Tíminn - 20.08.1993, Blaðsíða 11

Föstudagur 20. ágúst 1993
Tíminn 11
nýja lýðveldis að hæfí tign og gæð-
um lands vors, sögu þjóðarinnar og
hugsjónum fólksins sem byggir
landið."
Ritsafn Vilhjálms á Brekku er mikil-
væg heimild um störf Eysteins í
þágu þjóðarinnar og jafnframt
skemmtileg lesning um ævi hans og
hin fjölbreyttu áhugamál. Ævisagan
sýnir hversu víða Eysteinn kom við á
stjómmálaferli sínum sem ráðherra
í 19 ár og þingmaður í 41 ár. Þeir
sem vilja kynna sér sögu samtímans
hafa þar aðgengilegt heimildarit. Að
lokum vil ég segja frá máli sem ég
hafði nokkur afskipti af en Eytsteinn
Ieysti með einstökum myndarbrag.
Ég bendi á þetta sem skýrt dæmi um
verklag hans.
Eftir að Eysteinn varð menntamála-
ráðherra 4. febrúar 1947 beitti hann
sér fýrir setningu laga um félags-
heimili. Þau voru síðan samþykkt á
Alþingi 22. maí 1947 og tóku gildi 1.
janúar 1946. Hér var gengið rösklega
til verks. Næstu árin áður hafði ung-
mennafélagshreyfingin tekið upp
markvissa baráttu fyrir fjárhagsleg-
um stuðningi ríkisins við byggingu
félagsheimila og á Alþingi 1946 voru
flutt tvö frumvörp um málið. Ey-
steinn náði samkomulagi við báða
flutningsmennina um nýtt frumvarp
sem hann fékk samþykkt á Alþingi
nokkrum vikum síðar. Hann hafði
undirbúið málið vel og fylgdí því fast
á eftir í þinginu.
Lögin um félagsheimili mörkuðu
tímamót í byggingu samkomuhúsa
hér á landi þar sem þau tryggðu 40 af
hundraði byggingarkostnaðar úr fé-
lagsheimilasjóði. Næstu áratugina
voru byggð vegleg félagsheimili í
flestum byggðum landsins er gjör-
breyttu allri aðstöðu til félags- og
menningarlífs og þjóðin mun lengi
búa að. Eysteinn skildi manna best
þörfina fyrir bætta aðstöðu í hinum
dreifðu byggðum til félagsstarfsemi
og greip tækifærið um leið og það
gafsL Hann var aldrei að gaufa við
hlutina eftir að stefnan hafði verið
tekin.
Við hjónin kveðjum kæran vin og
munum jafnan minnast hans er við
heyrum góðs manns getið. Með ein-
lægri samúðarkveðju til fjölskyld-
unnar.
Daníel Ágústínusson
Það er tómlegt til þess að vita að Ey-
steinn Jónsson skuli ekki vera leng-
ur á meðal okkar. Horfinn er af sjón-
arsviði einn þeirra stjómmálamanna
sem lengst hafa sett svip á íslenskt
þjóðlíf. Hann hefur verið samofinn
stjómmálasögu okkar svo lengi sem
elstu menn muna og markaði þar
djúp og farsæl spor.
Eysteinn var prestssonur frá Djúpa-
vogi, sonur sr. Jóns Finnssonar og
Sigríðar Beck, fæddur 13. nóvember
1906. Eysteinn lauk prófi úr Sam-
vinnuskólanum 1927. Hann vakti
strax athygli fyrir óvenjulegar gáfur
og mannkosti og var honum ungum
sýndur mikill trúnaður.
Árið 1927 urðu mikil þáttaskil í ís-
lenskri stjómmálasögu. íhaldið
missti stjómartaumana um sinn og
félagshyggjuöflin tóku við. Á örfáum
ámm gekk bylgja framfara og fram-
kvæmda yfir landið eins og vorblær.
Hefði þetta framfaratímabil ekki
komið hefðu afleiðingar heim-
skreppunnar nokkmm ámm seinna
orðið íslandi miklu þungbærari. ís-
lendingar vom miklu betur búnir
undir að þrauka af kreppuna vegna
þess framfaraskeiðs er á undan var
gengið.
Eysteinn var kjörinn til setu á Al-
þingi fyrir Framsóknarflokkinn í
Suður-Múlasýslu 1933 og átti sæti
þar til 1974.1934 tók Eysteinn sæti í
ríkisstjóm sem fjármálaráðherra.
Það kom í hlut hans öðmm fremur
að vinna ísland út úr kreppunni.
Með nákvæmni, samviskusemi og
gætni rækti hann starf sitt sem ráð-
herra og gegndi ráðherrastörfum í
tæp 20 ár, Iengur en aðrir hafa gert á
íslandi að undanteknum Bjama
Benediktssyni sem var ráðherra
nokkmm mánuðum lengur.
Eysteinn átti um langan aldur gott
og náið smastarf við Hermann Jón-
asson. Eysteinn var ritari Framsókn-
arflokksins 1934-62 og er Hermann
lét af formennsku f Framsóknar-
flokknum 1962 var einboðið að Ey-
steinn tæki við formennskunni. For-
maður Framsóknarflokksins var Ey-
steinn árin 1962-68. Formaður þing-
flokks Framsóknarmanna var
Eysteinn í 27 ár. Vegna allra þessara
starfa sinna innan flokksins var Ey-
steinn mikill áhrifamaður og einnig
svo um þingstörf. Honum var mjög í
mun að efla starf kvenna og ungra
innan flokksins.
Eysteinn lét af þingmennsku 1974
og hafði þá setið lengur á Alþingi en
nokkur annar að undanteknum Pétri
Ottesen eða í tæpt 41 ár. Síðustu
þrjú árin sem Eysteinn sat á þingi
var hann forseti Sameinaðs Alþingis.
Bætti hann skipulag þingsins, lengdi
)inghaldið, bætti kjör þingmanna og
varð sex bama auðið.
Nú er Eysteinn allur.
Eftir lifir minningin um mætan
hugsjónamann sem ævinlega var
köllun sinni trúr. Mörgu kom hann í
verk, margt sá hann þó ógert. Ey-
steinn unni landi sínu og þjóð og
hafði áhyggjur af framtíð hennar í
viðsjálum og ágengum heimi. Langri
starfsævi er lokið. Um Eystein geis-
uðu oft miklir stormar í stjómmála-
baráttunni. Þó fer hann af heimi
með hreinan skjöld.
Þingflokkur Framsóknarmanna
kveður Eystein með virðingu og
þökk. Ég á þá ósk að andi Eysteins
svífi áfram yfir vötnum Framsóknar-
manna.
Páll Pétursson
tindrandi orustu. Og þrátt fyrir fylgd
mína við málstað Lúðvíks fann op-
inn bamshugur samt í ýmsu ákveð-
inn samhljóm við orð Eysteins sem
meitluð vom af sérstökum sannfær-
ingarkrafti og einstæðri ýtni sem
erfitt var að standast
Þriggja vetra reynsla á Alþingi Iöngu
síðar opinberaði fyrir mér, hve eðli-
Iegt það væri að slíkur maður hefði
til æðstu forystu verið valinn og ekki
síður að hann hefði átt svo ötult
stuðningsmannalið eystra, slíka of-
urgnótt atkvæða að oft þótti manni
meira en nóg um.
Eysteinn var þá forseti sameinaðs
Alþingis og bar vissan ægishjálm
reynslu og forystuhæfileika yfir allan
þingheim, enda augljóst að mönnum
þótti Ijúft að lúta leiðsögn hans sem
Eysteirm Jónsson og Jónas Jónsson frá Hriflu takast í hendur á 50 ára afmœli Framsóknarflokksins.
starfsaðstöðu og gerði þingmennsk-
una að fullu starfi. Hann var áhrifa-
meiri en aðrir forsetar og naut í for-
setastarfi trausts bæði stjómarand-
stöðu og stjómarliðs.
Þótt Eysteinn léti af þingmennsku
hætti hann ekki afskiptum af stjóm-
málum. Var hann mjög virkur í
flokksstarfi, sat í framkvæmdastjóm
flokksins og miðstjóm þar til fyrir fá-
um ámm og fylgdist með stjóm-
málabaráttunni, brennandi í andan-
um til endadægurs.
Eftir að Eysteinn lét af þing-
mennsku gegndi hann stjómarfor-
mennsku í Sambandi íslenskra sam-
vinnufélaga um nokkurra ára skeið
og vann þar sem annars staðar far-
sælt starf.
Eysteinn var mikill útivistarmaður
og unnandi íslenskrar náttúru. Hann
beitti sér fyrir lagasetningu um nátt-
úruvemd og var fyrsti formaður
Náttúruvemdarráðs 1972-78. Var
hann í raun fyrstur íslenskra stjóm-
málamanna til að beita sér með
verulegum árangri fyrir umhverfis-
vemd.
Eysteinn var mjög góður ræðumað-
ur og talaði af sannfæringarkrafti.
Hann vígðist ungur hugsjónum
samvinnu og félagshyggju og á þann
eld sló aldrei fölva. Hann mótaði
mjög stefnu Framsóknarmanna um
hálfrar aldar skeið og þar með á
hann drjúgan þátt í því velferðar-
samfélagi sem við höfum búið við
hér á íslandi.
Eysteinn var maður baráttunnar,
var ætíð í fylkingarbrjósti og sparaði
sig hvergi. Vafalaust hefúr það kom-
ið niður á heilsu hans og fjölskyldu.
Eysteinn hugsaði aldrei um eigin
hag og auðgaðist ekki að veraldleg-
um fjármunum. Fómfýsi hans og
heiðarleika var viðbrugðið og féll þar
aldrei skuggi á.
Eysteinn stóð ekki einn í lífinu.
Hann átti hina ágætustu konu, Sól-
veigu Eyjólfsdóttur, sem veitti hon-
um frábæran stuðning bæði heima
og einnig í stjómmálastarfi. Þeim
Horfinn er af heimi heilsteyptur og
svipmikill leiðtogi, einkar eftir-
minnilegur persónuleiki, einarður
og yfirlætislaus í senn. Minning Ey-
steins er í mínum huga yljuð miklu
þakklæti, vörðuð einlægri virðingu.
Fáein fátækleg kveðjuorð skulu færð
við leiðarlok.
Eysteinn Jónsson varð hverjum
þeim manni minnisstæður sem fékk
að kynnast honum og eiga með hon-
um einhverja samleið. Mörg og mæt
em þau farsældarspor sem honum
auðnaðist að marka með starfi sínu í
íslenzka samfélagssögu, því víða var
á vettvangi unnið og alls staðar af
hugmóði og heilindum. Hann sam-
einaði fjölmarga beztu kosti stjóm-
málamannsins, hjá honum ófust
saman einstæð glöggskyggni á menn
og málefni, málafylgja og stefnu-
festa, framsýni raunsæisins og ekki
sízt einlægni heiðarleikans í hví-
vetna. Hann var sístarfandi, sífellt
leitandi leiða til frekari farsældar
fólksins í landinu með samvinnu og
samhjálp fjöldans að leiðarljósi, heit-
ur unnandi íslenzkrar náttúm. Aust-
urland átti þar ötulan málsvara í öllu
og engan betri son.
Slíkum manni var gott að mega
kynnast og ekki síður þótt í ýmsu
væm öndverð sjónarmið. Mér þótti
máske markverðast alls að finna
þetta margræða sambland harðfylgis
og hlýju, harðfylgis við að finna mál-
um framgang, hlýju í garð samferða-
fólksins, ekki sízt fólksins eystra sem
hann var fulltrúi fyrir.
Hann hikaði ekki við að Ieggja byrj-
andanum lífsreglur þótt í öndverðri
fylking færi og fyrir það verð ég æv-
inlega þakklátur.
íslenzk samtíð á honum mikla þökk
að gjalda fyrir allt hans auðnustarf
um áratugi. Ég man Eystein fyrst á
fundi heima, þegar ég var tólf ára, og
ég man enn hve ég hreifst af viður-
eign þeirra Lúðvíks, fágætri vopn-
fimi í orðum, ljósri framsetningu
glöggra raka, hver lota líkust ítur-
snjallri íþrótt — orðanna tæra leik í
var í senn sanngjöm og réttsýn og þó
afgerandi ákveðin.
í hópi okkar Austurlandsþingmanna
var hann foringi og félagi um leið,
enda honum kappsmál mest að
menn sameinuðu krafta sína til
átaka í öllu því er austfirzkri byggð
mátti til blessunar verða, samstarf
og samstaða okkar var hans verk
öðmm fremur og öfundarefni í hópi
þingmanna annars staðar frá.
Minning Eysteins er heið í huga
mínum og harla gott að minnast
samfunda á liðnu hausti í hópi sam-
eiginlegra vina austan að. Hinn eld-
legi áhugi hans var í öllu óbifaður og
aðvörunarorð hans um sérstöðu
smáþjóðar í þjóðahafinu í ævarandi
gildi.
Eysteinn var gæfumaður mikill og
auðnaðist að sjá marga drauma sína
um betra mannlíf á landi hér verða
að virkileika. Hann átti í Sólveigu
konu sinni einstaklega traustan og
vel gerðan lífsförunaut og fjölskyldu-
lán þeirra gott og gjöfult. Sólveigu
og hennar fólki eru sendar einlægar
alúðarkveðjur frá okkur hjónum.
Eysteinn Jónsson setti sinn mikla og
afgerandi svip á íslenzkt þjóðlíf um
áratugi. Hans mun minnzt verða
með verðugri virðing og vermandi
þökk. Þar fór mætur drengur mikilla
mannkosta. Birta og hlýja umvefja
ágæta minning hans.
Helgi Seljan
Mér er ómögulegt að muna hvar
fundum okkar Eysteins Jónssonar
bar fyrst saman. Vafalaust hefur það
þó verið í einhverri af ferðum hans,
þegar hann var þingmaður á Austur-
landi.
Það skorti þó svo sannarlega ekki á
að hann væri í sviðsljósinu. Hann
var í fylkingarbrjósti í stjómmálum í
fjörutíu ár sem ráðherra, þingmað-
ur, formaður Framsóknarflokksins,
foringi í stjómarandstöðu, forseti
Sameinaðs þings og aðal skylminga-
maður f útvarpsumræðum frá Al-
þingi frá upphafi sem fylgst var með
af miklum áhuga áratugum saman
og vom sífellt fréttaefni á síðum
blaðanna. Með honum er genginn
síðasti stjórnmálamaðurinn sem
hefúr í fylkingarbrjósti upplifað
heimskreppuna, síðari heimsstyrj-
öldina og þau umbrotaár sem á eftir
fóm.
Eysteinn fór ekki með lúðrablæstri
eða hreykti sér yfir samstarfsmenn
sína þar sem hann var á ferðinni.
Hann var hæglátur maður og barst
ekki á, en bak við þetta rólega fas bjó
þeim mun meira. Skarpar gáfur og
rökrétt hugsun, einstakur dugnaður
og heiðarleiki, úthald og harka þegar
það átti við gerði hann að þeim for-
ingja sem var í fylkingarbrjósti öll
þessi ár. Við samstarfsmenn hans á
Austurlandi sem annars staðar bár-
um fyrir honum mikla virðingu.
Hann gerði miklar kröfur til þeirra
sem störfuðu með honum, en því
meiri til sjálfs sín. Leitun var að
grandvarari stjómmálamanni og
lausari við að skara eld að sinni
köku. Þessir eiginleikar öfluðu hon-
um virðingar meðal andstæðinga í
stjómmálum þótt hart væri sótt á
stundum.
Eysteinn hætti þingmennsku og
beinum stjómmálaafskiptum 65 ára
gamall eftir einstæðan feril. Honum
var falinn trúnaður og hæstu emb-
ætti yngri en öðmm mönnum, varð
fjármálaráðherra aðeins 27 ára gam-
all á krepputímum. Sextíu og fimm
ára var hann enn fullur starfsorku og
sneri sér að því hugðarefni sem var
honum ætíð hjartfólgið, en það var
vemd íslenskrar náttúm og einnig
forusta hjá samvinnuhreyfingunni. I
hvom tveggja afkastaði hann miklu
verki, eins og honum var ávallt lagið.
Hann var, eins og kallað er á nútíma-
máli, þungaviktarmaður.
Leiðir okkar lágu saman af og til, á
flokksfundum og samkomum, og
þegar hann var á ferðinni á Austur-
landi. Við hjónin kynntumst fyrst
persónunni á bak við stjómmála-
manninn er hann dvaldi hjá okkur í
tvo daga um kyrrt sér til hvíldar eftir
ferð Náttúruvemdarráðs um Austur-
land skömmu eftir að hann hætti
þingmennsku. Margt bar á góma,
um stjómmál og önnur málefni.
Hann átti mörg hugðarefni. Þeir
dagar voru minnisstæðir og drógu á
eftirminnilegan hátt fram hans geð-
þekku og heilsteyptu persónu.
Ég man eftir að eitt af því sem bar þá
á góma var hve það væri mikilsvert
fyrir stjómmálamenn að eiga góða
fjölskyldu. Hann mat konu sína afar
mikils, enda er hennar þáttur í
stjómmálaferli hans ekki smár. Sól-
veig var honum stoð og stytta. Slíks
þurfti við, því dvölin á tindi stjóm-
málanna var ekki alltaf dans á ró-
sum. Ég átti síðar eftir að finna enn
betur hve mikils hann mat þetta at-
hvarf stjómmálamanna, fjölskyldu
og maka. Aldrei þurfti svo mikið að
ræða landsmálin, þegar við hitt-
umst, að hann spyrði ekki eftir
hvemig Margrét konan mín hefði
það, og bæði fyrir kveðju til hennar.
Eysteinn var þingmaður Austur-
lands alla tíð, og það duldist ekki
hvað honum þótti vænt um heima-
hagana. Hann afkastaði miklu verki í
þágu landshlutans, sem seint verður
fullmetið, og ég ætla mér ekki þá dul
að reyna að telja þau málefni upp
sem hann beitti sér fyrir. Austurland
er víðáttumikið og var þá enn erfið-
ari yfirferðar en það er nú. Það þurfti
að byggja upp frá grunni, og ekkert
áhlaupaverk að vera í fomstu fyrir
Austurland jafnframt fomstu á
landsvísu. Lítið atvik þegar Eysteinn
var sjötugur sýnir vel lífshætti hans
og ræktarsemi við Austurland. Af
hógværð sinni vildi hann ekki hafa
fjölmiðlafár í kringum aftnælið sitt
og veitti aðeins einu blaði viðtal. Það
var Austri, blað okkar Framsóknar-
manna á Austurlandi, sem ekki telst
til stórblaðanna. Mér þótti vænt um
þetta og mælti mér mót við hann
vegna viðtalsins. Hann bað mig að
koma heim til sín á Ásvallagötuna
klukkan sjö morguninn eftir „stund-
víslega". Það gekk eftir og þá var
hann risinn úr rekkju fyrir góðri
stundu og starfsdagurinn var hafinn.
Þannig var hans líf. Það einkenndist