Tíminn - 30.11.1994, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 30. nóvember 1994
11
Sendiherra á sagnabekk
Sendiherra á sagnabekk. Endurminningar
Hannesar Jónssonar, fyrrv. sendiherra.
Bókasafn Félagsmálastofnunar, Reykjavík
1994.
Út er komin bókin Sendiherra
á sagnabekk eftir dr. Hannes
Jónsson, fyrrv. sendiherra. Hún
hefur ab geyma ýmsar endur-
minningar höfundar fram til árs-
ins 1974. Von er á framhaldi
bókarinnar síðar, þar sem höf-
undur hyggst rekja minningar
frá síöari hluta starfsævi sinnar.
Sendiherra á sagnabekk hefst á
stuttri kynningu á bernsku- og
æskuhögum höfundar, sem
fæddur er árið 1922, bóndason-
ur í Ölfusi, en missir föður sinn í
frumbernsku og elst upp í
Reykjavík með móður sinni, ein-
stæbri ekkju, sem brýst áfram
með börn sín tvö og kemur þeim
vel til manns.
Það var því ekki mulið undir
Hannes Jónsson ungan, hvað þá
ab hann nyti auös og ættar sér til
frama þegar þar ab kom. En
dugnað og sjálfsbjargarvilja
hafði hann í ríkum mæli. Hann
lauk prentnámi og starfaði nokk-
ur ár við þá iðn, en hafði hug á
menntun til annarra starfa. í því
efni var honum ekki auðib að
fara hefðbundnar leiðir. Skóla-
nám hans var slitrótt, en með
því að nýta sér þær námsleiðir
sem tiltækar voru auk sjálfs-
námsins tókst honum að afla sér
nægrar undirstöðuþekkingar til
þess að verba tekinn í bandarísk-
an háskóla. Lauk hann BA- og
MA-prófum í félagsfræði sem ab-
algrein og hagfræði sem auka-
grein. Háskólagreinin félags-
fræði var þá óþekkt að kalla á Is-
landi.
Þrátt fyrir öll frávik frá hefð-
bundnum menntunarleibum ís-
lenskra embættismanna, baubst
Hannesi staða í utanríkisþjón-
ustunni snemma árs 1954. Var
ævistarf hans þar með ráðiö. Þar
gegndi hann fjölþættu starfi í
samtals 35 ár, var skipabur am-
bassador 1574, en lét af embætti
árib 1989, hefur síðan stundað
ritstörf í Reykjavík. Þannig má
draga í grófum dráttum um-
gjörðina um ævi Hannesar Jóns-
sonar.
Ab meginefni flytur bókin
endurminningar höfundar frá
störfum hans í utanríkisþjónust-
unni 1954-1974. Þá var um-
brotatími í íslenskum utanríkis-
málum. Þótt sjálfstæð utanríkis-
þjónusta íslendinga hefði þá
hlotib grundvallarmótun sína,
var hún eigi að síöur ung ab ár-
um. Fram til þess ab Danmörk
var hernumin vorið 1940 höfðu
Danir farið meb utanríkismál ís-
lendinga samkvæmt sambands-
lögum frá 1. des. 1918. Þegar
Dönum reyndist ókleift að rækja
þessa þjónustu, ákvað Alþingi að
stofna til innlends ráðuneytis ut-
anríkismála. Hlaut sú ákvörðun
staðfestingu með lögum í júní
1941. Þetta voru tímamótalög í
ýmsum skilningi. Þess er sérstak-
lega að minnast að íslendingum
þótti það mikill ágalli á fullveld-
isstöðu íslands eftir 1918 ab
þurfa til lengdar að láta Dani
annast utanríkisþjónustuna.
Sjálfstæb utanríkisþjónusta var
því þjóblegt metnaðarmál, jafn-
vel ofar lýðveldisstofnun á vissu
tímabili. Þrátt fyrir það hefur
þetta mikilvæga embættissvib
oftar en ekki orbið tilefni hleypi-
dóma fremur en skilnings á gildi
sínu. Hannes Jónsson eyðir all-
miklu rúmi til almennrar kynn-
ingar á utanríkisþjónustunni um
leib og hann rekur sínar eigin
minningar og reynslu í starfi.
Sumum kann ab finnast að frób-
leikskaflar bókarinnar séu full-
langdregnir. En að þeim er einn-
ig mikib gagn, því að margur er
ófróbur um utanríkisþjónust-
una. Menn gera sér ekki alltaf
grein fyrir, að þar er starfib líka
jarðbundið og hversdagslegt, að
þar er unnib hörðum höndum,
verkefnin tímafrek og vanda-
söm.
Hér verður þess ekki freistab
að greina ítarlega frá efni bókar-
innar eba rekja hverja einstaka
frásögn hennar, stóra og smáa.
Bókin er svo efnismikil að hún
verður ekki endursögð í blaða-
grein. Höfundur fer ekki í neina
Hannes jónssan.
BÆKUR
INGVAR GÍSLASON
launkofa meb skoöanir sínar,
enda er Hannes Jónsson ekki
kunnur ab því ab vera sífellt
sammála síðasta ræðumanni. En
frásögn hans er umfram allt
sanngjörn og málefnaleg. Hún
ber m.a. vitnisburð fyllsta trún-
aði hans gagnvart yfirmönnum
sínum og góðvilja í garð sam-
starfsmanna. Þetta á ekki síst vib
um þá ýmsu rábherra sem hann
haföi að yfirboðurum eða kynnt-
ist með öörum hætti á því tíma-
bili sem bókin nær til. Verður
ekki annab séb en ab æviminn-
ingar Hannesar séu jákvæb lýs-
ing á utanríkisþjónustunni og
líkleg til þess ab auka veg hennar
í augum lesenda, draga úr ýms-
um misskilningi sem oft verður
vart um suma þætti diplómat-
iskrar tilveru.
En eins og bók Hannesar er
fróðlegur lestur um mikilvægi
utanríkisþjónustunnar og
áhugaverð frásögn af persónu-
legum samskiptum höfundar við
fjölda fólks innanlands og utan,
þ.á m. heimskunna menn, er
ekki minna um vert, hversu upp-
lýsandi bók hans er um þróun og
meðferb stórra mála, sem settu
svip á íslensk stjórnmál á því
tímabili, sem bókin spannar. Er
þar fremst að minnast landhelg-
ismálsins, sem Hannes kom
mjög nærri í virku starfi og fékk
þreifað á meb beinum hætti
vegna stöbu sinnar. Hann var
m.a. sendiráðsritari í London
1957-1961 á dögum harðrar
milliríkjadeilu við Breta út af 12
mílna útfærslunni. Hann var
blaðafulltrúi ríkisstjórnar Ólafs
Jóhannessonar 1971-1974 í enn
harövítugri landhelgisdeilu
vegna útfærslu fiskveiöilögsög-
unnar í 50 mílur. Var það abal-
starf blaðafulltrúans að annast
kynningu á málstað íslands,
dreifa kynningarritum innan-
lands og utan og vera í nánum
tengslum við erlenda fjölmiðla
og einstaka fréttamenn. Á þess-
um tíma var hann einn nánasti
samstarfsmaður Ólafs Jóhannes-
sonar forsætisrábherra og þá í
kviku viðburbanna.
Að lesa um þessi mál í ævi-
sögubók manns, sem þar stóð í
eldlínu, er gagnleg upprifjun fyr-
ir okkur, sem lifðum þessa at-
burbi og munum þá býsna vel.
En slíkur lestur mætti þó fremur
verða ungu fólki hvatning til að
kynna sér nánar hin stóru mál-
efni þessara nýliönu tíma, sem
þeir eru í raun og veru, því að
það er ekkert aldahaf sem skilur
milli þeirra og dagsins í dag,
heldur er það nútíminn sjálfur
sem þar er á ferð, engu síður en á
líöandi stund. íslendingar unnu
sigra sína í landhelgismálinu
(stig af stigi í 30 ára baráttu)
vegna þess að ísland var full-
valda þjóöríki, óháð yfirþjóðleg-
um völdum miðríkjaskipulags,
þ.e. stjórnskipunar af banda-
ríkjakyni.
í landhelgisbaráttunni sann-
aði fullveldi íslenska þjóðríkisins
gildi sitt. Þaö skýtur því skökku
við ab hin síðari ár hefur þeirri
skoðun aukist fylgi meðal áhrifa-
mestu manna í landinu, að full-
veldið sé gagnslaust, sá tími sé
liðinn (segja þessir menn), ab
hægt sé að hafa „praktísk" not af
Alfræöi unga fólksins
Nýtt og glæsilegt uppsláttarrit
sem svarar kröfum nýrrar kyn-
slóðar
Út er komin hjá bókaklúbbi
Arnar og Örlygs nýtt og glæsi-
legt uppsláttarrit, Alfrœði unga
fólksins, sem farið hefur sigurför
um allan heim og hefur þegar
selst í einni og hálfri milljón
eintaka.
í heiminum eru að vaxa upp
kynslóðir sem hafa frá blautu
Út er komin geislaplatan Von og
vísa, sem hefur aö geyma þekkta
sálma í nýjum útsetningum.
Flytjendur eru Anna Pálína Árna-
dóttir söngkona og Gunnar
Gunnarsson píanóleikari.
Á Von og vísu eru ljóðin sett í
öndvegi og þeim gefið meira vægi
en þau hafa alla jafna í hefð-
bundnum kórútsetningum. Því
má segja að hér sé um eins konar
vísnatónlist að ræða og tilraun til
að gera sálmana aftur að alþýðu-
tónlist.
Útsetningar eru eftir Gunnar
Gunnarsson.
Meðal sálma á plötunni eru:
Vor Guð er borg á bjargi traust,
Fréttir af bókum
barnsbeini vanist því ab meb-
taka mikinn fróðleik í mynd-
rænu formi, studdan hnitmið-
uðum og markvissum texta.
Framsetning efnis í Alfrœði unga
fólksins tekur mið af þessari
staðreynd, þannig að myndir og
texti verba ein abgengileg og lif-
andi heild.
Allt eins og blómstrib eina, Á
hendur fel þú honum, Hvað
bindur vorn hug og Ég kveiki á
kertum mínum. Hljóðritunin var
gerö í Víbistaðakirkju í Hafnar-
firði af Ríkisútvarpinu og flutt í
þáttaröð um trúarkveðskap fyrr á
þessu ári.
Tónmeistari var Bjarni Rúnar
Bjarnason og tæknimaður Hreinn
Valdimarsson, en stjórnandi upp-
töku Aðalsteinn Ásberg Sigurðs-
son. Kristnisjóður og Héraðssjóð-
ur Eyjafjarðarprófastsdæmis
styrktu útgáfu geislaplötunnar.
Útgefandi er DIMMA, Hafnar-
firði, en Japís sér um dreifingu.
Alfrœði unga fólksins svarar
kröfum barna og unglinga um
fróðleik og þekkingu á upplýs-
inga- og tækniöld. Efni hennar
spannar flest þekkingarsviö,
jafnt alheiminn, náttúruna,
tækni og vísindi sem listir og
sagnfræði, og öll umfjöllun
miðast við þaö ab börn og ung-
lingar geti með góðu móti til-
einkað sér efniö. í bókinni eru
rúmlega 450 efnisflokkar sem
líklegt er ab börn og unglingar
vilji fræðast um, og auk þess
1500 undirflokkar sem veita
fróðleik um afmörkuö svið vib-
komandi efnis. í bókarlok er auk
þess sannkölluð Fróbleiksnáma
á 22 blaðsíðum, viðauki þar sem
teknar eru saman fjölmargar
staðreyndir af ýmsu tagi og þær
settar fram á skipulegan og að-
gengilegan hátt, bæbi í máli og
myndum.
I bókinni er fjallað um marg-
víslegt íslenskt efni á sérstökum
blabsíðum, svo sem landið sjálft
og náttúru þess, landnámið,
sögu þjóðarinnar, atvinnu-
hætti, íslendingasögurnar,
Snorra Sturluson, Jón Sigurðs-
son og íslenska torfbæinn, svo
eitthvað sé nefnt. Auk þess
koma ísland, íslendingar og ís-
lensk sérkenni við sögu undir
Sálmar á nýja vísu
ýmsum uppsláttarorðum. Má
þar nefna Eldfjöll, Kvenréttindi,
Hesta, Tónskáld, Fiskveiöar,
Fána, Lögreglu, Bókmenntir,
Rithöfunda og skáld, Hunda,
Lýðræði og Heimskautaleib-
angra. í Fróðleiksnámunni má
auk annars finna skrá yfir alla
þjóðhöfðingja íslands, biskupa
landsins og ríkisstjórnir.
Alfrœði unga fólksins er skreytt
með 3500 glæsilegum ljós-
myndum, teikningum, kortum
og skýringarmyndum. Nær-
myndir eru af plöntum og dýr-
um, myndir sem sýna innviði
tækja og véla, bygginga og líf-
vera og teikningar, sem ætlað er
að skýra lifnaðarhætti liðinna
kynslóba og horfinna þjóða,
fræða lesandann á nýstárlegan
hátt og vekja forvitni hans og
fróðleiksfýsn. ■
stjórnskipulagi þjóðríkis. Því sé
tímabært að leggja það niður í
strangasta skilningi. Þannig er
þá komið pólitískum hugmynd-
um stórs hluta áhrifa- og valda-
manna á 50 ára afmæli lýbveld-
isins. Þessi nýi skilningur hefur
þegar haft áhrif til gerbreytingar
á stefnu íslands í utanríkismál-
um og alþjóðasamskiptum.
Þegar svo er komið afstöðu í
utanríkismálum, er fróölegt til
samanburðar aö átta sig á, hver
meginvibhorf réðu í alþjóbasam-
skiptum íslendinga á árunum
1954-1974, sem er sá tími, sem
Hannes Jónsson gerir skil í bók
sinni. Munurinn er mikill, en
mestur aö því er varðar trúna á
óskert fullveldi sem höfuðmark-
mið íslenska lýöveldisins, hversu
fjarri það var flestum stjórn-
málamönnum þá, að fullveldið
yrði skert með þeim afdrifaríka
hætti sem nú er boðað sem pólit-
ískt fagnaðarerindi, rækilega
stutt af hagsmunaöflum og kerf-
isáróðri.
Bók Hannesar Jónssonar,
Sendiherra á sagnabekk, er hin
fróðlegasta, lýsir vel gagnsemi
utanríkisþjónustunnar sem lif-
andi tákns íslensks sjálfstæbis og
vekur til umhugsunar um fram-
tíð hennar, ef stjórnskipun ís-
lands tekur þeim stökkbreyting-
um til valdskerðingar, sem þegar
eru byrjaðar í ríkum mæli meö
abildinni að Evrópska efnahags-
svæðinu (EES). Eins og vitað var
fyrirfram og fram er komið í
reynd, er Evrópska efnahags-
svæðið að mati Evrópusinna í
öllum löndum áfangi ab fullri
aðild að Evrópubandalaginu,
viðkomustaður Evrópuhrablest-
arinnar á leiðinni til Brússel.
Þessi skoðun Evrópusinna allra
landa stendur óhöggub, og á vib
um íslenska Evrópusinna sem
aöra, þótt tiltekinn hluti þeirra
(m.a. forsætisráðherra) boði nú
frestun á að ræða „skjóta aðild"
að bandalaginu. Með frestun er
öllu haldið opnu, horft til einnar
áttar sem fyrr.
Hannes Jónsson er að vísu ekki
kominn svo langt í rakningu
endurminninga sinna í þessari
bók, ab nýja utanríkisstefnan sé
þar til umræðu. Það bíöur trú-
lega síöara bindis æviminning-
anna, þegar þar að kemur.
Endurútgáfa sígildrar perlu:
Börn og
dagar
Út er komin á vegum Skífunnar
hf. fjölskylduplatan Böm og
dagar, sem var fyrst gefin út ár-
ið 1978 en kemur nú í fyrsta
sinn út á geislaplötu. Böm og
dagar er sannarlega sígild perla í
íslenskri plötuflóru, sem seldist
upp fyrir 8 árum og hefur verið
ófáanleg síðan. Hún höfðar
jafnt til allra aldurshópa og get-
ur með réttu kallast „fjölskyldu-
plata" og sver sig enda í ætt við
Vísnaplöturnar góðkunnu.
Böm og daga má kalla meist-
arastykki Magnúsar Sigmunds-
sonar, en hann samdi öll lög
plötunnar við ljób Kristjáns frá
Djúpalæk, sem komu út í vísna-
bók frá Æskunni fyrir um
tveimur áratugum. Á Bömtitr og
dögum eru 11 lög og þeirra á
mebal hin sígildu lög Smala-
stúlkan, Ungamóðir og Gamla
myllan.
Tónlistarmenn á Bömum og
dögum eru flestir erlendir, en
söngvarar eru þau Ragnhildur
Gísladóttir, Pálmi Gunnarsson,
Björgvin Halldórsson, Magnús
Sigmundsson og Kór Öldutúns-
skóla. ■