Tíminn - 16.11.1994, Síða 11

Miðvikudagur 16. nóvember 1994
9Í8lfÍtf9('
11
Hjónaminning:
Svava Benediktsdóttir
og Bjöm Axel
Gunnlaugsson
Kolugili, Víöidal, Vestur-Húnavatnssýslu
Svava var fcedd að Kambshóli í
Víðidal 14. apríl 1911. Hún lést
á heimili sínu 26. október síðast-
liðinn og fór útfór hennar fram frá
Víðidalstungukirkju 5. nóvember.
Foreldrar hennar voru Sigríður
Friðriksdóttir og Benedikt Benón-
ýsson. Svava var elst sex systkina.
Hún var ráðskona hjá Jónasi
Bjömssyni, bónda í Dœli í Víði-
dal, í um áratug. Dœtur Svövu og
Jónasar eru: Helga Bima fœdd
1932, dáin 1979, og Sigríður
Benný fædd 1933, búsett í
Reykjavík.
Bjöm var fœddur að Kolugili í
Víðidal 11. september 1904.
Hann lést 7. maí síðastliðinn.
Foreldrar hans vom Gunnlaugur
Daníelsson og Ögn Auðbjörg
Grímsdóttir. Bjöm var þriðji í röð-
inni afsex bömum þeirra hjóna.
Móðir Bjöms dó ung að aldri og
eignaðist faðir hans þrjú böm
með seinni konu sinni, Sesselju
Sigrúnu Jónsdóttur. Bjöm tók við
búi á Kolugili að fóður sínum
látnum árið 1935.
Bjöm og Svava hófu sambúð
árið 1943 og bjuggu alla sína tíð
að Kolugili, að undanskildum
tveimur ámm í Reykjavík 1945-
1947. Þau gengu í hjónaband 7.
febrúar 1946. Synir Svövu og
Bjöms em: Gunnlaugur Agnar
Þjóöminjasafniö hefur verið
lokaö frá því á miöju sumri
vegna vibgerba, og ekki útlit
fyrir ab hægt verbi ab opna
þab fyrir jól. Jólasveinarnir ís-
lensku eru aubvitab mjög
óánægbir meb þetta ástand.
Þeir hafa komib í safnib mörg
undanfarin jól og átt þar fast-
an samastab, þar sem fjöldi
barna hefur tekib á móti þeim
meb söng og fagnabarlátum.
Starfsfólk Þjóbminjasafnsins
hefur því ákvebib ab efna til
móttökuhátíbar fyrir jóla-
sveinana á Ingólfstorgi fyrir
framan sýninguna „Leibin til
lýbveldis" í Abalstræti 6 dag-
lega síbustu þrettán dagana
fyrir jól.
Mánudaginn 12. desember er
von á fyrsta jólasveininum,
Stekkjarstaur. Sérstaklega verð-
ur vandað til móttöku hans,
barnakór syngur og borgarstjór-
inn kveikir á jólatré, sem Þjóö-
minjasafnið hefur fengið að
helga sér á torginu í ár af þessu
tilefni.
Svo koma þeir hver af öbrum
daglega og síðastur Kertasníkir á
aðfangadag jóla. Siguröur Rúnar
Jónsson tónlistarmaöur verður í
móttökulibi safnmanna og stýr-
t MINNING
fæddur 1946, dáinn 1949, og
Sigurður fæddur 1951, bóndi að
Kolugili.
Nú hafa Svava og Bjössi kvatt
þerinan heim meb aðeins fimm
mánaða millibili. Skarð þeirra
verður vandfyllt og í huga mín-
um er Víðidalur ekki sami dalur
og fyrr. Efst í huga mér er þó
þakklæti fyrir að hafa kynnst
þessum húnvetnsku sæmdar-
hjónum. Þau voru af aldamóta-
kynslóðinni og máttu muna
tímana tvenna. Líf þeirra ein-
kenndist af vinnu og brauð-
striti, en þar var líka rúm fyrir
hamingju og gleði en einnig
sorgir.
Svava minntist æsku sinnar
sem áhyggjulítils tíma þar sem
hún og systkini hennar bröll-
uðu ýmislegt hjá góðum for-
eldrum, sem veittu þeim nægt
frelsi til leiks og skemmtana, þó
skylduverkin og aginn væru á
sínum stað. Skólaganga Svövu
var stutt, en hún ólst upp á
menningarheimili þar sem
bókakosturinn samanstóð af ís-
lendingasögum og fleiri góðum
ir fjöldasöng á torginu, og
barnakórar úr ýmsum skólum
og kirkjum á höfuðborgarsvæð-
inu koma fram.
Undanfarin ár hafa börn og
fullorðnir fjölmennt í Þjóð-
minjasafnið til þess að taka á
móti þessum skrýtnu bræðrum
ofan af fjöllum, og hefur oft leg-
ið vib vandræðum vegna
þrengsla í safninu. Hefur því
stundum þurft að takmarka ab-
gang skólahópa. En nú geta allir
komist að^em vilja, því Ingólfs-
torg er drjúgt.
Jólasveinurram verður síðan
boðið ab skoða sýninguna um
Leiðina til lýðveldis, sem allir ís-
lendingar þyrftu ab skoða, og þá
líka jólasveinar ofan af fjöllum.
Sýningin var sett upp í tilefni 50
ára afmælis lýðveldisins af Þjóð-
minjasafni íslands og Þjóð-
skjalasafni. Hún er á tveimur
hæðum í gamla Morgunblaðs-
húsinu. Þar er hægt að sjá vax-
myndir af þekktum stjórnmála-
mönnum, merk skjöl tengd
sjálfstæðisbaráttunni, muni frá
Alþingishátíðinni 1930 og kon-
ungskomunum 1874 og 1907,
auk fjölda ljósmynda og for-
vitnilegra muna.
Sýningin verður opin daglega
bókum og var bókalestur alla
tíð hennar áhugamál. Bernska
Bjössa mótaðist af því að hann
missti ungur móður sína. Sem
elsti sonur þurfti hann
snemma ab ganga í ýmis bú-
skaparstörf og að axla ýmsa á-
byrgð. Frá unga aldri vandist
hann á mikla vinnu og lítið var
um frístundir.
Þegar Svava og Bjössi fluttu
aftur að Kolugili árib 1947 eftir
tveggja ára dvöl í Reykjavík,
hófust þau handa við uppbygg-
ingu. Jörðinni hafði þá verið
skipt til helminga, milli Bjössa
annars vegar og yngstu systk-
ina hans hins vegar. Svava og
Bjössi byggðu sér myndarlegt í-
búðarhús ásamt útihúsum og
tún voru stækkuð. Bústofninn
var þó aldrei stór og þurfti
Bjössi alla tíð að vinna með-
fram búskapnum, m.a. í slátur-
vinnu, brúarvinnu og í garð-
yrkju.
Uppbyggingarárin voru tími
mikillar vinnu, en framtíðin
brosti við þeim og ungum syni
þeirra. Það varð þeim þung
raun að missa litla soninn, sem
lést af slysförum aðeins þriggja
ára gamall. Frásögn Svövu af
ferð hennar og sonarins suður
til að bjarga lífi hans stendur
kl. 12-17 þessa síðustu þrettán
daga fyrir jól, og er það enda-
spretturinn, því sýningunni lýk-
ur um jólin. ■
Senn koma jólin heitir ný jóla-
plata sem kemur út 21. nóvem-
ber nk. Á plötunni eru 11 lög og
eru átta þeirra ab heyrast í fysta
skipti, en þrjú laganna, „Dreng-
ur Maríu", „Litla jólabarn" og
„Þegar þú birtist", flokkast undir
þab sem kalla má þekkt jólalög.
Þetta þýbir að aðrir flytjendur
hafa áður flutt þau á öbrum plöt-
um, en útsetningar þessara
þriggja laga em allar nýjar og frá-
brugðnar fyrri útgáfum. Af þeim
átta lögum, sem eru að heyrast í
fyrsta skipti, era 7 erlend, en þau
eiga þaö öll sameiginlegt að vera
samin sem jólalög og að hafa
náð ab tryggja sig í sessi erlendis
sem slík. Þannig má segja að þau
séu vel á veg komin til að verða
mér oft fyrir hugskotssjónum.
Þab var árið 1949 og vegir og
farkostir í órafjarlægð_ frá nú-
tímanum. Ferðin suður til
Reykjavíkur tók tíu klukku-
stundir og þegar litli drengur-
inn komst loksins undir lækn-
ishendur var það orðið of seint.
Glebin kom ab nýju inn í líf
þeirra tveim árum síðar, þegar
sonurinn Sigurður fæddist.
Dætrabörn Svövu komu síðan
til sögunnar eitt af öðru, en þau
eru átta talsins og hefur Kolugil
verið annað heimili þeirra.
Svava og Bjössi hættu búskap
árið 1971, þegar Sigurður sonur
þeirra tók við búinu. Þau
bjuggu áfram í húsi sínu á jörð-
inni og aðstoðuðu Sigurð og
Jónínu tengdadóttur sína við
bústörfin eins lengi og heilsa
þeirra leyfði. Sonarbörnin fjög-
ur voru í miklu uppáhaldi hjá
afa og ömmu.
Ég kynntist Svövu og Bjössa
árið 1977, er ég fór í mína
fyrstu heimsókn að Kolugili, þá
tvítug að aldri, með Pétri dótt-
ursyni Svövu, sem jafnframt
var tilvonandi eiginmaður
minn. Pétur var fæddur á Kolu-
gili og ólst að miklu leyti upp
hjá Svövu og Bjössa. Mér er
minnisstætt hve ég hlakkaði til
að sjá bernskuslóðir hans og að
komast í norðlenska sveita-
sælu, en ég kveið líka dálítið
fyrir að hitta fólkið hans. Rétt
áður en við beygðum af þjóð-
veginum út á afleggjarann nið-
ur í Víðidal, sást Kolugil í
fjarska. Þegar ég sá gleðisvipinn
á andliti mannsefnis míns,
skildi ég að engu var að kvíða.
Svava og Bjössi tóku mér opn-
um örmum þá og alla tíð síðan.
Þær eru ófáar ferðirnar sem
ég og maðurinn minn og síðar
dóttir okkar höfum farið að
Kolugili í gegnum árin. Gestri-
snara fólk en Svövu og Bjössa
hef ég varla fýrirhitt, enda var
oft gestkvæmt hjá þeim. Það
var sama hve margir vora,
sígild jólalög og má ætla að hið
sama bíbi þeirra í íslensku útgáf-
unum, sem hér líta í fyrsta skipti
dagsins ljós. Eitt laganna, titil-
lagib „Senn koma jólin", er svo
alíslenskt, lagið er samið af Þor-
valdi B. Þorvaldssyni og textinn
er eftir Kristlaugu Maríu Sigurð-
ardóttur.
Flest hinna sígildu jólalaga,
sem hvab vinsælust eru hér á
landi, eru erlend að uppruna og
því mikið vandaverk að semja
texta við þau sem hæfir. Sá
textahöfundur íslenskur, sem
einna mesta reynslu hefur í
þessu, er tvímælalaust Hinrik
Bjamason og hann gerði einmitt
textana vib þau sjö lög sem að
upprana til era erlend. Hinrik
alltaf var rúm fyrir fleiri og að-
eins það besta var nógu gott
fyrir gestina. Hjartarúmið var
nægt hjá Svövu og Bjössa, en
þau höfðu engan áhuga á að
safna að sér veraldlegum hlut-
um. Á heimili þeirra voru að-
eins nauðsynlegustu húsgögn,
en bækur og myndir voru í
öndvegi. Þangað var alltaf hlý-
legt og notalegt að koma. Hjón-
in voru mjög samrýnd, þó ólík
væru að mörgu leyti, en bæði
voru þau dugnaðarforkar og
hlífðu sér hvergi í vinnu. Elju-
semi Bjössa var ótrúleg, hann
var sístarfandi meðan heilsa og
kraftar entust, enda ab mörgu
að huga á jafn stóru búi og
Kolugil var orðið. Hann var á-
kaflega ljúfur og dagfarsprúður
maður, en ef honum var mis-
bobið var hann alls óhræddur
við að láta í ljós skoðanir sínar
á mönnum og málefnum.
Svava var létt í lund og hlát-
urmild, en hún var ákveðin
kona og föst fyrir í skoðunum
sínum. Hún var mjög félags-
lynd og naut sín vel í marg-
menni, enda var hún sagna-
kona af guðsnáð og hafbi sér-
stakt lag á ab gæða frásagnir
lífi. Svava var ákaflega vel lesin
kona og vel heima í hinum
ýmsu málefnum, það var svo
margt sem vakti áhuga hennar
og óhrædd var hún að mynda
sér skobanir á málunum.
Undanfarin ár fór heilsu
Bjössa hrakandi og annaðist
Svava hann heima eins lengi og
hægt var, en síðustu mánuði
lífs síns dvaldi hann á sjúkra-
húsinu á Hvammstanga. Þó
Svava hafi ekki gengið heil til
skógar undanfariö, vildi ég ekki
trúa öðru en hún ætti nokkur
ár eftir. Lát hennar kom því að
óvörum og eftir situr tómleik-
inn og söknuðurinn, en minn-
ingin um þessi ágætu hjón
mun ylja um ókomin ár. Flafi
þau þökk fyrir samfylgdina.
Peta
hefur áður gert marga texta við
þau jólalög, sem mestum vin-
sældum eiga ab fagna hér á
landi; má þar t.d. nefna „Ég sá
mömmu kyssa jólasvein" og
„Snæfinnur snjókarl".
Frítt lib söngvara kemur fram
á Senn koma jólin, en það eru
Andrea Gylfadóttir, Björgvin
Halldórsson, Ellen Kristjánsdótt-
ir, Helga Möller, Laddi, Margrét
Eir, Sigríður Beinteinsdóttir og
Stefán Hilmarsson. Um hljób-
færaleik sjá m.a. Máni Svavars-
son, Ólafur Hólm, Þórður Gub-
mundsson, Ari Einarsson, Eiður
Arnarson svo og Þorvaldur
Bjarni Þorvaldsson, sem jafn-
framt sá um útsetningar og
stjómabi upptökum. ■
Jóladagskrá
Þjóðminjasafnsins á
Ingólfstorgi í ár
Senn koma jólin:
Jólaplatan 1994