stjóri.
Fleira bar til tíðinda á æviferli Ey-
steins um þær mundir. Hann kynnt-
ist verðandi eiginkonu sinni, Sól-
veigu Eyjólfsdóttur, og gengu þau í
hjónaband 20. febrúar 1932. Þau
byrjuðu búskapinn í leiguhúsnæði
— með sex í heimili, því foreldrar
Eysteins brugðu búi um þær mund-
ir og fluttu til Reykjavíkur ásamt
fósturdætmm. Eldri bróðir Eysteins,
séra Jakob, var farinn að heiman áð-
ur.
Foreldrar Sólveigar vom Eyjólfur
Jónsson múrari í Reykjavík og Þor-
björg Mensaldursdóttir kona hans.
Þau bjuggu á Bergstaðastræti 46 og
þar ólst Sólveig upp og sótti Miðbæj-
arskólann þegar hún hafði aldur til.
Hún varð fljótt vel verki farin og
byrjaði ung að vinna fyrir sér. Hugur
hennar hneigðist að leiklist og hafði
hún farið með nokkur hlutverk hjá
Leikfélagi Reykjavíkur þegar anna-
samt heimili þeirra Eysteins krafðist
allrar starfsorku húsfreyjunnar
ungu.
Árið 1934 fluttu þau hjónin ásamt
skylduliði í eigið húsnæði að Ásvalla-
götu 67 og áttu þar heima í hálfa öld.
Þau eignuðust sex böm sem hér
verða nafngreind í aldursröð ásamt
mökum:
Sigríður deildarstjóri í Reykjavík
átti Sigurð Pétursson sem er látinn,
sambýlismaður Jón Kristinsson. —
Eyjólfur afgreiðslustjóri í Keflavík,
kvæntur Þorbjörgu Pálsdóttur. —
Jón sýslumaður í Keflavík, kvæntur
Magnúsínu Guðmundsdóttur. —
Þorbergur forstjóri í Reykjavík,
kvæntur önnu Margréti Marísdótt-
ur. — Ólöf Steinunn húsfreyja í
Kópavogi, gift Tómasi Helgasyni. —
Finnur prentari í Reykjavík.
Þegar frá upphafi lét Eysteinn Jóns-
son mjög að sér kveða í Framsóknar-
flokknum og samtökum samvinnu-
manna og átti til dæmis góðan þátt f
stofnun tveggja samvinnufélaga f
Reykjavík með verslun og íbúða-
byggingar að markmiði. Hversu
skjótt hann kom til áhrifa f Fram-
sóknarflokknum byggðist vitanlega
á starfshæfni hans og vaskleik. Mér
eru hugstæð tvö atvik því tengd. Al-
þingiskosningamar 1931 voru mjög
heitar. Þá fóru fram fyrstu stjóm-
málaumræður í útvarpi. Hlustað var
með athygli um allt land. Fjármála-
ráðherrann var farinn að stríða f
kjördæmi sínu norður í Eyjafirði.
Ungur og óþekktur maður var settur