Tíminn - 17.11.1994, Blaðsíða 8

8
Fimmtudagur 17. nóvember 1994
4
Bandarískir kjós-
endur, kyíönir
gagnvart dapur-
legri framtíöarsýn
og upplausnarein-
kennum, leituöu
athvarfs hjá
„Guöi, fjölskyldu
og fööurlandsást"
Bandarísku kosningarnar
fyrr í mánuðinum urðu gíf-
urleg hrakföll fyrir demó-
krata. Á Bandaríkjaþingi eru
repúblíkanar nú öflugri en
nokkru sinni síðustu fjóra ára-
tugina. Mörgum þykir sem
Bandaríkin hafi skipt snögglega
um svip.
Kosningarnar voru jafnframt
hrakfarir fyrir frjálslyndisstefnu
(líberalisma) þá í stjórn- og fé-
lagsmálum, sem demókratar
hafa tileinkað sér. Sigur repú-
blíkana varð jafnframt sigur að-
ila, sem teljast sumir hverjir all-
langt til hægri í stjórnmálum og
eru kenndir vib íhaldsstefnu í
stjórn-, efnahags- og félagsmál-
um.
Kosiö um Clinton
í bandarískum kosningum
hefur það jafnan verið svo, að
áhugi almennings víða hefur
hvað helst beinst að kjöri þing-
manna og ríkisstjóra og í borgar-
og sveitarstjórnir. Forsetakosn-
ingarnar, sem mest ber á í fjöl-
miðlum, hafa kannski ekki að
sama skapi verið brennandi
áhugamál kjósenda. Kosningar á
miðju kjörtímabili hafa jafnan
ekki nema að takmörkuðu leyti
snúist um frammistööu forseta
og stjórnar. í þetta sinn snerist
það við. Óánægja sú og ólga,
sem nú er með meira móti meö-
al Bandaríkjamanna, virðist hafa
fundiö sér útrás í almennri
gremju í garb Clintons forseta og
stjórnar hans.
Ein hlibin á ósigri demókrata
er að hann bendir til þess aö þeir
séu óbum að tapa gamalgrónum
ítökum sínum í „grasrótinni".
Síðustu hálfa öldina hafa repú-
blíkanar fariö með forsetavaldið
lengur en demókratar, en þeir
síðarnefndu hinsvegar haft
meira ab segja á þingi og í borg-
ar- og sveitarstjórnum.
Clinton er nú í nokkuð svip-
aðri aðstöbu og annar demó-
krataforseti, Harry Truman, var
eftir kosningarnar 1946. Þá hafbi
dregið mjög úr vinsældum Tru-
mans og í kosningunum náðu
repúblíkanar meirihluta í bábum
þingdeildum. En Truman kunni
vel á innanlandsstjórnmálin og
persónuleiki hans var þannig að
hann vakti alltaf virðingu og
traust, jafnvel þegar kjósendur
voru honum sem andsnúnastir.
Eftir kosningarnar 1946 tókst
honum ab telja mörgum kjós-
enda trú um, ab það sem þeir
voru óánægðastir meb væri á
ábyrgð repúblíkanska þingmeiri-
hlutans og vann forsetakosning-
arnar 1948, gagnstætt því sem
flestir bjuggust við.
Pýrrosarsigrar
demókrata
Clinton á hinsvegar í basli
með ab fá sig tekinn alvarlega og
kjósendur almennt virbast
beggja blands um hvort hann
Bandarískir landgönguliöar á œfingu fyrir íhlutunina á Haiti: bandarískir kjósendur virbast of uppteknir af ástandinu innanlands til aö þeim finnist mikiö til
um athafnir forseta síns í utanríkismálum.
Ab fara af hj örunum?
Clinton: á í basli meö aö láta taka
sig alvarlega.
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
dugi sem leiðtogi. Horfur hans á
ab ná endurkjöri á forsetastól
eftir tvö ár eru ekki miklar og
jafnvel talsverðar líkur á því að
hann verði þá ekki í kjöri.
Charles Murray, annar höf-
unda nú mjög þekktrar og um-
deildrar bókar, The Bell Curve,
komst nýlega svo að orði í blaða-
vibtali að hann óttaðist að
bandarískt samfélag væri „ab
fara af hjörunum," ganga úr
skorbum. Hvað sem líður gildi
áminnstrar bókar, hefur um
skeið ýmislegt bent til þess að
svo væri. Nokkrar líkur eru á að
kosningaúrslitin nú séu vísbend-
ing um vaxandi kvíða mikils
þorra almennings gagnvart þeim
horfum. „Ruglaðir í ríminu
gagnvart dapurlegum framtíbar-
horfum og upplausnartilhneig-
ingum ráfa kjósendur um án úr-
ræöa og leiðsagnar. Þeir reyna
eftir bestu getu að stilla siðræn-
an áttavita sinn á hefðir þjóbar-
innar og það sem fólki hefur um
langan aldur verið sagt ab væri
siðrænn grundvöllur hennar:
Gub, fjölskyldu og föburlands-
ást," skrifar John Arne Markus-
sen, maður norska Dagbladet í
Washington.
Sigrar demókrata í kosningun-
um urðu fáfr, og af þeim vekja
tveir mesta athygli. Vera mætti
ab þeir yrðu demókrötum ekki
til framdráttar, heldur staöfestu
miklu fremur álit fjölmargra
kjósenda á þeim sem úr sér
gengnum og spilltum flokki. Ed-
ward Kennedy hélt öldunga-
deildarþingsæti sínu í Massachu-
setts, þrátt fyrir það orb sem af
honum fer fyrir vínhneigð og
kvennafar, og í Washington,
„höfuðborg heimsins", var kjör-
inn yfirborgarstjóri Marion
Barry, sem á sínum tíma hrökkl-
aðist úr því embætti eftir að hafa
veriö sakfelldur fyrir kókaín-
neyslu. Blökkumenn eru í mikl-
um meirihluta í Washington og
úrslit þessi benda til þess, að
gruggug fortíð frambjóðenda
komi ekki í veg fyrir ab banda-
rískir blökkumenn kjósi fremur
menn úr sínum hópi en aðra.
Draumur á förum
Sumra fréttaskýrenda mál er
ab kosningaúrslitin sem heild
séu fremur yfirlýsing um al-
menna óánægju með stjórn
Clintons og demókrata en
traustsyfirlýsing fyrir repúblík-
ana. Báðir þessir stóru flokkar
bandarískra stjórnmála eru frem-
ur lausleg sambönd og minna í
því á toría og vigga breskra
stjórnmála, sem þarlendir flokk-
ar íhllds- og frjálslyndisstefnu
spruttu úr. Spurningar fara að
líkindum að vakna um hvort
stóru flokkarnir bandarísku hafi
yfirhöfuð mikla möguleika á að
standast samfélagshugarfar sem
sprettur af ótta við að samfélagib
sé að fara af hjörunum.
í því sambandi fer mikib fyrir
vandamálum í samskiptum kyn-
þátta. Um miðja öldina voru
hvítir menn, fyrst og fremst eng-
ilsaxneskir ab menningu, 85-
90% landsmanna. Nú eru þeir
um 76%, vegna fleiri fæðinga
hjá öbrum og mikils innflutn-
ings fólks, einkum frá Róm-
önsku Ameríku og Austur-Asíu.
Lýðfræöilegar spár eru sumar á
þá leið að um miðja næstu öld
verði aöeins um helmingur
landsmanna hvítur. Þetta hefur
sitt að segja viðvíkjandi hugar-
fari hvíts almennings. „Draum-
urinn" frá sjöunda áratugnum,
þess efnis að hvítir og svartir
Bandaríkjamenn yrðu senn ein
þjób í raun („Black and White
together") nýtur orðið takmark-
abrar tiltrúar, ekki síst vegna
þess ab innileiki yfir kynþátta-
mörkin virðist takmarkaöur sem
fyrr. Gífurleg glæpatíbni mebal
blökkumanna veldur miklu í
þessu samhengi. Glögg vísbend-
ing um kvíða hvítra Bandaríkja-
manna vegna vaxandi fjölda
landsmanna af öðrum kynþátt-
um, í hlutfalli við hvíta lands-
menn, voru úrslit almennrar at-
kvæöagreiðslu í Kaliforníu, sem
fór fram jafnhliða kosningun-
um. Þar var samþykkt með mikl-
um meirihluta atkvæða að ólög-
legir innflytjendur (sem þar eru
flestir frá Mexíkó og öðrum róm-
anskamerískum löndum) yrðu
frá næstu áramótum útilokaðir
frá skólakerfinu og félagslegri ab-
stoð. ■
Mexíkani klifrar yfir landamœrin til Bandaríkjanna: hörku fariö aö gœta
gegn ólöglegum innflytjendum.