Tíminn - 11.11.1994, Blaðsíða 4

4
fKwJÍwií
Föstudagur 11. nóvember 1994
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangurfrá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiöja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verö í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Stjórnmálunum
afneitab
Bandarískir stjórnmálamenn fengu falleinkunn í nýaf-
stöönum þingkosningum. Tveir af hverjum þremur kosn-
ingabærum mönnum sátu heima og létu sig engu varba
hvort þaö væri demókrati eöa repúblikani sem settist í full-
trúadeildina fyrir kjördæmiö eöa í öldungadeildina fyrir
fylkiö. Þessi dræma kjörsókn hlýtur aö skyggja á sigurgleöi
repúblikana og veröa demókrötum enn meira áhyggju-
efni.
Yfirburöir repúblikana eftir kosningarnar þar sem þeir
náöu meirihluta í báöum þingdeildum veröa ekki skýröir
meö því aö kjósendur hafi á þeim sérstakt dálæti eöa aö
stefnumál þeirra falli þeim betur í geö en kosningaloforö
demókratanna. Það viröist einkum hafa vakað fyrir kjós-
endurri aö hafna ríkjandi ástandi án þess aö kjósa neitt sér-
stakt í staðinn. Þótt sigur repúblikana sé mikill, þegar litiö
er á þingmannatöluna, er fylgi þeirra heldur lítið, ef tekið
er mið af fjölda kosningabærra, og útreiö demókrata enn
slakari og er ekkert annaö en fylgishmn.
Væntingar þeirra, sem guldu Clinton atkvæöi sitt í for-
setakosningunum, hafa ekki gengiö upp, sem þýöir að
hann þykir ekki hafa staðið viö kosningaloforö sín, þótt
enginn neiti að honum hefur tekist vel upp aö mörgu leyti
á tveggja ára embættisferli sínum sem forseti. En þótt
Clinton hafi ekki veriö í framboði, er frammistaða forseta
nátengd trausti almennings á flokki hans og njóta eða
gjalda frambjóðendur forsetaflokksins þess jafnan í þing-
kosningum, sem og öörum kosningum í Bandaríkjunum.
Þrátt fyrir vísi aö efnahagsbata og skánandi atvinnu-
ástandi hefur forsetinn og flokkur hans litlu sem engu
komið í verk af umfangsmiklum félagslegum umbótum
sem lofað var, og eins og málum er nú háttað em enn
minni líkur á aö þau baráttumál nái fram aö ganga.
Aö hinu leytinu aukast félagslegu vandamálin jafnt og
þétt og spilling og glæpir naga rætur bandarísks þjóöfé-
lags. Borgararnir eru óttaslegnir og kvíðnir. Þar viö bætist
aö bilið milli ríkra og fátækra eykst jafnt og þétt og sýnist
fátt geta ráöið viö þá þróun, þrátt fýrir hástemmd loforö
stjórnmálamanna um jöfnuö og félagslegar úrbætur.
í hatrammri kosningabaráttu, þar sem dollarar voru
hvergi til sparaöir til aö auglýsa frambjóöendur, bar meira
á hnútukasti stjórnmálamanna og fylgjenda þeirra í garö
hvers annars en að flokkar og frambjóöendur legöu fram
stefnumörkun og byðu kjósendum upp á valkosti milli aö-
greindra stefnumála.
Sannleikurinn er sá aö munur á stóm flokkunum í Banda-
ríkjunum er ekki mikill og er miklu fleira sem er þeim sam-
merkt en greinir þá aö. Því er engin frágangssök þótt þing-
deildirnar séu á bandi annars flokks en forsetinn. Slík
staöa hefur oft áður komið upp í Bandaríkjunum og er rík-
ið langt frá því stjórnlaust fyrir þær sakir. Svo tryggilega er
gengið frá fulltrúalýöræðinu samkvæmt stjórnarskrá aö
stjórnarfarið stenst vel þverstæöur eins og þá sem nú er
komin upp í Washington. Enda eins gott, þar sem um er
aö ræða öflugasta og mikilvægasta forysturíki heims. Má
því meö nokkmm sanni segja að heimsbyggðinni komi
kosningar í Bandaríkjunum við, þótt meö óbeinum hætti
sé.
En það hlýtur að vera áhyggjuefni ef stjórnmálamenn í
rótgrónu lýöræöisríki em aö missa tiltrú almennings og aö
ekki þyki taka því aö gera upp á milli manna og flokka í
kosningum. Afneitun kosningabærra manna í Bandaríkj-
unum á frambjóðendum og flokkum er lýöræðinu hættu-
leg og sökin er þeirra stjórnmálaafla, sem misst hafa sjón-
ir á grundvallarhugmyndum lýðræðisins og svífast einskis
til þess eins aö komast til valda og telja aö höfuðhlutverk
stjórnmálamanna sé aö ata andstæðingana auri fremur en
að vinna góðum málstað fylgi.
Þetta gera menn ekki
Davíð Oddsson hefur stundum
verið sakaður um fortíöar-
hyggju, einkum eftir að hann
geröist forsætisráðherra í Viö-
eyjarstjórninni og fann upp
hugtakið fortíðarvandi. Fortíð-
arvandinn hefur hrjáð Davíð
illa allt kjörtímabiliö og hann
hefur miskunnarlaust verið not-
aður til að réttlæta árásir ríkis-
stjórnarinnar á sjúklinga, gam-
almenni, barnafólk og láglauna-
fólk. Viðkvæðið hefur jafnan
verið það sama hjá ríkisstjórn-
inni: „Það er ekki eins og við
viljum níöast á þjóöinni okkar,
en fortíöarvandinn knýr okkur
bara til þess." Og fortíðarvand-
inn hefur líka knúið ríkisstjórn-
ina til aö reka fyrirtækin í land-
inu í þrot, og þegar því var lokið
að flytja byrðar yfir á heimilin
og koma afkomu þeirra niöur
fyrir velsæmismörk.
Þjóbfélagslegt alkul
Nú, þegar gangvirki þjóðfé-
lagsins er nánast stopp, fyrir-
tækin þora ekki að hreyfa sig,
fjárfestingar eitthvað sem menn
lesa um í mannkynssögubók-
um, launamenn lifa á hrísgrjón-
um og ódýrum kartöflum, en
nota smáaurana, sem hrökkva
til þeirra í formi launa, til að
borga upp í vanskil húsnæðis-
lána, þá koma landsfeðurnir
fram í fjölmiðlum og tala um
stórkostlegan efnahagsárangur,
sem lýsi sér í minni viðskipta-
halla vib útlönd og lágri verð-
bólgu. Þetta efnahagslega alkul
vesældarinnar, þar sem allt er
frosið fast, kalla ráðherrar síðan
stöbugleika. Og Davíð Oddsson
segir að úr því að þessum stöð-
ugleika sé náð, sé óhætt að blása
af kreppuna, þó forsætisráðherr-
ann renni auðvitab alveg blint í
sjóinn með þab hvað gerist ef
klakabrynjan á þjóðfélaginu
byrjar aö þiöna.
En fátt er svo með öllu illt,
eins og sagt er, og þaö góba við
þetta ástand alkuls og afblásinn-
ar kreppu er að fortíðarvanda-
frasinn heyrist ekki af sama
krafti og ábur. Þó virðast sumir
ráðherrar nokkuð fastir í þessu
fari, og þegar Friðrik barnaskatt-
mann Sophusson ætlaði að
leggja á sérstakan barnaskatt
fyrr í vikunni, greip hann í mál-
flutningi sínum til fortíðardýrk-
unarinnar og ætlaöi að kenna
Ólafi Ragnari Grímssyni um
þennan blaðberaskatt. Fortíðar-
hyggjan er að vísu sérstakt dá-
læti sjálfstæðismanna, en þeir
fara misjafnlega vel með hana
og þeir voru fáir sem skildu ló-
gíkina í málflutningi varafor-
GARRI
manns Sjálfstæðisflokksins.
Davíð Oddsson er hins vegar
maestro fortíðarhyggjunnar og
einmitt í þessu máli kom í ljós
hvernig fortíðin lifir í Sjálfstæb-
isflokknum. Fyrir 25 árum mun
Bjarni heitinn Benediktsson,
fyrrum forsætisráðherra og for-
mabur Sjálfstæðisflokksins,
hafa sagt um skatt á blaðbera:
„Þetta gera menn ekki." Þegar
Davíð mætti til þingflokksfund-
ar með fortíðargjörning og
framkallaði orð Bjarna þannig
ab þau drundu að handan og
bergmáluðu á veggjum þing-
flokksherbergis sjálfstæöis-
manna, var afstaða Friðriks til
barnaskattsins fljót ab breytast.
Fortíðargjörningur
Þetta er í fyrsta sinn sem Garri
getur einlæglega fagnað fortíð-
arhyggjunni hjá íhaldinu, því
svo virðist sem menn hafi hlust-
að á rödd fortíðarinnar og lært
af henni, en ekki bara þulið
hugsunarlaust upp klisju um
fortíðarvanda til að réttlæta aö-
för að þjóðfélaginu.
Hugmyndin um skatt á blað-
buröarbörn hefur komið upp
ábur, þó ótrúlegt sé, og þess
vegna eru landsmenn svo
heppnir að hægt er að framkalla
orð leiðtoga Sjálfstæbisflokksins
frá þeim tímum að flokkurinn
átti raunverulega leiðtoga.
Því miður er það afar ólíklegt
að nokkuð í líkingu við annað í
stjórnarstefnunni hafi komib
fyrir áöur í íslandssögunni. Þess
vegna getur Davið Oddsson
ekki, þrátt fyrir þekkingu á for-
tíðargjörningum, framkallað
orð fyrri leiðtoga flokksins um
sambærilega hluti, þar sem sam-
bærilegir hlutir eru ekki til.
Garri efast þó ekki um að dóm-
ur gömlu leiðtoganna um þessa
einstæöu stjórnarstefnu hefði
verið jafn skýr og varðandi
barnaskattinn: „Þetta gera
menn ekki."
Gani
Þróunarhjálp og markmib
sem ekki er staðið við
Fyrir nokkrum árum átti grein-
arhöfundur þess kost að sitja
allsherjarþing Sameinuöu þjóð-
anna. Einn af dagskrárliðum þar
var ab afhenda framlag aðildar-
ríkja til þróunarmála, þ.e. það
sem fer í gegnum stofnanir
Sameinuðu þjóbanna. Ég fékk
þetta hlutverk fyrir hönd ís-
lands og hefði átt að vera stoltur
af. Það var hins vegar þvert á
móti. Framlag okkar var ekki
myndarlegt á hvaða mæli-
kvarða sem það er metið.
Þróunarsamvinnu-
stofnun
Hér er starfandi opinber
stofnun að þróunarverkefnum
og þetta gamla verkefni mitt
rifjaðist upp fyrir mér þegar for-
svarsmenn hennar komu til
fundar við fjárlaganefnd á dög-
unum. Þar kom meöal annars
fram ab Alþingi hefur hvað eftir
annab sett sér háleit markmib í
þróunarmálum, sem ekki hefur
verið staöið viö, og jafn langt er
í land í dag eins og áður þegar
þessi markmiö voru sett. Þessi
áform voru um að verja 0,7% af
þjóðarframleiðslu til þessara
verkefna.
Siölaus mismunur
— blóðug átök
Það hníga mörg rök að auknu
þróunarstarfi og þróunarhjálp í
Á vfóavangi
þriðja heiminum. Örbirgð og
vanþekking leiðir fyrr eða síbar
tii ófriöar, "éins og skelfileg
dæmi eru um. Vanþróað stjórn-
arfar, byggt á siblausri mismun-
un ríkra og fátækra, býður heim
blóðugum átökum fyrr eða síö-
ar.
Slík átök kosta hið alþjóðlega
samfélag óhemju fjármuni í
neyðarhjálp, sem betur væri
varið til þróunarmála fræðslu
og uppbyggingar til langs tíma.
Framlag okkar íslendinga er
skerfur til þessa verkefnis.
Hjálp til sjálfshjálpar
Verkefni Þróunarstofnunar
hafa einkum miðað að því að
hjálpa Afríkuþjóðum til þess að
verða í meira mæli sjálfbjarga
um fiskveiðar og hafrannsóknir.
Þessi verkefni eru á Grænhöfða-
eyjum, í Namibíu og í Malawi.
Þessi aðstoð er margs konar og
felst m.a. í kennslu í fiskveiðum
og útgerð, hafrannsóknum og
styrk til námsfólks frá þessum
ríkjum sem stundar nám hér-
lendis.
Mikil nauðsyn er að vinna
eftir þessum leiðum og þab er
eina ráðiö til þess að hjálpin
verði varanleg.
Óraunhæf mark-
miö?
Alþingi hefur sett löggjöf um
ýmis málefni og markab þeim
tekjustofna. Því miður er allt of
algengt aö þessir tekjustofnar
séu skertir og væntingar gefnar
sem ekki er staðið vib. Fjölmörg
dæmi eru um þetta. Þetta er ekki
góður siður í löggjöf og dregur
úr trausti allra aðila á löggjafar-
og framkvæmdavaldinu í land-
inu. Jón Kr.