Tíminn - 12.11.1994, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 12. nóvember 1994
ffmiiM
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Utgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangur frá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 105 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmibja
Frjálsrar fjölmiblunar hf.
Mánabaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Guðmundi Árna
fórnaö
Nú hafa þau tíðindi gerst í íslenskum stjórnmálum
aö félagsmálaráðherra hefur sagt af sér enbætti.
Listinn yfir uppákomur í þessari ríkisstjórn er orð-
inn langur og segja má að þetta sé hápunkturinn.
Alþýðuflokkurinn lagði af stað í upphafi með
fimm ráðherra í ríkisstjórn og á miðju kjörtímabili
sögðu tveir þeirra af sér enbætti og kopu sér úr
landi í sendiherra- og bankastjórastöður. Einn
sagði af sér vegna ósamkomulags við formann Al-
þýðuflokksins og nú segir Guðmundur Árni Stef-
ánsson af sér vegna umræðu sem verið hefur í
þjóðfélaginu um embættisfærslu hans og skýrslu
Ríkisendurskoðunar um það mál. Af þeirri fimm
manna sveit Alþýðuflokksins sem settist í ráð-
herrastól þann 1. maí 1991 eru nú aðeins tveir eft-
ir, Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra og
Sighvatur Björgvinsson, iðnaðar-, heilbrigðis- og
viöskiptaráðherra, sem er þó búinn að fara hring-
ferð í ráðuneytum og kominn í heilbrigðisráðu-
neytið aftur.
Þessi ferill er einstakur og auðvitað hefur Sjálf-
stæöisflokkurinn borið fulla ábyrgð á Alþýðu-
flokknum í stjórnarsamstarfi þessara flokka. Sjálf-
stæðisflokkurinn er síður en svo laus við vafasam-
ar embættisfærslur og embættaveitingar sem orka
tvímælis. Þau mál standa þótt Guðmundur Árni
Stefánsson hafi sagt af sér embætti og mannfórn
hafi farið fram á skákborði stjórnmálanna. Þessar-
ar ríkisstjórnar verður minnst fyrir það að fara á
ystu nöf í þessum efnum. Brottför félagsmálaráð-
herra úr stjórninni er alls ekkert siðferðisvottorð
fyrir þá sem eftir standa.
Ríkisendurskoðun, hversu góðar sem hennar
álitsgerðir kunna að vera, getur aldrei orðið neinn
Stóridómur um siðferði í stjórnmálum. Það er lýð-
ræðisleg skylda kjósenda að dæma um þau efni.
Mannfórnin nú er hugsuð til þess að skapa lag til
að hefja sókn til þess að láta fólk gleyma þeim
vafasömu embættisfærslum sem aðrir ráðherrar
ríkisstjórnarinnar hafa haft í frammi og embætta-
veitingum til flokksbræðra og flokksgæðinga.
Guðmundur Árni Stefánsson lét svo um mælt er
hann tilkynnti afsögn sína að umfjöllun fjölmiðla
um störf hans hefði lamað starf í félagsmálaráðu-
neytinu og myndi gera það ef hann sæti áfram.
Þetta er rétt. Hins vegar er ljóst að öll þessi mál og
eftirköst þeirra hafa lamað starf þessarar ríkis-
stjórnar og hefur verið svo um lamgan tíma. Und-
iraldan sem er í stjórnarflokknum vegna þessara
mála, verður til þess að ráðherrar ríkisstjórnarinn-
ar munu hér eftir sem hingað til reyna að halda sér
í ráðherrastólana, án þess að vinna saman í ein-
lægni aö lausn þeirra vandamála sem við blasa og
einkum snerta þá sem minna mega sín í þjóðfélag-
inu.
Brottför Guðmundar Árna er hugsuð til þess að
þeir sem eftir eru geti barið sér á brjóst og talið sið-
ferðið vera í lagi hjá þeim sem eftir eru. Það er víðs
fjarri að svo sé, því hann var alls ekki einn um
vafasamar embættaveitingar og embættisfærslur
eins og áður hefur komið fram. Þrátt fyrir mann-
fórnina er endataflið eftir og það á eftir að reynast
ríkisstjórninni erfitt.
Stjórnmál eftir sextugt?
Birgir Guömundsson skrifar
Eftir prófkjör síbustu helgar hefur
spunnist talsverb umræba um
hlut eldra fólks annars vegar og
kvenna hins vegar í íslenskum
stjórnmálum. Þab er ekki síst sú
skýring Salome Þorkelsdóttur á
slöku gengi sínu í prófkjöri Sjálf-
stæbisflokksins — ab flokksmenn
telji hana einfaldlega orbna of
gamla til ab taka þátt í stjórnmál-
um — sem varb til þess ab menn
fóru ab velta fyrir sér hlut aldr-
abra almennt í íslenskum stjórn-
málum. Hér í Tímanum voru síb-
an fluttar fréttir af því ab nýr ald-
ursþröskuldur virtist vera ab
myndast varbandi þab hverjir
kæmust inn á Alþingi íslendinga
og er þab aldurstakmark rétt rúm-
lega sextíu ár. Útlit er fyrir ab ab-
eins þrír alþingismenn verbi
meira en sextugir á næsta þingi.
Kristján Benediktsson, formabur
Félags eldri borgara í Reykjavík,
hafbi áhyggjur af þessu í fyrr-
nefndri Tímafrétt en þetta er trú-
lega í fyrsta sinn sem því máli er
hreyft meb almennum hætti á
opinberum vettvangi á íslandi.
Ástæba er til ab staldra vib og
íhuga hvort fólk yfiT sextugt sé
orbib of gamalt í pólitík.
Kvóti fyrir eldri
borgara?
í „Máli dagsins" hér í blabinu fyrr
í vikunni þar sem lesendur láta
skobanir sínar í ljós í nokkurs
konar „stafrænni þjóbarsál" var
einmitt leitab eftir skobunum
manna á því hvort fólk teldi ab
flokkarnir ættu ab sjá til þess ab
einhverjir fulltrúar eldri borgara
kæmust á Alþingi. Af svörum ab
dæma telja flestir slíkt brábnaub-
synlegt. Fólk yfir sextugt virbist
því vera ab komast í svipaba
stöbu gagnvart stjórnmálunum
og konur, ab því leyti ab í aukn-
um mæli verbur farib ab spyrja
hvort þab sé einhver yfir sextugt á
frambobslistum flokkanna.
„Kvennakvóti" á frambobslistum
er gamalt og nýtt fyrirbæri, sem
bæbi konur og karlar hafa oft á
tíbum nokkub ákvebnar skobanir
um. Sé hlutfall kvenna lágt á list-
um er næstum alltaf gerb vib þab
athugasemd og málum stillt upp
þannig ab konur eigi erfitt upp-
dráttar í vibkomandi flokki. Á
þessum nótum voru líka rökin
fyrir því ab bera fram sérstakan
Kvennalista sem byggbi stjórn-
málabaráttu sína öbru fremur á
reynsluheimi kvenna og virbist
ætla ab verba nokkub lífseigt
stjórnmálaafl.
Kvennapólltík
Erlendis þykir mönnum þab
nokkub skrýtib ab sérstakur
stjórnmálaflokkur geti starfab á
grundvelli kvennapólitíkur einn-
ar og eingöngu meb konur innan-
borbs. íslenski Kvennalistinn hef-
ur því hlotib heimsfrægb fyrir sér-
stöbu sína, en þaö breytir þó ekki
því aö enn er rifist um hlut
kvenna á framboöslistum flokk-
anna og um hlut kvenna í stjórn-
um og rábum og á Alþingi.
Nú þegar menn eru farnir ab tala
um stjórnmálaþátttöku eldri
borgara á svipuöum nótum og
menn hafa lengi talaö um stjórn-
málaþátttöku kvenna, er eflaust
aöeins tímaspursmál hvenær
þeirri hugmynd verbur hreyft ab
stofna sérstakan pólitískan arm
hagsmunasamtaka eldri borgara.
Pólitísk samtök sem byggi á
reynslu, yfirsýn og „umhyggju
fyrir uppvaxandi kynslóöum"
(„generativity" er oröib tískuorö í
Bandaríkjunum í þessu sam-
Betty
Friedan.
hengi) o.s. frv. í sjálfu sér ætti
slíkt stjórnmálaafl ekkert síöur aö
geta komiö fram en sérstakur
kvennalisti. Og tilfelliö er ab úti í
hinum stóra heimi eru í gerjun
þessi misserin hugmyndafræöi-
legar vangaveltur um stöbu eldri
borgara sem vel má hugsa sér ab
styddu viö hugmyndir um pólit-
íska hreyfingu þeirra.
Gamlingjagobsögnin
Bandaríski kvenréttindaleiötog-
inn, Betty Friedan, sem stundum
hefur kallast einn abalhug-
myndafræbingur nútíma kvenna-
baráttu, hefur t.d. tekiö upp í sér-
stakri bók málefni eldri borgara
og gerst talsmaöur þess ab pólitísk
barátta á þessu svibi yröi tekin
upp, enda eigi réttindabarátta
eldri borgara og réttindabarátta
kvenna ýmislegt sameiginlegt.
Bókin heitir „Aldursmunurinn og
hefur vakib gríöarlega athygli.
Hún bendir á ab karlasamfélag
nútímans skilgreini fólk og hópa
ekki síst út frá frumstæöum for-
sendum sem séu æxlunarhlutverk
fólks. Sú hugmyndafræbi sem sé
ríkjandi í þjóbfélaginu í dag og
raunar á undanförnum áratugum
sé þar af leiöandi afskaplega frum-
stæö í þessu tilliti. Konur hafi
þannig þaö æxlunarhlutverk aö
ala börn og umsjón meö börnun
hefur því oröiö eitt abalmáliö í
ákvöröunum um stööu konunnar
og hlutverk í þjóbfélaginu. Á
sama hátt er karlinn í hlutverki
fyrirvinnu og „skaffara". Þessi
hlutverkaskipan kann aö hafa
veriö praktísk einhvern tíma í
fyrndinni en er þaö ekki í nútíma
þjóöfélagi en hins vegar er búin
til goösögn um konuna til aö
sætta hana viö hlutskipti sitt og
halda henni á mottunni. Sístækk-
andi hópur eldri borgara hefur
hins vegar lítiö sem ekkert æxlun-
arhlutverk í nútímaþjóbfélagi og
á þaö sameiginlegt meb konun-
um aö dómi Friedan, aö búiö er
aö þyrla upp goösögn (mystique)
um aldursskeiðiö eftir sextugt
sem til þess sé fallin aö halda
þessu fólki frá eölilegri þátttöku í
þjóöfélaginu.
Hér verður ekki fariö út í aö rekja
lýsingar Betty Friedan á goösögn-
inni um eldri borgara, en sjálf
hefur hún lýst því að persónulega
hafi henni fundist hún upplifa
sama slaginn vib goðsagnir
„karlasamfélagsins" sem eldri
borgari og hún gerði fyrir þrjátíu
árum sem húsmóbir sem var aö
vakna til meðvitundar um kven-
frelsi. Hennar skilabob eru að
svara þurfi „gamlingjagoðsögn-
inni" meb pólitískri hreyfingu
eins og gert var meb kvenna-
hreyfingunni.
Elliiðnaður
Pólitísk hreyfing eldri borgara á
íslandi í stíl viö Kvennalistann er
trúlega ekki á dagskrá enn. Hins
vegar er full ástæöa ab byrja ab
ræba um þaö af alvöru hvort gob-
sögnin um ellina sé ekki nú þegar
oröin aö stórhættulegu þjóöfé-
lagsfyrirbæri, sem ekki einvörö-
ungu byggi á pólitískri aöskilnað-
arstefnu eldri borgara frá öbrum í
þjóöfélaginu, heldur líka á efna-
hagslegri aðskilnaöarstefnu.
Sannleikurinn er einfaldlega sá aö
þaö aö hafna pólitíkusum fyrir
aldurs sakir er ekki annað en einn
af mörgum þáttum þessarar goð-
sagnar. Það er heill iönaður sem
byggir á goðsögninni um sérþarf-
ir og „getuleysi" eldri borgara, og
nægir þar ab minna á allar „þjón-
ustuíbúðirnar" sem endalaust er
verið aö byggja. Sérhæfb öldrun-
arþjónusta í heilbrigöiskerfinu
vex gríðarlega og heilu stéttirnar
eru orönar sérfræöingar í þeirri
„fötlun" sem felst í því ab eldast.
Það er m.ö.o. að verða samgróið
samfélagsuppbyggingunni að
gera ráð fyrir eldri borgurum sem
sérstöku vandamáli.
Umræðan um það sem stundum
hefur verib kallað „aðskilnaðar-
stefna gagnvart eldri borgurum"
er komin á ágætan skrið víba er-
lendis. Ef til vill verður það merk-
asta niðurstaða prófkjörs sjálf-
stæðismanna á Reykjanesi að
hafa sparkað Salome og gefa þar
meö umræbunni hér á landi um
stöbu eldri borgara byr í bæði
seglin. ■