Tíminn - 15.01.1994, Blaðsíða 4

4
Hn$«fm
Laugardagur 15. janúar 1994
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1917
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjóm og auglýsingar: Stakkholti 4,105 Reykjavík
Inngangur frá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmiöja
Frjálsrar fjölmi&lunar hf.
Mánaöaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verö í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Undirbúningur sveit-
arst j órnarkosninga
Undirbúningur sveitarstjómarkosninga er nú haf-
inn af fullum krafti víða um land. í stærstu sveitar-
félögunum eru hafin prófkjör með tilheyrandi aug-
lýsingastarfsemi frambjóðenda. Hættan við próf-
kjörin er sú, að ef auglýsingastarfsemi og kostnaður
frambjóðenda gengur úr hófi fram, þá geti ekki
nema efnaðir menn, eða þeir, sem eiga fjársterka að
eða em gerðir út af fjársterkum fyrirtækjum, tekið
þátt. Hins vegar er það kostur við prófkjör, að vegna
þeirra er ekkert sæti sjálfsagt fyrir neinn, nema til-
raunir séu gerðar hjá flokkunum til þess að ráða úr-
slitum fyrirfram, eins og virðist vera hjá Sjálfstæðis-
flokknum í Reykjavík.
Umræður um sveitarstjómarmál vom miklar á síð-
asta ári, í tengslum við umræður um sameiningu
sveitarfélaga. Þau mál em nú í biðstöðu vegna kosn-
inganna og það fór svo að lítið gerist 15. janúar, en
þá er útmnninn sá frestur sem gefinn var til að
leggja fram nýjar sameiningartillögur. Það kemur
því í hlut nýrra sveitarstjómarmanna að móta að-
gerðir í sameiningu og verkaskiptingu sveitarfélaga.
Miklar upplýsingar liggja fyrir um þau mál eftir
kosningarnar í haust, en líklegt er að sameiningar-
málin þróist meira í frjálsum farvegi á næstunni, og
verkaskiptingarmálin taki mið af því að sveitarfé-
lögin em enn mjög mörg og mismunandi stór.
Ríkisstjórnin gaf út yfirlýsingu í haust, í tengslum
við kosningar um sameiningarmálin, um að flutn-
•ingi verkefna til sveitarfélaga verði flýtt eins og
kostur er. Heilsugæsla, málefni aldraðra og málefni
fatlaðra vom nefnd í því sambandi. Það er ekki við
því að búast að neinar aðgerðir verði í þessum efn-
um, fyrr en nýjar sveitarstjórnir hafa verið kjörnar í
vor.
Sveitarfélögin veita mikilvæga þjónustu og em
nær fólkinu en ríkisvaldið. Eigi að síður verður þess
vart að tortryggni er ríkjandi um flutning verkeflia í
stómm stíl flá ríki til sveitarfélaga. Hún er sprottin
af því að menn óttast að aðstaða sveitarfélaganna
verði misjöfn til þess að veita þjónustuna. Ríkið hef-
ur farið með jöfnunarhlutverk og það er eðlilegt að
svo verði áfram, hver sem niðurstaðan verður um
flutning verkefna. Jöfnunarsjóður sveitarfélaga er
tiltölulega öflugur og hefur gegnt mikilvægu hlut-
verki í því að jafna aðstöðuna til þjónustu. Áfram
þarf að tryggja honum afl til þess að láta til sín taka
á þessu sviði.
Það má ekki ske að í landinu verði sveitarfélög með
tvenns konar verkefni. Sú hætta er vissulega fyrir
hendi að stærri sveitarfélögin krefjist nýrra verkefna
frá ríkinu og fjármuna til þess að leysa þau, en þau
minni treystist ekki til þess. Verkaskiptingin á að
vera ein í landinu og margir þeir, sem ekki vilja
sameinast nágrannasveitarfélögum, hafa lýst vilja
sínum til samvinnu um aukin verkefni.
Nýrra sveitarstjómarmanna bíður því að móta
skipulag sveitarstjómarmála til framtíðar. Það er
auðvitað langtímaverkefni, eins og annað á sviði
stjórnsýslunnar.
Meginverkefni sveitarfélaganna er að skapa örygg-
isnet um fólkið sem í þeim býr, veita því nauðsyn-
lega þjónustu og skapa atvinnulífi og einstakling-
um þægilegt starfsumhverfi. Hvemig til tekst í þess-
um efnum, getur skipt sköpum um byggðaþróun á
viðkomandi stöðum.
Oddur Ólafsson skrifar
Ylrækt hefur veriö helsti
vaxtarbroddur í landbún-
aöi á síöari tímum. Kunn-
áttu í virkjun jaröhitans fleygir
fram og tækniframfarir á ýms-
um sviöum til aö byggja æ stærri
gróöurhús og nýta þau betur en
áöur þekktist. Nú er enn ein nýj-
ungin aö ryöja sér til rúms, sem
gerir ylræktarbændum kleift aö
rækta plöntur sínar allt áriö. En
þaö er raflýsing meö þar til gerö-
um lömpum, og er skammdeg-
inu þar með sagt stríð á hendur,
en áöur var búið aö bægja kulda-
bola frá garöi.
Blóm eru nú ræktuö á íslandi
allt árið um kring og meö hverju
árinu styttist sá tími sem ferskt
grænmeti úr íslenskum görðum
er ekki á boðstólum.
Alit kostar þetta miklar fjárfest-
ingar, en ekki á aö þurfa að segja
íslendingum þaö aö fé, sem
bundiö er í virkjun jarövarma og
raforkuframkvæmdum, á aö
skila sér margfalt til baka, ef
eðlilega er aö málum staöiö.
Kostnaöur er mikill í fyrstu, en
þegar einu sinni er búiö aö
virkja auðlindina er rekstrar-
kostnaöur sáralítill.
Skilningsleysi
En það er rétt eins og garðyrkja
teljist ekki til búskapar á ísa
köldu landi. Hún nýtur ekki
niðurgreiöslu eöa opinberra
styrkja í neinu formi, garðyTkju-
menn teljast varla til bænda-
stéttar og sýnast utanveltu þegar
búmenn og höföingjar eru-aö
vandræöast meö vandamál
landbúnaöar.
Dæmi um það algjöra skiln-
ingsleysi, sem ylræktin líður fyr-
ir, er þaö okurverð sem henni er
gert að greiða fyrir rafmagn. Hjá
opinberum aöilum eða kerfisk-
örlum orkumálanna vottar ekki
fyrir skilningi á hve mikla þýð-
ingu raflýsingin hefur til aö nýta
gróðurhúsin og jarövarmann
allan ársins hring.
Sömu tæknikratarnir og ráða-
mennirnir, sem búnir eru aö
svalla í virkjunarframkvæmdum
og dreifingarkerfum langt fram-
yfir allar eölilegar þarfir og hafa
ekki hugboö um hvemig þeir
eiga að koma offramleiöslu
sinni í verö og slökkva á orku-
vemm, hafa ekki vit á aö stuöla
að hagkvæmri notkun orkunnar
til ræktunar.
Ef ylræktarbændur fengju ork-
una á viöráöaniegu veröi, sem
hefur nákvæmlega engin auka-
útgjöld í för meö sér fyrir orku-
verin, gæti myndast þar mark-
aður traustra kaupenda, sem
ekki yröi lakari búbót með tíð og
tíma en t.d. smáiðjuver eöa þá
stóriöjuver, sem tæknikratar
orkugeirans em svo spenntir fyr-
ir.
Óheibarleg samkeppni
En af því aö engu er líkara en
allir áhrifaaöilar bindist samtök-
um um aö kasta allri ylrækt fyrir
úlfaria, er þessum vaxtarbroddi
landbúnaðarframleiöslunnar
fórnað fyrst af öllu í samningum
við Evrópubandalagsveldiö.
Innflutningur á blómum er
tollfrjáls orðinn og grænmeti yf-
ir vetrartímann. Vonlítiö er aö
standast samkeppni við inn-
flutning á grænmeti og blóm-
um, sem oftar en ekki á uppmna
sinn í þriöja heiminum þar sem
skilyröi til ræktunar em önnur
og vinnuafliö nær ókeypis.
Niöurgreiðslur og lítt duldir
ríkisstyrkir gera útlendum
keppinautum íslensku ylræktar-
bændanna mun hæna undir
höföi á hérlendum markaöi en
heimamönnum. í nokkmm
löndum Noröur-Evrópu er létt
vemlega undir með ylrækt meö
lágu orkuveröi til gróöurhúsa,
og skattgreiöslum af atvinnu-
veginum er mjög í hóf stillt.
Þaö vill nefnilega svo til aö víö-
ast hvar er garöyrkja og ræktun í
gróöurhúsum talin alvöm at-
vinnuvegur og viðurkennd bú-
grein, en í mesta jarðhitalandi í
veröldinni og líkast til því eina,
sem býr viö offramleiöslu á raf-
orku, er litiö á ylræktina sem
einhvers konar kolbít í öskustó
athafnalífsins og henni gert aö
þrífast hvergi.
Hagsmunir neytenda?
Jöfnunargjöld á aörar búvömr
nema hundmöum prósenta, svo
aö lítiö þarf aö óttast samkeppni
á þeim sviöum nema á einstaka
tegndum unninna kjötvara og
mjólkurafuröa.
Furöulítiö ber annars á því aö
Evrópska efnahagssvæöið er
oröið aö veraleika og aö ísland
er aöili aö mesta viðskipta-
bandalagi sögunnar.
í þessu mikla tollabandalagi
verður hvergi vart viö að verðlag
lækki í innflutningi, íslenskum
neytendum til hagsbóta. Þaö er
aöeins á grænmeti og blómum
sem tollar em lækkaðir vemlega
eða afnumdir meö öllu.
Vamingur eins og bílar og
heimilistæki er neytendum jafn-
dýr eftir sem áöur, því tollamir
em aöeins umskírðir og nefndir
jöfnunargjöld. Hagsmunir ís-
lenskra neytenda em fyrir borö
bomir í samningum, sem gerðir
hafa veriö viö EB, og vernd
margra íslenskra framleiöslu-
greina sömuleiöis.
Aðalmáliö sýnist vera að
tryggja neytendum EB-ríkja toll-
frían fisk frá íslandi.
Ný sviö, ný hugsun
íslenskur landbúnaöur er að
leggja inn á ný sviö og veita
verður nýjum hugmyndum um
búvömframleiöslu brautar-
gengi. Náttúmlegar afuröir án
aukaefna svo sem tilbúins
áburöar, skordýraeiturs og rot-
varnarefna em aö veröa æ eftir-
sóknarveröari úti í hinum stóra
og yfirleitt þéttbýla heimi.
Slíkar búvömr era dýrari en
verksmiðjuframleidd matvæli,
en vandfýsnir kaupendur láta
þaö ekki á sig fá. Þaö er á þessum
sviðum sem íslensk búvömfram-
leiðsla getur helst oröiö sam-
keppnishæf erlendis sem á
heimamarkaöi.
Vegna veöurfars og fleiri nátt-
úmlegra aðstæðna er ísland
kjöriö til vistvænnar matvæla-
framleiöslu.
Ræktun blóma og grænmetis
með mengunarlausum orkugjöf-
um í svölu umhverfi er eins um-
hverfisvæn framleiðsla og hugs-
ast getur. Að veita svona at-
vinnugreinum náðarstuöiö í
upphafi EES-aldar er heimsku-
legra en svo að támm taki eða að
þaö geti vakið kátínu, eins og vel
lukkuö asnaspörk gera stundum.
Til hvers konar framtíðar þeir
aöilar líta, sem fara svona aö
ráöi sínu, er varla hægt aö gera
sér í hugarlund, en ekki er það
íslensk framtíðarsýn.
Þaö er úr móö aö tala um aö
eitthvaö sé þjóðhagslega hag-
kvæmt. í hæsta lagi er talað um
að eitthvað sé þjóöhagslega
óhagkvæmt, eins og að stunda
búvömframleiöslu á íslandi eöa
sækja sjó á skipum undir 500
tonnum.
Hvaö sem því líöur, em þeir
margir utan lands sem innan,
sem þykjast vissir um aö vist-
væn matvælaframleiðsla og
mengunarlaus ræktun veröi
drjúg auösuppspretta í framtíð-
inni og jafnvel fyrr en varir.
Nýting jarövarma og vatnsorku
til ylræktar er þjóðhagslega hag-
kvæmur kostur nú og síöar, og
þegar viö bætist hreint land og
vistvænir búskaparhættir veröur
Island ekki síður búsældarlegt
en margir þeir aldingarðar, sem
sunnar liggja.