Tíminn - 09.11.1994, Blaðsíða 4

4
Hfmfow
Mi&vikudagur 9. nóvember 1994
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangur frá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiöja hf.
Mánaðaráskrift 1550 kr. m/vsk'. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Ríkir jafnrétti til
náms?
Oft heyrist í ræðum stjórnmálamanna að það eigi
að ríkja jafnrétti til náms, án tillits til búsetu eða
efnahags. Hver og einn, sem hefur vilja og getu til
þess að ganga menntaveginn, eigi að njóta þess
réttar.
Þetta er sjálfsagt og eðlilegt markmið í þjóðfélagi
sem kennir sig við velferð þegnanna og umhyggju
fyrir fólkinu. Námsfólk, sem hefur ekki búsetu við
hliðina á skólastofnunum, hlýtur að hafa allt aðra
aðstöðu heldur en þeir sem njóta nálægðarinnar.
Þetta á ekki síst við í sveitum landsins, en eðli
máls samkvæmt verður hærra hlutfall af námsfólki
þaðan að sækja nám að heiman.
Á fjárlögum hvers árs hefur verið nokkur upphæð
til styrkja í því skyni að jafna aðstöðu til náms eft-
ir búsetu. Þessir styrkir nema nú 100 milljónum
króna.
Ef rýnt er nánar í þessa upphæð, kemur í ljós að
hámarksstyrkir samkværrit lögum um jöfnun á
námskostnaði eru 27.500 króna ferðastyrkur,
36.000 króna fæðisstyrkur og 14.000 króna hús-
næðisstyrkur. Það gefur augaleið að þetta dregur
skammt fyrir þann, sem þarf að kosta sig í fæði og
húsnæði vetrarlangt á þeim kjörum, sem í boði eru
á þessu sviði víðast hvar. Hér er um mikla mismun-
un að ræða, sem kemur því hastarlegar niður eftir
því sem hið almenna námslánakerfi er erfiðara.
Þau sveitarfélög eru til þar sem börnin þurfa að
heiman strax þegar komið er að 10. bekk grunn-
skóla. Þótt 10. bekkurinn sé fyrir hendi, er námið í
framhaldsskóla eftir og síðan tekur háskólanám
við á þeim kjörum sem bjóðast nú. Það nægir að
geta þess að fjármögnun náms á fyrsta misseri er
nú komin til bankanna eftir ákvörðun um eftir-
ágreiðslu námslána.
Ekki verður séð að á fjárlögum yfirstandandi árs sé
nokkur tilraun gerð til þess að leiðrétta það mis-
vægi sem hér er um að ræða, því upphæðir til jöfn-
unar á námskostnaði eru nær þær sömu á milli ára.
Hér er um mjög alvarlegt mál að ræða, sem furðu
hljótt hefur veriö um til þessa. Ekki síst er það al-
varlegt vegna þess að tekjur fjölskyldna í dreifbýli,
sem og í þéttbýli, hafa dregist stórlega saman, og
nægir að vísa til samdráttarins í sveitunum, sem er
afar þungur í skauti fyrir afkomu bændastéttarinn-
ar. Sömu sögu er víðast hvar að segja úr smærri
þéttbýlisstöðum, sem hafa ekki aðgang að fram-
haldsskóla heima fyrir.
Stjórn Stéttarsambands bænda samþykkti ályktun
um þetta efni á síðastliðnu vori og beindi henni til
menntamálaráðherra. í ályktuninni er skorað á
ráðherrann að beita sér fyrir auknum fjármunum á
fjárlögum næsta árs til jöfnunar á námskostnaði.
Bent er á hættuna á því að fjöldi nemenda úr sveit-
um og minni þéttbýlisstöðum geti ekki hafið nám
að óbreyttu eða þurfi að hverfa frá námi sem þegar
er hafið.
Ekki verður séð að nokkurt tillit hafi verið tekið til
þessara ábendinga í menntamálaráðuneytinu og
málið er nú hjá Alþingi, sem hefur möguleika til
þess að bæta hér úr, ef vilji er fyrir hendi.
Barnaskattmann felur sig
Nokkuö er nú um liðið frá því að
Friðrik Sophusson, þá ungur
rnabur á uppleib, stóð upp á torg-
um úti og krafðist þess að fá bákn-
ið burt. Á því slagorði upphófst
pólitískur frami núverandi fjár-
málaráðherra og á hátíðarstund-
um grípur hann til hans, til að
skreyta sig pólitískum fjöðrum.
Yfirþyrmandi ríkisbákn er hins
vegar ekki lengur sá þyrnir í aug-
um Friöriks sem þaö einu sinni
var, enda er hann nú í forsvari
fyrir báknið. Og eins og hendir
stundum þá, sem fá í hendur
meiri völd en þeir ráða við, þá
verða gebþóttaákvaröanir áber-
andi.
Fjármálaráðherratíö Fribriks hef-
ur einkennst af fjölmörgum geð-
þóttaákvörðunum. Gufubab í
kjallara fjármálaráöuneytisins var
sérsmíðað á kjörtímabilinu,
væntanlega til að skapa réttu um-
gjörðina til ákvörðunartöku um
niðurskurð til menntamála,
aukna skatta á sjúklinga, niður-
skurð bóta til barnafólks og ab
svipta heyrnarlaus börn leikskól-
um þar sem þau fá að þroskast í
táknmálsumhverfi.
Emil og Skundi
Lengi skal manninn reyna. Garri
hélt satt að segja að Friörik væri
búinn að skattleggja til hlítar alla
þá þjóðfélagshópa sem höllum
fæti standa, þegar hann finnur
enn einn hópinn sem ekki hefur
með beinum hætti þurft að axla
aukinn hlut í byrbum báknsins.
Blaðsölubörn eru nýjasta matar-
hola Friðriks Sophussonar. Nú
hyggst Friðrik taka til sín 6% af
öllum sölulaunum barna fyrir að
selja blöð, og skylda þá sem gefa
blöðin út að standa skil á stab-
greiðslu af þessum skattgreiðslum
þeirra. Þannig hefði Emil litli í
myndinni um Skýjaborgina t.d.
þurft aö borga Friðriki Sophus-
syni 6 kr. af hverjum hundrað-
kalli, sem hann vann sér inn þeg-
ar hann hugöist kaupa hundinn
Skunda. Auk þess hefði blaðaút-
gefandinn orðib að útbúa handa
honum launamiða í þríriti, fá
kennitölur foreldranna o.s.frv.
GARRI
Trúlega hefði sú einfalda barna-
saga orðið að vera talsvert flókn-
ari, ef Fribrik Sophusson hefði
fengið aö ráða, og vafasamt að
hún hefði nokkru sinni orðið að
þeirri hjartnæmu verðlaunasögu
sem hún er, ef áhugi og ákafi Em-
ils hefði verið kæföur í endalaus-
um launamiðum til ráðuneytisins
í þríriti.
I DV í gær er rætt við ýmsa aðila
um þessa skattlagningu og þar
segir Ólafur Ragnar Grímsson,
fyrrverandi fjármálaráðherra,
fullum fetum að hann hafi lagst
gegn skattlagningu á blaðsölu-
börn þegar hann var fjármálaráð-
herra. í því ljósi er athyglisvert aö
skoða viðbrögð Friðriks Sophus-
sonar, núverandi fjármálaráð-
herra og þess manns sem þessi
mál heyra undir.
Öfugt við Ólaf reynir Friörik að
láta líta svo út sem hann ráði ekk-
ert yfir þessu máli. Þaö eru ein-
hver óskilgreind skattayfirvöld
sem ætla að leggja á þennan
barnaskatt og Friðrik lætur eins
og hann komi þar hvergi nærri.
„Þess vegna er það ekki á mínu
valdi að ákveða hvort þessi skatt-
heimta hefst um áramót eða ekki.
Mér skilst að niðurstaða þeirra
sem starfa að skattamálum [sic!?]
... Ég vil taka það fram að þetta
byggist ekkert á ákvöröun fjár-
málaráðherra. Þetta byggist alfar-
ið á lögum. Eina breytingin er að
það hefur verib ákvebið að fram-
fylgja lögunum ..." Þetta eru til-
vitnanir í viðtal DV vib Friðrik,
sem er trúlega fyrsti íslenski fjár-
málarábherrann sem ekkert hefur
meb ákvarðanir í skattamálum að
gera.
Heimildir gjörnýttar
Sannleikurinn er auðvitað sá, aö
Friðrik Sophusson hefur tekið um
það pólitíska ákvörbun að gjör-
nýta lagaheimildir og leggja á sér-
stakan barnaskatt. Þab eitt er al-
varlegt mál. En það er sérstaklega
alvarlegt mál, ekki síst fyrir þau
stjórnmál sem Sjálfstæðisflokkur-
inn hyggst standa fyrir, ef ráö-
herrar reyna ab fela sig á bak við
einhverja ónefnda og óskil-
greinda kerfiskarla og firra sig
meb því ábyrgð af því sem þeir
hafa ákveðið að gera. Það er til-
fellið í dæmi Friðriks, sem tekur
pólitíska ákvörðun um að breyta
margra ára gamalli hefð við skatt-
lagningu barna, en er síðan fljót-
ur að fela sig á bak við „skattayfir-
völd", þegar hann heldur að
menn ætli að gagnrýna hann fyr-
ir málið. Það þarf alveg sérstaka
tegund af stjórnmálamönnum til ’
að gefa sig út í að skattleggja
börn. En það er beinlínis sjaldgæf
tegund stjórnmálamanna sem
skattleggur börn og reynir að
kenna öbrum um þab.
Garri
Gamlingjavandamálib í ungu ljósi
Hvort viska og reynsla eykst meb
aldrinum er álitamál. Mörgum
veitist erfitt að læra af eigin
reynslu, hvað þá annarra, og haft
er fyrir satt ab heimskan sé
ólæknandi og skiptir þá ekki máli
hvort hún er búin ab vera viðloð-
andi mann frá 1930 eba '68, hún
er söm vib sig.
Það, sem ef til vill má telja fólki
til tekna þegar aldurinn færist yf-
ir, er að þaö róast yfirleitt og
gjörðir og ákvarðanir verba yfir-
vegaðri en þegar vessarnir eru
óstýrilátari og lífsþorstinn ótam-
inn.
Þessar spaklegu hugrenningar
eru til komnar vegna umræðunn-
ar um að nú sé ekki aðeins farið
að varna konum aðgangs að Al-
þingi, heldur líka gamlingjum, 60
ára og eldri. Þá er ekki nóg með að
reynsluheimur kvenna verði
áhrifalaus á samkundunni, held-
ur á nú einnig að fara að úthýsa
lífsreynslu sextugra og eldri.
Æskudýrkun í verki
Salome þingforseti gefur þá skýr-
ingu á falli sínu í prófkjöri ab
aldraöir eigi ekki upp á pallboröið
hjá miklum hluta þeirra sem raða
á lista. Undir þetta tekur Kristján
Benediktsson í Tímanum, en
hann er gamalreyndur í pólitík og
formabur Félags aldraðra. Hann
segir það vera vonda blöndu á Al-
þingi, ef aldurshópurinn yfir sex-
tugu sé útilokaður þaöan.
Leiðarahöfundur Morgunblaðs
tekur í sama streng og er farinn að
átta sig á hve óhófleg æskudýrk-
un er farin að endurspeglast í vali
á forsjármönnum lands og þjóbar.
Salome er víðsýnni en svo aö
einskorða vanhæfni þeirra full-
orðnu við þingsetu eða stjórn-
málaþátttöku. Hún heldur því
blákalt fram að verið sé að útskúfa
sextugum og eldri úr athafnalíf-
inu og bendir á hve erfitt er fyrir
fólk á þeim aldri eða eldra ab fá
atvinnu eða að standa í valda-
streitu við hina yngri til að halda
Þab er fyrir löngu orbið opinbert
leyndarmái ab þeir sem komnir
eru á miðjan aldur, hver sem
hann nú annars er, eiga erfitt
uppdráttar á vinnumarkaði. Ef
fimmtugir verða atvinnulausir af
einni ástæðu eba annarri, eru þeir
tæpast taldir í vinnuhæfu
ástandi, og sextugum eru flestar
bjargir bannabar. Menntun og
heilsufar skipta mun minna máli
en aldur í þessu tilliti.
Reynsla, svokölluð, þykir galli
heldur en hitt hjá þeim sem meta
hverja ráða skal til starfa.
Framfærslan
Þar sem greinilega er vilji fyrir
hendi til þess að útiloka sextuga
og eldri frá stjórnmálastarfi og at-
vinnu, verður það að sjálfsögbu
látiö þeim ungu eftir, eins og allt
annað. Og allt í lagi meb þab.
En sá böggull fylgir skammrifi aö
einhvern veginn verður ab sjá
gamlingjunum fyrir framfærslu,
þegar þeir fá ekki lengur að amla
ofan af fyrir sér sjálfir.
Allir aðrir en opinberir starfs-
menn og sjómenn verða aö vinna
fyrir sér til sjötugs. Fyrr fæst líf-
eyrir ekki greiddur úr eigin sjóð-
um. Þetta er eitt af mörgu sem
skilur ísland frá velferðarríkjum.
Hvab sem starfshæfni líður, eru
sjálfsagt margir sem fegnir vildu
losna frá færibandinu eða skrif-
borðinu á meban þeir búa enn við
sæmilega heilsu, ef ekki þyrfti að
þræla fyrir framfærslu.
Þarna er bil sem þarf að brúa. Ef
atvinnulífið afneitar fólki um eða
yfir sextugt, veröur að færa lífeyr-
isaldurinn niður. Þá losna sjálf-
krafa stööur og störf sem hina
yngri hungrar og þyrstir í.
Auðvitað finnur enginn peninga
til aö framkvæma svona sjálf-
sagða velferb. Eyðsluklær hins op-
inbera og gjaldþrotakandídatar
athafnalífsins sjá til þess að aldrei
sé til peningur til nauðsynlegra
og nýtilegra hluta.
I mörgum velferðarríkjum hefst
eftirlaunaaldur fyrir og um sex-
tugt. Víða hefur hann veriö reikn-
abur of hár og fólki sleppt of
snemma í iöjuleysib og hljótast
vandræði af.
En 70 ára markið er fásinna, sem
greifar 80 sjóða bera ábyrgð á með
dyggri stob fólks sem aldrei hafði
vitsmuni né burði til að láta kjósa
sig eba ráöa til starfa sem þab réð
ekki við, á hvaba aldri sem það
var eða er.
Gamlingjavandamálið veröur
ekki leyst nema þeir ungu og
hressu taki að sér framfærslu
þeirra öldrubu um leið og þeir
hirða stöður þeirra og störf. OÓ
Á víbavangl
sínu á vinnumarkaði.