Tíminn - 19.11.1994, Qupperneq 4

4
Wmmm
Laugardagur 19. nóvember 1994
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangurfrá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Traust þarf að ríkja
til stjórnvalda
Það er grundvallaratriði fyrir traust stjórnarfar
að orð standi og traust ríki á stjórnvöldum.
Þetta á jafnt við um Alþingi, ríkisstjórn og aðr-
ar æðstu stofnanir í stjórnsýslunni.
Því miður eru ýmis sólarmerki um það að
þetta traust fari dvínandi og er það hættu-
merki. Alþingi samþykkir lög og setur sér
markmið sem það ætlar sér ekki að fara eftir.
Þar eru samþykktir heilir lagabálkar og tekju-
stofnar ákveðnir og vart er blekið þornað á
undirskriftinni þegar borið er fram nýtt laga-
frumvarp til þess að skerða tekjurnar. Ráðherr-
ar gera samninga um ákveðna framvindu
mála, og leita svo allra leiða til þess að koma
sér undan að efna þá samninga.
Um þetta eru mörg dæmi. Samskipti ríkis
og sveitarfélaga eru það nærtækasta nú, þegar
átök standa um það hvort á að efna samnings-
ákvæði sem hljóðar svo: „Ekki er gert ráð fyrir
að þetta gjald verði innheimt á næsta ári."
Þarna er átt við óOO.milljón krónu framlag
sveitarfélaganna í Atvinnuleysistryggingar-
sjóð, undirskrifað af þremur ráðherrum. Lofað
var einnig að gjald Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga
til Innheimtustofnunar sveitarfélaga skyldi
ekki verða meira en 300 milljónir króna vegna
vanskila á barnsmeðlögum. Gjaldið verður í ár
530 milljónir og ekki er hafst að. Gefin er út
yfirlýsing um að Byggðastofnun beiti sér fyrir
atvinnuuppbyggingu í sameinuðum sveitarfé-
lögum, og ekkert er gert. Einnig er gefin út yf-
irlýsing um framkvæmdir í samgöngumálum í
sameinuðum sveitarfélögum án þess að frá
framkvæmdinni sé gengið.
Allt er þetta til þess að veikja traust á fram-
kvæmdavaldinu, og þetta er til mikils tjóns
fyrir góð samskipti í stjórnsýslunni í landinu.
Eitt ljóst dæmi um hvert þetta vantraust
getur leitt er löggjöf sem samþykkt var fyrir ári
síðan í Alþingi um tveggja þrepa virðisauka-
skatt. Það var viðurkennt að þetta mundi
flækja skattkerfið, og mun auðveldara væri að
létta undir með láglaunafólki gegnum trygg-
ingakerfið í landinu. Hins vegar studdi verka-
lýðshreyfingin þetta fyrirkomulag á þeim.
meginrökum að löggjafanum væri ekki treyst-
andi. Þess vegna yrði að grípa til aðgerða sem
ekki væri auðvelt að breyta. Tveggja þrepa
virðisaukaskatturinn er dæmi um það þegar
vantrú á löggjafanum leiðir til verri niður-
stöðu en annars hefði orðið.
Þetta ætti að vera umhugsunarefni fyrir
stjórnmálamenn. Löggjöf með alls konar
skerðingarákvæðum, sem upphefur gildandi
löggjöf, er Alþingi ekki til sóma. Ráðherrum er
það ekki heldur til sóma að standa í löngu
samningaþjarki um að komast frá samningum
um samskipti ríkis og sveitarfélaga, sem þeir
sjálfir hafa skrifað undir. Það hlýtur að vera til
siðsamlegri máti á samskiptum í stjórnkerfinu
og samskiptum stjórnvalda við almenning.
Sagnfræbileg lífskjör
Birgir Guömundsson skrifar
Sumir þeirra, sem leita til Félags-
málastofnunar Reykjavíkurborg-
ar eftir fjárhagsabstob, er fólk í
fullri vinnu. Hér er um ab ræba
fólk sem uppfyllir strangar kröfur
stofnunarinnar hvab þörf varbar
og fær einhverja peninga til ab
brúa bilib milli útborgabra launa
og þess sem þarf til ab geta dregib
fram lifib á íslandi í dag. Þetta
kom fram í vibtölum vib Láru
Björnsdóttur, félagsmálastjóra í
Reykjavík, í fjölmiölum í vik-
unni. Af viötölum viö félags-
málastjórann á Akureyri aö
dæma er ástandiö þar litlu skárra
og dæmi um aö fólk beinlínis
svelti. Laun fólks duga m.ö.o.
hvergi nærri til framfærslu og
einhver hundruö eba þúsund
landsmanna hafa ekki fundiö
aöra lausn en aö leita eftir launa-
uppbót hjá Félagsmálastofnun.
Launamunur eykst
í vikunni kom þab einnig fram
í frétt frá Þjóöhagsstofnun aö
tekjumunurinn á íslandi er enn
ab aukast og er nú orbinn a.m.k.
3,5-faldur milli 'þess fimmtungs
hjóna á vinnualdri sem tekju-
lægstur er og þess fimmtungs
sem er hæstur. Hagfræbingar ASÍ
og VSÍ virtust þó undarlega af-
slappabir yfir þessum fréttum í
útvarpsviötali í morgunútvarpi
Rásar 2, þegar þeir voru um þetta
spuröir. Þeir bentu á ab tekjumis-
munur væri jafnvel enn meiri
sums stabar annars stabar, eins
og í Bandaríkjunum og í Svíþjób.
Þab, sem hins vegar skiptir máli,
er ab fólk í tekjulægri hópum
þjóöfélagsins fær laun sem duga
ekki, ekki einu sinni samkvæmt
opinberum útreikningum og
þröngum skilgreiningum á því
sem þarf til ab draga fram lífiö. Á
sama tíma sitja aörir þjóöfélags-
þegnar vib nægtaborbiö og hafa
miklu meira úr aö spila en þeir
þurfa eba ráöa vib.
í Álafossúlpu og
fótlagaskóm
Sú var tíöin aö menntaskóla-
nemar gengu um í Álafossúlpum
og fótlagaskóm og létu misskipt-
ingu gæöanna til sín taka, enda
velflestir róttæklingar sem vildu
frelsa heiminn úr vibjum órétt-
lætis. Sá, sem þetta ritar, tilheyrbi
einmitt þessari Álafossúlpu-her-
sveit og las því Karl Marx af mik-
illi andakt, eins og tíbarandinn
baub. Menntskælingum fannst
raunar alltaf nokkub harbneskju-
leg og raunar fráleit sú skilgrein-
ing Marx á verömæti vinnuafls-
ins, aö vinnulaunin mibuöust
viö þaö eitt ab þau dygöu til þess
ab verkalýöurinn gæti haldiö í sér
lífi, aukiö kyn sitt og aliö upp
nýtt vinnuafl, sem gæti þrælaö
sér út fyrir atvinnurekendur.
Einhverju sinni var þessi skil-
greining rædd í hópi mebvitabra
menntskælinga og var þá af-
greidd sem eitt af þessum atriö-
um í marxískum fræbum sem
ekki bæri ab taka svo bókstaflega.
Marx hafi nú einu sinni veriö
uppi á 19. öldinni, þegar lífsskil-
yröi fólks voru mun erfiöari og
fjandsamlegt lífsmynstur blasti
viö „öreigum allra landa", sem
máttu una sælir vib sitt, ef þeir á
annaö borö höföu í sig og á.
Menntskælingar bentu á aö í dag
ættu launamenn kost á mennt-
un, vinnu og tómstundum og
gætu auögað andann með því aö
bergja á brunni menningar og
lista sem öllum stæöi opinn.
Launamenn á tímum Marx og
launamenn nútímans væru því
ekki sambærilegir, þar sem nú til
dags ættu launþegar möguleika á
ab lifa innihaldsríku lífi. Á dög-
um Marx hins vegar, sögöu
menn, var toppurinn kannski aö
geta endrum og sinnum farið á
krá og drukkið sig fullan með
hinum ómenntuöu og hrjúfu
vinnudýrunum, sem ekkert áttu
nema eigin skrokk og það afl sem
í honum bjó.
um í þessari þjóðarsátt sé aö hún
sé engin þjóðarsátt lengur. Mis-
skipting gæðanna er einfaldlega
farin aö hrópa allt of hátt til aö
menn muni sætta sig viö þessa
þróun. Vandræbi heimilanna eru
aö veröa slík, aö samfélagið er aö
klofna í fylkingar þar sem fjöl-
mennir hópar ekki síst ungs fólks
er að upplifa merkingu 150 ára
gamalla vígorða frá Karli Marx!
Þessu fólki finnst það ekki lengur
hafa neinu aö tapa.
✓
I
tímans
rás
Marx — barn síns
tíma
Menntaskólanemarnir, sem
töldu Marx hafa það sér til afsök-
unar aö hafa verið uppi á 19. öld,
eru allir löngu hættir aö taka
marxísk fræði hátíölega. Hins
vegar eru þeir að uppgötva aö
hlutskipti fjölmargra launa-
manna dagsins í dag er hreint
ekki svo frábrugbiö því sem Marx
'var ab lýsa fyrir tæpum 150 ár-
um, og Álafossúlpugengi
menntaskólanna taldi aðeins
eiga við um 19. aldar verkalýð.
Lif hins íslenska launþega í dag
snýst í allt of mörgum tilfellum
um það eitt aö éta, vinna, sofa og
kannski að auka kyn sitt. Raunar
benda fréttirnar frá félagsmála-
stjórunum til þess aö í fjölmörg-
um tilfellum þurfi launþegar
jafnframt að gerast bótaþegar hjá
hinu opinbera til aö þeim sé
kleift að framfleyta sér og við-
halda stofni „vinnudýra" eöa
launþega.
Á hátíðarstundum er því hald-
ið fram að launafólkinu sé að
þakka sá stöðugleiki sem viö bú-
um vib í dag, lág veröbólga, hag-
stæðari viðskiptajöfnuður og í
Hagtölum mánaöarins eru langar
og lærbar greinar um hagstætt
raungengi og bætta afkomu sam-
keppnisatvinnuveganna. Þetta
ber að þakka þjóbarsáttinni er
sagt, þó löngu sé orbið Ijóst að
þaö eina sem menn eru ásáttir
Þjó&arsáttin
Þjóbarsáttin gaf ýmis sóknar-
færi og stöðugleikinn er vissulega
forsenda efnahagslegra framfara.
En grundvallarforsenda þess aö
þjóðarsáttin gat yfirleitt náðst,
var sú ab fólk almennt var tilbúið
aö færa fórnir og að þaö hafi ein-
hverju aö fórna. Heimilin munu
hins vegar ekki halda þessa sátt
einhliða, og ef tímabil þjóöarsátt-
arinnar skilur fólk eftir í verri
málum en áöur, hefur fólk ekki
lengur neinu aö fórna. Stööug-
leiki er ólíklegur í þjóöfélagi reiöi,
skorts og þar sem fólk bæöi getur
og vill breyta vegna þess að því
finnst þaö engu hafa aö tapa.
Láglaunastefnan og vinnuþrælk-
unin er því léleg efnahagsstjórn
til lengri tíma litið, auk þess sem
hún er afskaplega ósanngjörn.
Þegar þær raddir heyrast í dag
aö þaö þurfi aö koma á sanngirni
og réttlæti í skiptingu gæöanna
hér á landi, þá er þaö ekki spurn-
ing um pólitíska stærð í tog-
streitu milli stjórnmálaflokka.
Sanngirni og réttlæti er aö verða
ab hagstærð, sem getur haft úr-
slitaáhrif á framvindu efnahags-
mála í landinu. Upplausn vegna
misskiptingarinnar og ókyrrð,
sem henni fylgir, ógnar hinum
margrómaða stööugleika og þeim
sóknarfærum sem ættu að vera
fyrir hendi í dag.
Menntskælingar í fótlagaskóm
töldu fyrir tveimur áratugum að
skilgreiningar Karls Marx á verö-
lagningu vinnuafls og lélegri lífs-
afkomu launamanna væri sagn-
fræði, sem ekkert erindi ætti í nú-
tímanum. Stór hópur launþega í
dag er hins vegar ofurseldur slíkri
sagnfræði í lífskjörum, og þaö er
engin ástæba til aö ætlast til aö
menn sætti sig viö slíkt til lengd-
ar. ■