Tíminn - 05.11.1994, Blaðsíða 5

Laugardagur 5. nóvember 1994
w fw v
Tímamynd CS
Mannréttindabrot eöa sanngirnismál?
Jón Kristjánsson skrifar
Umræður um kjördæmaskipan og kosn-
ingarétt hafa nú blossað upp, enda eru
kosningar á næsta leiti. Það verður að
segja eins og er, að næsta hljótt hefur
veriö um málið þangað til nú, þegar
nokkrir mánuðir eru til kosninga og
framboðsmál komin á fullt skrið.
Núverandi kjördæmaskipan er frá árinu
1959, en eftir núverandi kosningalögum
hefur verið kosið tvisvar. Það er ljóst að
með þær reglur, sem nú eru, ríkir ekki al-
menn ánægja. Hitt er gamalt og nýtt
átakamál, hvort jafna á atkvæöisréttinn
til fulls eða ekki.
A5 vita hvab kjósa skal
Samkvæmt núverandi kosningalögum er
ekki auðvelt fyrir kjósendur að botna í
því um hverja er kosiö í einstökum kjör-
dæmum. Það er alls óvíst að það fari eftir
úrslitum í viðkomandi kjördæmi hvaða
þingmenn verða uppbótarmenn, hvað
þá í hvaða kjördæmi svokallaður flakkari
fer. Þetta er óheppilegt fyrirkomulag og
þess vegna ber að finna kosningareglur
sem tryggja það að kjósandinn viti til
hvers atkvæði hans leiðir. Þetta ætti ekki
að þurfa að vera deiluefni.
Jöfnun atkvæbisréttarins
Það er hins vegar eldfimt deilumál í hve
miklum mæli á að jafna atkvæðisréttinn
í landinu. Eins og kunnugt er, þá eru
fleiri atkvæði bak við hvern þingmann í
fjölmennustu kjördæmunum en þeim
fámennu, og íbúar Reykjavíkur og
Reykjaness telja sig sitja við skaröan hlut.
Krafa hefur verið reist um að jafna at-
kvæðisréttinn til fulls, annað séu mann-
réttindabrot sem ekki séu sæmandi Iýð-
ræðisþjóðfélagi. Ein leið til þess að ná
þessu marki er að gera landið allt að einu
kjördæmi. Einnig hafa verið ræddar þær
leiðir að breyta kjördæmaskipaninni
annað hvort með því að skipta upp á
nýtt í einmenningskjördæmi, eða slá nú-
verandi kjördæmum saman að einhverju
leyti.
Fulltrúar fyrir samfélag
Það er alveg ljóst að umræðurnar um
þessi mál eru vegna þess að fjölmenniö
krefst stærri hlutar í löggjafarsamkom-
unni heldur en nú er. Allar breytingar
síðustu áratuga hafa miöað í þá átt.
Nokkuð almenn samstaða hefur verib
um það að leiðrétta beri vægi atkvæða á
þann hátt að munurinn sé minni en nú
er. Markalínan var dregin við það síðast
þegar kosningalögunum var breytt, að
tvö samliggjandi kjördæmi, þau fjöl-
mennustu í landinu, hefbu ekki meiri-
hluta atkvæba á Alþingi. Jafn mörg at-
kvæði á bak við hvern þingmann hefðu
þessar afleiðingar. Höf- __________
uðborgarsvæðib mundi
eitt hafa meirihluta
þingmanna og er þar átt
við Reykjavík og ná-
grenni, án Suðurnesja.
Fólkib kýs
Mótrökin vib þessu eru
þau að þingmenn séu kosnir af fólki og
séu fulltrúar þess, en ekki fulltrúar land-
svæða. Misjafn atkvæbisréttur sé mann-
réttindabrot og óþolandi. Það er rétt að
fólkið kýs. Hitt ber að hafa í huga að
fólk á ákveðnum landsvæðum myndar
með sér samfélag, sem bera hvert sinn
svip og hafa sín einkenni og sínar þarfir.
Þingmenn eru fulltrúar fyrir samfélagið
á viðkomandi landsvæði og það er fólk-
ib sem myndar samfélagið. Málið snýst
því um fólk.
Ég geri ekki lítið úr mannréttindum,
síður en svo. Ég geri heldur ekki lítið úr
lýðræðislegum rétti fólks. Hins vegar er
samhengi lýbræðis og mannréttinda
flókib, og mannréttindi felast einnig í
því ab tryggja rétt landsvæba, þjóba og
minnihluta. Því má ekki gleyma. Það er
nú einu sinni svo, að jafn atkvæðisrétt-
ur er frekar undantekning en regla í lýö-
ræðisríkjum, og þegar búið er að fram-
lengja lýðræðið í alþjóðasamstarfi er
slíkur jöfnuður óþekktur.
Mannréttindi og
samfélagiö
íslendingar hafa ekki farið varhluta af
þeirri þróun, sem er um heim allan, að
fólk flyst frá dreifbýli til þéttbýlis. Skert-
ur atkvæðisréttur hefur ekki fælt fólk frá
því hérlendis og mikil slagsíða er á dreif-
býli og þéttbýli, þar sem meira en helm-
ingur þjóðarinnar býr í Reykjavík og
byggðarlögum sem eru samgróin borg-
inni. Þessi mikla byggð á okkar mæli-
kvarba myndar samfélag, íslenskt borg-
arsamfélag sem er miðstöð stjórnsýsl-
unnar, verslunar og þjónustu, menning-
____________________ arstofnana,
háskólamenntunar í
landinu.
Menn Það eru vissulega
mikil mannréttindi
OQ fólgin í því að vera í
/ - _ . nálægð við þennan
málefni miðpunkt, enda hefur
hann dregið ab sér
fólk alla öldina. Sú
skoðun er almenn á
landsbyggbinni að áhrif í löggjafarsam-
komunni komi að nokkru leyti í stab-
inn, og ef eigi ab draga úr þeim, þá verði
að jafna ýmsan aðstöðumun í landinu
jafnframt.
Alþjóbasamstarf
Jöfn höfðatala bak við fulltrúa einstakra
þjóðríkja er algjörlega óþekkt fyrirbrigði
í þeim alþjóbasamtökum sem ísland á
abild að. Þeir, sem ætla sér að ganga í
Evrópubandalagið, tala um þab fullum
fetum ab við fáum eitt atkvæði í stjórn-
arnefndinni meðan Þýskaland hefur 10
og Svíþjóð 5. í samstarfi Norðurlanda,
Nato og Efta og hjá Sameinuðu þjóðun-
um hefur aldrei verið minnst á höfða-
tölureglu, því ef eitthvað slíkt væri við
lýði mundum við hvergi ná að hafa eitt
atkvæði, hvab þá meira. Réttur okkar í
samstarfi Norðurlanda á sér áreiðanlega
enga hliðstæðu.
Jöfnun atkvæba oq Fram-
sóknarflokkurinn
Sá misskilningur kemur oft upp að það
sé sérstakt hagsmunamál Framsóknar-
flokksins ab hafa misjafnt vægi at-
kvæða. Svo er ekki.
Það hefur verið jafnað á milli flokka.
Framsóknarmenn í Reykjavík, sem í
framboði eru, hafa fleiri atkvæði á bak
við sig en við landsbyggðarmennirnir.
Spurningin snýst um áhrif landsbyggð-
arinnar annars vegar og höfuöborgar-
innar hins vegar, en ekki flokkshags-
muni Framsóknarflokksins.
Blönduð leið
Eina leiðin til þess að jafna atkvæðisrétt-
inn til fulls er ab gera landið að einu
kjördæmi. Það hefur sína galla. Flokks-
ræði og miöstýring mundi aukast að
mun með slíkum hætti. Halldór Ás-
grímsson hefur hreyft hugmyndum um
að breyta núverandi kosningalögum
með blandaöri leið, fækka kjördæma-
kjörnum þingmönnum og bjóða fram
landslista jafnframt. Það ætti ekki að
kasta þessari hugmynd fyrir róða í fljót-
færni, því þetta er millileið milli kjör-
dæmakjörsins og kjörs á landsvísu. Fyrir
framsóknarmönnum eru núverandi
kosningalög ekkert heilög, og þab er
einber áróður að núverandi kerfi slái
einhverja skjaldborg um Framsóknar-
flokkinn. Það skiptir mestu máli að
koma á kerfi sem er einfalt í framkvæmd
og tryggir það ab ákveöinn fjöldi þing-
manna hafi áfram rætur í því samfélagi
sem lifaö er í um landið.
Mér hugnast ekki sú framtíðarsýn að
heill landshluti eins og Vestfirðir hafi
aðeins tvo þingmenn, en Reykjavík 25,
eins og nefnt hefur verið. Samfélagið á
Vestfjörðum er heill heimur og mér
finnst þeim, sem búa þar, ekki of gott að
hafa aðgang að fleiri þingmönnum sem
hafa þar rætur.