Tíminn - 25.11.1994, Síða 6

6

Föstudagur 25. nóvember 1994
Andblær fer hægan
í húsi einu viö Hverfisgötu búa
nokkrir ungir menn, sem eiga þaö
sameiginlegt aö fást viö bók-
menntir. Ahugi þeirra á þessari
iöju beinist ekki eingöngu að
sköpun eigin verka, heldur hafa
þeir í meira en ár staöiö fyrir upp-
lestrarkvöldum á heimili sínu. í
hverri viku, eöa þar um bil, fá þeir
einhvern rithöfund til aö lesa úr
verkum sínum. Aö lestri loknum
er spjallað um verk viðkomandi
höfundar, hina margumtöluðu
„stööu bókmenntanna" og annað
sem hugurinn girnist.
Þegar hafa um fimmtíu höf-
undar flutt verk sín á þessum
samkomum, sem þeir félagar
kalla Andblæ aö Málstööum. Yfir-
leitt eru þessir rithöfundar ungir
og óþekktir af flestum. Óneitan-
lega er þetta bæöi skemmtilegt og
fræöandi andsvar gegn öllu því
skrumi, sem nú um stundir er á
góöri leið með að gera bók-
menntaumræðu á íslandi aö einu
allsherjar rugli, þar sem allt snýst
um auglýsingar, m.ö.o. peninga.
Sú tíö er aö mestu liöin, þegar
menn töldu þaö einhverju skipta
hvaö skrifað stóö í skáldverkum.
Meira aö segja eru nöfn rithöf-
unda á leið út úr bókmenntaum-
ræöunni. Nú er þaö mynd þeirra,
sem meginmáli skiptir. í sam-
ræmi viö þetta eru stöndugustu
bókaútgefendur landsins farnir aö
sýna landslýö „höfunda sína" í
sjónvarpsauglýsingum. Þar birtast
þeir okkur svo yfirmáta gáfulegir
og upphafnir í framan, aö lýðum
skal ljóst vera hvílíkir hugsuðir og
SPJALL
P)ETUR
HAFSTEIN
LÁRUSSON
andans jöfrar þar eru á ferö. Því
miður nær þetta ferðalag oft ekki
lengra en umhverfis naflann á
„snillingunum". En þaö er önnur
saga og heldur raunaleg.
En svo aftur sé vikiö aö þeim
ágætu mönnum sem ráða húsum
á Málstöðum, þá hafa þeir nú í fé-
lagi viö nokkra sálufélaga sína
byrjaö útgáfu bókmenntatíma-
rits, sem vitanlega ber heitiö And-
blær.
Ekki er þaö ætlun mín aö setja
mig í stellingar gagnrýnanda. En
þar sem ég hef átt nokkurn þátt í
útgáfu bókmenntatímarita, get ég
ekki annaö en glaöst yfir því aö
loks skuli komið slíkt rit, sem
fyrst og fremst viröist eiga að vera
vettvangur ungra rithöfunda.
Slíkt hefur ekki gerst í hátt í tvo
áratugi, eöa síöan tímaritið Lyst-
ræninginn var og hét.
Svona „kjúklingarit" hafa ótví-
ræöa kosti, bæöi fyrir þá höfunda
sem þar birta efni og eins fyrir
hina sem fylgjast vilja meö hugs-
anlegum vaxtarbroddum bók-
menntanna. Hinum ungu höf-
undum gefst færi á aö birta efni,
sem fer víðar en bækur óþekktra
höfunda. Auk þess má ætla að
tímarit, sem þeir bera sjálfir
ábyrgö á, geti aukiö sjálfsgagnrýni
þeirra — svona með tíð og tíma,
a.m.k. Hver veit nema viö Islend-
ingar eignumst þá aftur rithöf-
undastétt, sem álítur hiö ritaöa
orö mikilvægara skjámyndum af
snoppufríöum markaöspennum.
Þótt ég hafi fyrr í þessu spjalli
sagt aö ég ætlaði ekki aö setja mig
í stellingar gagnrýnanda, þá get
ég ekki stillt mig um aö láta þess
getið aö sumt af því efni, sem birt-
ist í fyrsta tölublaði Andblæs,
heföi aö skaðlausu mátt dvelja
lengur í skúffum skapara sinna.
Eigi að síður má vænta þess að
þetta tímarit eigi eftir aö færa
bókmenntaunnendum ferskan
andblæ þegar fram líöa stundir. ■
Opið bréf til flokksþings
Framsóknarflokksins
Ágætir framsóknarmenn. Af aug-
ljósum ástæðum hef ég hvorki
málfrelsi né tillögurétt á komandi
flokksþingi ykkar, og gríp því til
þess ráðs aö skrifa ykkur opiö bréf.
Og vil ég þakka forráðamönnum
Tímans þann velvilja aö gera mér
þaö kleift.
Erindi bréfsins er aö leita sem
jafnaðarmaður liðsinnis sam-
vinnumanna til að slíta lífskjara-
fjötrana af bændum og rjúfa þá
niðurjöfnun eymdarinnar, sem
þeim er úthlutað meö núverandi
og fyrirsjáanlegum framleiðslu-
kvótum. Vissulega hafa flokkar
okkar víba rataö á langri vegferð,
en bak við allt það veraldarvolk og
tíöum ágreining um dægurmál þá
rís sú staðreynd, aö jafnaöarstefn-
an og samvinnustefnan eru greinar
af sama meiöi. Og þab er sama rit-
hönd á stofnsamningi beggja
flokkanna og þab svífur sami andi
yfir hugmyndafræöi þeirra og
markmiðum.
Því biö ég ykkur framsóknar-
menn að taka til umfjöllunar á
flokksþingi ykkar þá hugmynd sem
fram kom í landbúnaðarstefnu
okkar jafnaðarmanna árið 1986 aö
taka upp búsetustyrki. Þeir kæmu
þá í stað framleiðslukvóta og bein-
greiðslna, sem nú eru.
Hugmyndafræðin á bak viö bú-
setustyrki er sú, aö þeir séu ekki
framleiðslutengdir, heldur séu þeir
greiddir á félagslegum forsendum.
Hvernig bóndinn nýtir svo sína
jörö, hvort hann framleiðir lítið,
mikiö eða ekkert, það verður hans
eigið mál.
Til að ákvarða upphæðir slíkra
búsetustyrkja í hverju tilviki, þá
gætu stjórnvöld haft til hliösjónar
skýrslur um ársverk á hverju búi,
og skiptir þá ekki máli hvernig bú-
greinar blandast þar saman, t.d.
kartöflur, blóm, hænsn, svín, sauð-
fé eða kýr. Við getum hugsaö okk-
ur, til að auövelda umræöuna, aö
búsetustyrkur næmi sem svarar
einni milljón króna á ársverk. Þá
yröu útgjöld ríkissjóös til landbún-
aðar nánast óbreytt, en ávinningur
bænda og neytenda afar mikill.
Fyrir neytendur heföi slík breyting
í för meö sér að verð á landbúnað-
arafuröum færöist aö heimsmark-
aösverbi án þess aö sú verðlækkun
raskaöi afkomu bænda. Fyrir
bændur heföi slík breyting í för
meö sér að þeir gætu hagað búr-
ekstri sínum aö eigin vild. Og enn
meira um vert er, að slíkur frjáls
búrekstur gerir bændum kleift aö
hasla sér völl á erlendum mörkuö-
um. Þeir geta boðiö hagkvæm verð
á heimsmarkaöi, sem síöan myndu
smám saman hækka eftir því sem
varan ynni sér sess sem hágæða
hollustuafurð.
Ég hef rætt þessa hugmynd við
æði marga og vel virta framsóknar-
menn. Þeim hefur flestum þótt
hún athyglisverö og ýmsir álitið aö
í henni gæti legið leiðin úr þeirri
sjálfheldu og því svelti, sem núver-
andi kvótakerfi er. En orö eru til
alls fyrst, og því djarfari og bylting-
arkenndari sem hugmyndir eru,
því lengri tíma þurfa þær að fá í
umræðu. Ég biö ykkur því að taka
hugmynd þessa til umfjöllunar á
komandi flokksþingi ykkar. Ég rök-
styð þá beiðni mína með fyrri vís-
an í sameiginlegan uppruna flokka
okkar, og að vel sé viö hæfi að rót-
tæk umræöa um lausn á vanda
bænda fari fyrst fram í rööum okk-
ar. samvinnu- og jafnaðarmanna.
Að endingu óska ég svo flokksþingi
ykkar velfarnaðar í störfum.
Birgir Dýrfjörb,
þinglóðs Alþýbuflokksins
Stórvirkjanir
I. Meb mörgum smávirkjunum og fá-
einum allstórum raforkuverum hafa ís-
lendingar nú beislaö um 800-900 MW afl
eöa innan viö 10% af vatnsorku sem tal-
iö er hagkvæmt aö virkja. Enn minna er
virkjað af jaröhita og langminnst af orku-
framleiöslu í þeim geira er nýtt til raf-
orkuframeiöslu. Húsahitun tekur kúfinn
af jaröhitaorkuframleiðslunni. Það er því
nóg til af óbeislaöri orku til aö breyta í
söluhæft form.
II. Hvort sem menn telja rétt að nýta
íslenska raforku til orkufreks iönaöar inn-
anlands (í erlendum stóribjuverum) eöa
til útflutnings um sæstreng, er ljóst aö
orkulindir okkar eru vannýttar auölindir.
Nýting þeirra kallar á mikla peninga til
aö byggja orkuver og mannvirki þeim
tengd. Nýtingin kallar líka á stórfelldar
umhverfisbreytingar vegna bygginga,
veitukerfis og margvíslegs rasks sem fylg-
ir. Enn á eftir aö ljúka umræöu um þau
mál.
III. Vatnsvirkjanirnar eru umhverfis-
vænar ab því leyti aö orkan sjálf er
„hrein" og engin mengun verður viö
orkuframleiösluna. Orkuverin eru fremur
fyrirferöarlítil og oft unnt að koma þeim
fyrir neöanjaröar aö stórum hluta. Þaö
eru helst línuvirki, en þó einkum uppi-
UM-
HVERFI
Ari Trausti
Guðmundsson
jaröeblisfræbingur
Búrfellsvirkjun.
stööulón sem valda miklum umhverfis-
breytingum. Enn er alllangt í aö jarö-
strengir veröi notaðir í stað línumastra og
því veröur aö halda línum við áöur not-
aöar reinar og þá helst meö jaöri byggðar,
en ekki yfir víöerni sem eru mikilvæg
auðlind. Uppistööulónin eru flest mjög
stór og raska bæöi landslagi, lífríki og
staðbundnu veöurfari. Viö mat á þeim
veröur aö gæta ýtrustu varkárni og muna
aö þau veröa ekki tæmd og færö til fyrri
vegar nema á firnalöngum tíma. Líftími
stórrar virkjunar er 50-100 ár og allsendis
óvíst hvernig háttar í orkumálum fram-
tíöar. Kostir og gallar 2-3 risalóna á Norö-
austurhálendinu veröur aö meta í víöu
samhengi.
IV. Háhitasvæöi henta til framleiðslu
raforku meö jarbgufu. Enn er Kröfluvirkj-
un ekki fullnýtt vegna skorts á orkukaup-
endum og Nesjavallavirkjun gæti fram-
leitt góðan skammt inn á landsnetið.
Nokkur fleiri háhitasvæði og meiri nýt-
ing á umræddum svæöum gætu séö okk-
ur fyrir mörg hundruö megawöttum.
Reyndar eru mörg mengandi efni í guf-
unni og frárennsli virkjananna, t.d.
brennisteinssambönd og koldíoxíb. Guf-
una er vart unnt aö hreinsa, en frárennsli
má dæla um borholur ofan í jarbhita-
geyminn á ný. Þótt orkuver og leiöslur
séu nokkuö rúmfrek, er sá kostur ótví-
ræöur að ekki þarf stór uppistöðulón. Því
miöur eru mörg helstu háhitasvæbin í
jökulfjöllum landsins og því óaögengileg.
En 5-7 gób svæöi eru það ekki og ætti að
skoöa þá kosti, jafnvel þótt hver kílówatt-
stund fengin meö jaröhitaorku sé dýrari
en sú sem fengin er meö vatnsorku.
V. Náttúruvernd og orkuframleiösla
veröa ab fara saman á íslandi, ef nýting
orku og landnýting eiga aö sjá okkur fyr-
ir velferö. Hreint andrúmsloft, varöveisla
sérstæöra svæða og gagnlegs lífríkis eru
atriöi sem eru jafn mikilvæg og ágóöinn
af orkusölunni, sem okkur sárvantar.
Umræöa um mál þessi hefur lengi verið í
skötulíki og manni sýnst sem nú þegar
hafi mælendalista veriö lokaö.