Tíminn - 10.11.1994, Side 5

Fimmtudagur 10. nóvember 1994

5
Jóhannes Ceir Sigurgeirsson:
A þröskuldi mikilla breytinga
Viö lifum á tímum mikilla breyt-
inga. Breytinga sem vib verðum
ab bregöast viö meö róttækum
hætti. Mér finnst skorta á að hin
pólitísku öfl séu tilbúin til þess.
Umræðan mótast um of af því
hvað sé óhætt aö segja á augna-
blikinu þannig aö hagsmunahóp-
ar séu ekki styggðir. í tilfelli
stjórnmálamannsins eru það kjós-
endurnir sem eru stærsti hags-
munahópurinn og vissulega eig-
um viö, sem í stjórnmálunum
vinnum, okkar pólitísku framtíð
undir viðbrögðum þess hóps. Hitt
er svo annað mál að allt of oft eru
viðbrögö stjórnmálamanna á
þann veg að maður gæti ætlab að
þaö væri ekkert líf eftir hinu pólit-
íska og vinnubrögð því mótast
meira af því hvað óhætt sé að
segja eða gera án þess að styggja
baklandið frekar en af róttækum
hugmyndum settum fram til þess
að takast á við óvissa framtíð.
Hugmyndum sem neyða hags-
munahópinn, í þessu tilfelli kjós-
endurna, til þess ab taka afstöðu
til ólíkra úrlausna og sjónarmiða.
Frumkvöblar í at-
vinnulífi
Mér finnst þessa gæta í nokkrum
mæli þegar við ræbum um þróun
byggðamála. Þar hafa stjórnmála-
öflin að minu mati setið eftir. Ef
við lítum til atvinnulífsins, þá
hafa menn tekist kröftuglega á við
breyttar aðstæður og verið
ófeimnir að fylgja eftir nýjum
hugmyndum. Hvar værum við
stödd í dag, ef forsvarsmenn út-
gerðar og fiskvinnslu hér á Norð-
urlandi hefðu ekki verið tilbúnir
til þess að nýta sér nýja möguleika
sem opnuðust til sérhæfingar og
hagræðingar í kjölfar kvótakerfis-
ins á sínum tíma. Hvab ef frysti-
togararnir hefðu ekki komiö til?
Um borð í þeim voru flæðilínurn-
ar þróaðar og í kjölfariö fylgdi síð-
an flæðilínuvæðingin í land-
vinnslunni. Hún hefur reynst for-
senda fyrir fullvinnslu í neytenda-
pakkningar. Hvað ef menn hefðu
ekki haft framsýni til þess að sam-
eina bolfiskkvóta og senda önnur
skip á rækju, djúpkarfa og úthafs-
veiöar.
Hvað ef við hefðum ekki borið
gæfu til þess að eiga frumkvöðla á
viö Samherjafrændur eða þá ungu
menn sem hafa drifið Fiskibju
Sauðárkróks áfram, forsvarsmenn
fiskvinnslu á Dalvík, Hrísey og
Fiskiöju Húsavíkur sem hafa verið
í fararbroddi í fullvinnslu og
pökkun í neytendaumbúðir, eba
Jóa á Þórshöfn og hans menn, svo
að einhverjir séu nefndir. Vissu-
lega hefur allt þetta haft breyting-
ar í för meb sér, sem eru á stund-
um erfiðar fyrir einstaklinga og
byggðarlög. Um hitt er ég jafn viss
að vib værum mun verr stödd í
dag, ef þær hefðu ekki átt sér stað.
Hvað þá ef þeir stjórnmálamenn
hefðu fengið að ráöa, sem vildu
þvælast fyrir þessu öllu. Þeir eru
vissulega til.
Hafa stjórnmála-
menn sofiö á verðin-
um?
Til ab taka af öll tvímæli vil ég
taka fram ab ég tel að íhaldssemi
sé dyggð, í þab minnsta að vissu
marki. Ég dreg þetta hins vegar
fram til þess að benda á aö það
vantar nokkuð á ab stjórnmála-
menn hafi brugbist viö á hliö-
stæðan hátt. Stjórnmálamenn á
landsbyggðinni hafa að mínu
mati sofið á verbinum varðandi
„Stjómmálamenn á lands-
byggðinni hafa að mínu mati
sofið á verðinum varðandi
mikilvæga þætti varðandi
þróun stjómsýslu í landinu.
Þar á ég bæði við alþingis- og
sveitarstjómarmenn og eng-
inn má skilja orð mín þatmig
að sá sem þetta skrifar sé tek-
inn út fyrir sviga í þessu máli.
Þetta er að mínu rnati þeim
mun alvarlegra að nú hillir
undir það að landsbyggðin
hafi ekki lengur meirihluta á
Alþingi til þess að hrinda
hagsmunamálum sínum í
framkvæmd."
mikilvæga þætti varðandi þróun
stjórnsýslu í landinu. Þar á ég
bæöi viö alþingis- og sveitar-
stjórnarmenn og enginn má skilja
orb mín þannig að sá sem þetta
skrifar sé tekinn út fyrir sviga í
þessu máli. Þetta er að mínu mati
þeim mun alvarlegra að nú hillir
undir það að landsbyggðin hafi
ekki lengur meirihluta á Alþingi
til þess að hrinda hagsmunamál-
um sínum í framkvæmd. Stjórn-
málamenn landsbyggðarinnar
hafa á umliðnum áratugum neytt
afls síns til þess að byggja upp
skólakerfið, heilsugæsluna, vega-
kerfib að miklu leyti og margt
fleira. Það hefur hins vegar setið á
hakanum ab vinna að því að láta
stjórnsýsluna þróast í takt við
breyttar aðstæður.
Við búum enn við það skipulag
ab um 70% af meðferð sameigin-
legra sjóða þjóðarinnar er enn al-
farið undir stjórn ríkisstjórnar og
Alþingis. Hér er um að ræða mun
hærra hlutfall en þekkist hjá
nokkurri nálægri þjóð. Alþingi og
ríkisstjórn eru enn að vasast í
hlutum sem væru mun betur
komnir nær þeim sem eiga að
njóta þjónustunnar og eiga eðli
máls samkvæmt mun betur heima
á þeim vettvangi. Hvað þetta
snertir erum vib ennþá á „hand-
færum og þurrkum fiskinn í reit-
um" svo ég grípi aftur til samlík-
ingarinnar við þróunina í sjávar-
útveginum.
Ef til vill er ástæban fyrir þessu sú
aö vib höfum álitið að vib gætum
alltaf gengið í þetta verk seinna.
Landsbyggbin hafi meirihluta
þingmanna á Alþingi og þetta
verkefni hlaupi ekkert frá okkur.
Við erum hins vegar nú ab vakna
upp vib þann vonda draum að á
þessu eru að veröa breytingar. Það
er að mínu mati ljóst að það verð-
ur ekki undan því vikist að gera
breytingar á því kerfi sem við höf-
um nú til kosninga á Alþingi. Það
hefur sýnt sig í því að vera mein-
gallað og auk þess er nú vaxandi
þrýstingur á það að taka nýtt skref
til jöfnunar á atkvæöisréttinum
milli dreifbýlis og höfubborgar-
svæöisins.
Ég veit ekki hvort fólk áttar sig al-
mennt á því ab ef um frekari jöfn-
un verbur að ræba, þá kemur upp
sú staða ab ekki veröur lengur um
það að ræða ab landsbyggbin hafi
meirihluta á Alþingi. Ef þab skref,
sem menn tala um að taka nú,
verður byggt á grunni núverandi
kjördæmaskipanar, þá veröur
kömin upp sú staöa að verulegur
meirihluti þingmanna veröur
kjördæmakjörinn í Reykjavík og
Reykjanesi. Þeir þingmenn munu
væntanlega líta þannig á málið að
þeir hafi skyldur samkvæmt kosn-
ingalögum og stjórnarskrá til þess
ab vinna sérstaklega að hagsmun-
um þessara landshluta. Þetta tel ég
vera þann versta kost sem getur
komið upp ef við erum að hugsa
út frá hagsmunum hinna dreifðu
byggba og í raun algjörlega óá-
sættanlegt út frá þeirri forsendu
sem ég nefndi hér áður, þ.e. hinu
miðstýrða stjórnkerfi sem við bú-
um við.
Hefur Alþingi sofið á
veröinum?
Ég hef því í mínum málflutningi
um þetta mál sagt að við þessu
verði að bregðast með róttækum
hætti. Þab verði samhliða næstu
breytingu á kjördæmaskipan að
færa vald og ábyrgð á- ýmsum
málaflokkum frá ríkisstjórn og Al-
þingi og til héraðanna, þ.e. þeim
málaflokkum sem standa næst
fólkinu. Þessu yrði aö sjálfsögðu
ab fylgja sjálfstæður réttur til
tekjuöflunar til þess að standa
undir nýjum verkefnum. Þar væri
til dæmis hægt að hugsa sér ab
m.a. allir beinir skattar færðust
þannig til byggðanna.
Við þessa skipan værum við að
tala um Alþingi sem væri að
nokkru öðruvísi en er í dag. Hlut-
verk þess væri meira á sviði
grunnlagasetningar, eftirlits með
framkvæmdavaldinu og erlendra
samskipta. Hér væri um að ræða
breytingar til hins betra að mínu
mati. Það er ekki hægt að horfa
fram hjá því að á þessum sviðum
VETTVANCUR
„Styrkur íslensks sjávarútvegs
hefúr ekki síst byggst á því að
hann er grunnatvinnuvegur
og stendur undir okkar þjóð-
arbúskaþ, öndvert við það
sem er annars staðar í Evróþu
þar sem hann er meira og
minna á ríkisframfæri. í dag
afkasta íslenskir sjómenn
helmingi meim en stéttar-
bræður þeirra í Noregi, sem
þó koma næst okkur í afköst-
um. Égget ekki hugsað mér
þá stöðu að íslenskur sjávar-
útvegur dragist inn í „styrkja-
bixið" innan ESB."
hefur Alþingi ekki stabið í stykk-
inu. Ef til vill vegna þess að við al-
þingismenn höfum um of veriö
að vasast í hlutum sem eiga betur
heima á öðrum sviöum.
Mikilvægi erlendra
samskipta
Ef við tökum erlendu samskiptin
sem dæmi, þá hefur stundum ver-
ið sagt ab meb þeim fjöl- og al-
þjóðlegu samningum, sem við
höfum gert, hafi veriö dregið
verulega úr mikilvægi Alþingis.
Við þurfum lítið annað að gera en
að fjölfalda tilskipanir frá Brússel
og hinum ýmsu alþjóðastofnun-
um. Þessu er ab mínu mati þveröf-
ugt farið. Þessar breyttu abstæbur
kalla vissulega á breytt vinnu-
brögö. Þær kalla á agaðri vinnu-
brögð og auka einnig til muna við
eftirlitsskyldu Alþingis gagnvart
framkvæmdavaldinu, því ab
hvort sem okkur líkar betur eða
verr þá munu lífskjör okkar í
framtíbinni mótast að verulegu
leyti af því hvernig til tekst viö að
standa á rétti okkar vibvíkjandi
þeim samningum sem vib höfum
gert. Viö skulum einnig átta okkur
á því aö á þessum vettvangi ræðst
hvernig okkur tekst til vib varb-
veislu fullveldis okkar við þessar
breyttu aðstæður.
Ég hef því sagt að við eigum að
nota þá umræöu, sem nú er uppi
varðandi jöfnun atkvæðisréttar,
til þess að knýja á um þær breyt-
ingar á stjórnkerfinu sem ég hef
verið að nefna hér. Ef við gerum
það ekki, erum við ab missa af síö-
asta tækifærinu til þess að beita
þingstyrk landsbyggðarinnar í
þessa veru. í versta falli erum viö
ab sjá borgríkið ísland verða að
veruleika þar sem nánast allt vald
á sameiginlegum sjóöum okkar.
verður í höndum kjörinna full-
trúa af höfubborgarsvæðinu.
Varðandi kjör til Alþingis viö
þessar breyttu aðstæður hef ég
ekki komið auga á aðra lausn en
eitthvert afbrigði þess að landið
verbi eitt kjördæmi í kosningum
til Alþingis. Þar finnst mér koma
mjög til greina sú leib sem for-
maður okkar hefur sett fram, þ.e.
að helmingur þingmanna verði
kosinn í kjördæmum, en hinn
hlutinn af landslistum þar sem
landið allt væri þá eitt kjördæmi.
Varðandi þá leið er það hins vegar
að segja aö hún, eins og margar
aðrar leibir, er í raun illfram-
kvæmanleg, ef halda á því mark-
miði sem sett var við breytinguna
1983, að jafna ab fullu á milli
flokka. Mín grunnhugsun er sem
sagt sú að vib veröum ab hafa að-
ferð sem knýr sem flesta þing-
menn til þess að líta á sig sem full-
trúa landsins alls.
Ég nefndi hér áöur í máli mínu
vaxandi mikilvægi erlendra sam-
skipta fyrir okkur íslendinga. Þar
stöndum vib nú frammi fyrir því
að við getum þurft að semja ab
einhverju leyti upp á nýtt við Evr-
ópusambandib. Ég var þeirrar
skobunar á sínum tíma að vib ætt-
um ekki annars-úrkosta en ab full-
gilda samninginn um hið Evr-
ópska efnahagssvæði. Ég er hins
vegar jafn sannfærbur um ab um-
sókn um aðild að ESB kemur ekki
til greina. í því sambandi nægir að
mínu mati að líta til hagsmuna
sjávarútvegsins. Þar kemur tvennt
til, annars vegar það fyrirkomulag
sem þar er varðandi yfirráð yfir
auölindinni og hins vegar sú um-
gjörð sem er um þennan atvinnu-
veg innan Sambandsins.
Styrkur íslensks sjávarútvegs hef-
ur ekki síst byggst á því að hann er
grunnatvinnuvegur og stendur
undir okkar þjóbarbúskap, önd-
vert við það sem er annars stabar í
Evrópu þar sem hann er meira og
minna á ríkisframfæri. í dag af-
kasta íslenskir sjómenn helmingi
meiru en stéttarbræður þeirra í
Noregi, sem þó koma næst okkur í
afköstum. Ég get ekki hugsað mér
þá stöðu að íslenskur sjávarútveg-
ur dragist inn í „styrkjabixið" inn-
an ESB. Það mundi að mínu mati
draga verulega úr virkni hans og
þar með bjóða þeirri hættu heim
aö viö munum tapa stöðu okkar í
samkeppni um markaði annars
staðar í heiminum.
Hitt er að mínu mati jafn ljóst ab
í þeirri framtíð sem við sjáum
verður Evrópa sá heimshluti sem
vib eigum langmest samskipti við
og á þab bæði við um viðskipti og
samskipti á svibum menningar og
stjórnmála. Vib hljótum því að
kappkosta að ná á hverjum tíma
þeim hagstæðustu samningum
sem við eigum kost á við þessa ná-
granna okkar og tryggja að rödd
okkar heyrist á þessum vettvangi.
Við eigum margar leiðir til þess að
svo megi verða. Ég vil í því sam-
bandi nefna að okkur er mikil
nauðsyn að öflugu norrænu sam-
starfi verbi viðhaldib og einnig er-
um við í samstarfi við Evrópu-
þjóðir á fjölmörgum öðrum svið-
um, þannig að allt tal um einangr-
un okkar innan Evrópu er að
mínu mati út í hött.
Lítiö gerst í málefn-
um landbúnaðarins
Ég ætla ab lokum að fara nokkrum
orðum um stöbu íslensks land-
búnaðar í dag. Því miöur verður
aö segjast eins og er ab nú, þegar
þessu kjörtímabili er að ljúka, er
afraksturinn varbandi landbúnað-
armálin afar lítill. Lengst af hefur
umræðan um landbúnabarmál
einkennst af hatrömmum deilum
einstakra rábherra í ríkisstjórn-
inni. Það má vel vera ab einstaka
menn telji að þetta geti verið væn-
legt til pólitískra vinsælda til
skemmri tíma litið. Hitt er jafn
ljóst ab til lengri tíma séð skilar
þetta engum árangri. Staðan í dag
er því sú að ekki er búib að setja
reglugerö um jöfnunargjöld við
útflutning, eins og við höfum all-
ar heimildir til. En eins og menn
muna þá gekk samkomulag
stjórnarflokkanna á síöasta vetri
út á það að nefnd þriggja ráöherra
fjallaði um málið þar sem fjár-
mála- og viðskiptaráðuneyti væru
eftirlitsaðilar landbúnaðarráð-
herra í málinu. Ekkert bólar á því
hvernig ríkisstjórnin ætlar að
standa að framkvæmd GATT-
samningsins. Stór orð um að taka
búvörusamninginn upp á kjör-
tímabilinu hafa ab engu oröið og
svona mætti lengi telja.
Komist Framsóknarflokkurinn til
valda, ætla ég að nefna nokkur
grundvallaratriði sem ég tel aö
vinna verði eftir í landbúnabar-
málum:
1. Innanlandsmarkaðurinn verði
varinn samkvæmt þeim heimild-
um sem við höfum í þeim fjöl- og
alþjóðlegu samningum sem vib
eigum aðild ab.
2. Leitab verbi eftir pólitískri sátt
um að vibhalda þeim stuöningi
við landbúnaðinn sem enn er til
staðar. Þar má að sjálfsögöu leita
leiða til þess ab nýta hann betur.
3. Unnið verði ötullega að því aö
koma íslenskum landbúnaöarvör-
um á markað erlendis með það
sem fyrsta markmið ab flytja út á
móti þeim innflutningi sem vib
stöndum frammi fyrir.
Ef til vill finnst einhverjum að
hér sé ekki sett hátt markmib.
Staðreyndin er hins vegar sú að
um þessi atriöi er engin samstaða í
núverandi ríkisstjórn. Hvab þá til
stærri átaka. Við verðum hins veg-
ar að gera okkur grein fyrir því að
varöandi útflutninginn er var-
hugavert ab gera sér of miklar
vonir. Vissulega eigum við þar
ákveðna möguleika, en það tekur
tíma, mikla fjármuni og vinnu ab
ná árangri á þessu sviði.
Höfundur er bóndi og alþingismabur.