Tíminn - 14.03.1995, Blaðsíða 6

6
mtmtm
Þri&judagur 14. mars 1995
Fall Baringsbanka
hefur vakiö athygli á
veikum hliöum
þenslumikils efna-
hagslífs Austur- og
Suöaustur-Asíu
Nicholas Leeson, ungur
Breti sem setti Barings-
banka, gamla og virta
peningastofnun, á höfuöiö meö
fullmiklum djarfleik í viöskipt-
um, er einn mest umtöluðu
manna þess þáttar sögunnar
sem er aö gerast. Sagt er sem
svo, aö þetta sýni hve takmark-
aöur stööugleikinn sé í raun í
fjármálum heimsins. Leesons-
málið hefur hleypt auknum titr-
ingi í fjármálamarkaðina um
víöa veröld, en ókyrröin á þeim
var fyrir með meira móti, ekki
síst út af efnahags- og gjald-
eyriskreppunni í Mexíkó, sem
auk annars hefur snortiö banda-
ríska dollarann illa.
Því er haldið fram m.a. aö
aukinni tækni á þessum vett-
vangi fylgi aukinn hraði, sem sé
orðinn slíkur að þeir sem taki
þátt í hinu alþjóðlega spili í fjár-
málum eigi oft fullerfitt með að
átta sig á hvaö eiginlega sé að
gerast. Sagt er í einskonar of-
boöi, aö þetta sé komið á það
stig aö „djarfir" náungar geti
komist upp með það að vera í
einskonar hasardtölvuleik með
fjármál heimsins.
Ofurvenjuleg
braskhviða
Meira eöa minna hættulegur
titringur á fjármálamörkuðum
heims er þó ekki nýr í sögunni.
Vera kann að á þeim mörkuð-
um ráði hughrif ^ékki síöur en
„skynsemi" og kaldur útreikn-
ingur. Það þurfti ekki til nema
ofurvenjulega braskhviðu til
þess að koma af stað hruninu
mikla í Wall Street 1929 —
skelfilegasta atburði fjármála-
sögunnar að flestra mati. En
skilyrði voru að vísu fyrir hendi
að greiða fyrir því hruni, ekki
síst það að þróuninni í fram-
leiðslu og framleiðni hafði mið-
að stórum hraðar en kaupgetu
almennings. Laun voru þá enn
til þess að gera lág víðast hvar,
einnig á Vesturlöndum, og vel-
ferðaníkið ennþá framundan.
Það var varla einber tilviljun
aö hrun Barings varö vegna við-
skipta bankans í Austur- og Suð-
austur-Asíu, sem stýrt var frá
útibúi hans í Singapúr, þar sem
Leeson starfaði. A þeim slóðum
hefur svimandi hraði, eins og
einn greinarhöfundur orðar
það, verið á þróuninni í efna-
hagsmálum í allmörg ár. Sá
hraöi hefur gert að verkum að
margir hafa hætt á að spila
djarft í fjármálunum þar, í von
um þeim mun meiri gróða og af
ótta við að dragast að öörum
kosti aftur úr.
Austur- og Suðaustur-Asía nú-
tímans minnir að því leyti á
Vesturlönd á fyrstu áratugum
aldarinnar að laun eru þar enn
tiltölulega lág og velferð tak-
mörkuð. Það heldur kaupgetu
mikils þorra almennings niðri
og felur því í sér hættu fyrir
„efnahagsundur" landa þessara.
Tilfallandi ástæður geta undir
þeim kringumstæðum orðiö ör-
lagaríkar, eins og forðum í Wall
Street. Svo mun og hafa orðið
hjá útibúi Barings í Singapúr. í
blaðagreinum stendur að vísu
að Leeson hafi tekið slíka
áhættu í viðskiptum að geggjun
sé líkast, en eigi að síður sé lík-
legast að allt hefði gengið eins
og í sögu hefði jarðskjálftinn í
/ kauphöllinni í Tókíó: skynsemi eba hughríf?
Áhættusamt
efnahagsundur
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
sem mjög hefur gætt á Vestur-
löndum. í því samhengi er auk
tiltölulega lágs lífskjarastigs þar
eystra bent á ýmis önnur hættu-
merki. Svíinn Bengt-Olof Heldt,
fyrrum höfundur forystugreina
í Svenska dagbladet, vekur í
grein í því blaði athygli á að
verðbréf hafi sigið í verði víða á
fjármálamörkuðum þar eystra
undanfarið, og mun hann telja
að ekki sé hægt að kenna jarð-
skjálftanum í Kobe um það allt.
Heldt heldur því fram að í þessu
samhengi sé Kína mesta hættu-
svæðið. Um það liggur viö að
megi segja að það sé á leið með
að veröa „ríkiö í miðið" í fjár- og
efnahagsmálum heimshlutans,
þar eð grannríki þess tengjast
því sífellt nánari böndum í fjár-
og efnahagsmálum.
Heldt bendir á tröllaukinn
ríkisgeirann í atvinnulífi Kína,
sem rekinn er með tapi og hald-
ið uppi með gríðarháum fjár-
framlögum frá ríkinu. Um 150
milljónir kínverskra sveita-
manna (samkvæmt einni ágisk-
un), sem yfirgefið hafa heima-
þorpin, eru á faraldsfæti um
borgir lands síns í atvinnuleit.
Þar eru félagsleg ólga og glæpir í
vexti.
Draga ekki á Vestur-
lönd í tcekni
„Vaxandi spenna milli borga
og sveita og á milli ýmissa
svæða er kannski það ískyggi-
legasta af því, sem nú er að ger-
ast í Kína," skrifar Heldt og með
hliðsjón af bændauppreisnun-
um, sem annað veifið hafa sett
flest á annan endann þarlendis í
gegnum söguna (bylting
kommúnista var sú síðasta af
slíkum hingað til), verður varla
sagt að sú viðvörun sé með öllu
út í hött. Þeir Kínafræðingar eru
til, sem spá því að Kínaveldi
muni detta sundur eftir nokkur
ár, hliðstætt Sovétríkjunum í
upphafi áratugarins. (Svoleiðis
nokkuð hefur nokkrum sinnum
komið fyrir Kína í langri sögu
þess, en það hefur að vísu alltaf
til þessa skriðið saman aftur.)
Paul Krugman, bandarískur
hagfræðiprófessor, hélt því ný-
lega fram í grein í tímaritinu
Foreign Affairs að Austurlönd
fjær ættu hagvöxt sinn mikinn
einkum því að þakka að þau
tækju óspart úr náttúruauðlind-
um og neyttu þess að nóg væri
af vinnuafli; hinsvegar væri
veik hlið á „efnahagsundrum"
þeirra, að framleiðni ykist lítt.
(Japan er í þessu undantekn-
ing.) Hvað sem líði hagvextin-
um þar eystra, sjáist þess ekki
merki að ríkin þar dragi á Vest-
urlönd á tæknisviðinu. Krug-
man telur ólíklegt að þannig til-
komið hagvaxtarskeið standi
lengi og bendir sem hliðstæðu á
Sovétríkin á fyrri hluta sjöunda
áratugar. Þá var hagvöxtur þar
meiri en á Vesturlöndum og
þeir vestrænir hagfræðingar
voru til, sem héldu og óttuðust
að Krúsjof hefði rétt að mæla er
hann sagði að Sovétríkin
myndu „grafa" Vestrið. Eins og í
Austur-Asíu nú var vöxtur sov-
éska efnahagslífsins á þeim ár-
um drifinn upp með stórfelldri
nýtingu á vinnuafli og náttúru-
auðlindum, en ekki með auk-
inni framleiðni. ■
/ kauphöllinni í New York eftir hrunib 1929: háskalegur titríngur á fjármálamörkubum gamalkunnugt fyrirbœri.
Leeson: jarbskjálftinn í Kobe gerbi
gæfumuninn.
Japan á dögunum, sem lék
borgina Kobe harðast, ekki sett
strik í reikninginn. Við það féll
hlutabréfaverðið í Tókíó og það
sagði til sín um heim allan og
mest í Austur- og Suðaustur-As-
íu, eins og vænta mátti. Hefði
jarðskjálfti þessi ekki orðið, er
skrifað, má vera að Barings-
banki hefði stórgrætt á fjár-
málaspili Leesons.
150 milljónir far-
andverkamanna
í framhaldi af Leesons-málinu
hafa ýmsir gerst til að vara viö
hrifningu þeirri mikilli af aust-
urasíska „efnahagsundrinu",