Tíminn - 13.08.1995, Qupperneq 5

Þriðjudagur 15. ágúst 1995

5
Friörik jónsson
Leysa þjóöhreinsanir
vanda fyrrum Júgóslavíu?
„Þaö er hefð fyrir munnlegu of-
beldi í löndum Balkanskaga.
Einhver segir 'Ég ætla að drepa
hann. Ég ætla að drepa hann.'
... Ef drápin byrja mun enginn
geta stöðvað þau." Slaven Let-
ica, ráðgjafi forseta Króatíu, 26.
mars 1991.
Stríðið í fyrrum Júgóslavíu
hefur breytt talsvert um stefnu
undanfarnar tvær vikur, eba eft-
ir að Króatía hóf fulla þátttöku í
stríðinu að nýju. Hafa herir Kró-
ata þegar tekið yfir Krajína-hér-
að sem Króatíu-Serbar tóku
1991 og hafa haldiö síðan, og
einnig hafa Króatar barist við
hlið hermanna múslima í Bo-
sníu við Bihac. Þrátt fyrir að
herför Króata hafi verið gagn-
rýnd af flestum ríkjum heims
hefur hún getið af sér þá von að
hún geti orðið upphafið að end-
inum á stríbi því sem staðið hef-
ur yfir á Balkanskaga síðan
1991. Á hinn bóginn hefur her-
för Króata einnig alið þann ótta
ab hún kunni ab vera upphafið
ab því ab stríðið breiöist út um
allan Balkanskagann.
Vafalaust er bjartsýni um ab
upphaf endalokanna sé hafið á
stríðinu í fyrrum Júgóslavíu
töluvert orðum aukin. Alið hef-
ur verið á hatri milli þeirra í
fimm hundruð ár, eba allt frá
því Habsborgar og Ottóman
heimsveldin deildu um yfirráð á
Balkanskaga á fjórtándu, fimm-
tándu og sextándu öld. Einnig
eru ekki nema rúm fimmtíu ár
síðan að Króatar og múslimir í
fyrmm Júgóslavíu bundust
bandaíagi vib nasistastjórnina í
Þýskalandi í seinni heimsstyrj-
öldinni á meðan Serbar tengd-
ust bandamönnum. Ennfremur
ætti að vera ljóst eftir atburði
síðustu fjögurra ára að þessi
þjóðarbrot geta hvorki búib
saman né hverjir innan um
aöra.
í þessu stríði hafa fjölmiðlar
svo og almenningsálitib á Vest-
urlöndum lýst yfir vandlætingu
sinni með svokallaðar þjób-
hreinsanir (e. ethnic cleansing).
Þjóðhreinsanir geta hins vegar
haft tvær þýðingar. Annars veg-
ar þjóðarmorð, eða skipulögð
útrýming fólks sem tilheyrir
ákvebnum þjóöflokkum eða
þjóðarbrotum, sem er að sjálf-
sögðu fyrirlitlegt og með engu
móti réttlætanlegt. Hins vega
geta þjóðhreinsanir þýtt að fólk
sem tilheyrir ákveðnum þjóð-
flokkum eða þjóðarbrotum er
rekið burt af heimilum sínum
og af hernumdum svæðum og
flutt eða rekið annað þar sem
væntanlega aðrir af sama broti
búa.
Það hefur komið fyrir að full-
trúar þjóða heimsins hafi gripið
til tilfærslu þjóðarbrota til þess
VETTVANGUR
„Því má fcera rök fyrir
því að skilvirkur aðskiln-
aður stríðandi fylkinga í
fyrrum Júgóslavíu muni
hjálpa umtalsvert bœði
til að stöðva stríðið og,
það sem mikilvægara er,
að koma í veg fyrir að
það blossi upp að nýju."
að tryggja vopnahlé og fyrir-
byggja frekari stríð milli þeirra.
Dæmi um slíkt eru til að mynda
flutningar á Grikkjum og Tyrkj-
um milli ríkjanna skömmu eftir
fyrri heimsstyrjöld þegar núver-
andi landamæri Grikklands og
Tyrklands voru staðfest af
Þjóðabandalaginu. Slíkar þjóð-
hreinsanir áttu sér einnig stab á
sjöunda áratugnum á Kýpur eft-
ir að vopnahlé hafði verið sam-
þykkt, en þá voru fluttir milli
eyjahelminga þeir sem voru af
„röngu" þjóðerni.
Það má segja að a.m.k. þessi
tvö dæmi um þjóðhreinsanir
sem byggja á flutningi þjóðar-
brota hafi gefib þokkalega raun.
Þrátt fyrir langvarandi vantraust
milli Grikklands og Tyrklands
hefur ekki orðið beinn ófriður
milli ríkjanna eftir ab landa-
mæraerjur þeirra voru leystar
meb aðgerðum Þjóðabandalags-
ins og þrátt fyrir að hermenn
Sameinuðu þjóðanna standi
gráir fyrir járnum á vopnahlés-
línunni sem skiptir Kýpur á
milli grísku- og tyrkneskumæl-
andi íbúa hefur ekki slegið í
brýnu á milli þeirra síðan skipt-
ingin varð. Því má færa rök fyrir
því aö skilvirkur aðskilnaður
stríðandi fylkinga í fyrrum
Júgóslavíu muni hjálpa umtals-
vert bæði til að stöðva stríðið
og, það sem mikilvægara er, að
koma í veg fyrir að það blossi
upp að nýju. Mætti hugsa sér
þetta þannig að Bosníu yrði
skipt í þrjá hluta misstóra en
samfellda (þ.e.a.s. engin griðar-
svæði) og síðan fólk flutt til eft-
ir þjóðerni þar til aö hlutarnir
þrír stæðu eftir „þjóðhreinsaðir"
eða m.ö.o. að einungis fólk af
einum þjóðflokki sé í hverjum
hluta. Landamærin milli þeirra
yrðu vöktuð af hefðbundnu
friðargæsluliði Sameinuðu þjóð-
anna, og seinna meir mætti
jafnvel reikna með að bosnískir
Króatar sameinist Króatíu og
bosnískir Serbar sameinist Serb-
íu. Eftir stæði þá smækkuð mús-
lima-Bosnía, laus við ófrið, en
deilur múslima, Króata og Serba
munu engan endi taka nema til
komi þessi aðskilnaður hóp-
anna.
Þessi lausn krefst hins vegar
samþykkis allra stríðandi fylk-
inga svo og pólitísks vilja aðild-
arríkja Sameinuðu þjóðanna til
þess að taka að sér verkið og
veita til þess nægilegum mann-
afla og fjármagni þannig að
þessi aðgerð geti tekist. Óvíst er
hvort það mun geta gengið upp
en það má segja að það sé vel
þess virði að þetta sé reynt enda
hafa aðrar leiðir til lausnar ekki
skilað árangri hingaö til. Að
öbrum kosti mun stríðið á Balk-
anskaga engan endi taka.
Höfundur er alþjóbafræbingur
Tómas Cunnarsson
Ráðgjöf um fjármál þroskaheftra
Fyrir nokkru spurði kunningi,
sem er foreldri þroskahefts
manns, mig, lögfræðinginn,
hvað hann gæti gert til að
tryggja að eignir sonarins, all-
nokkrar áunnar eignir, svo og
mögulegur arfur, færu ekki for-
görbum þegar kunningjans sem
óformlegs tilsjónarmanns nyti
ekki lengur við.
Gildar ástæður voru til fyrir-
spurnarinnar en svarið gat
naumast verið einfalt sem þó
var einmitt það sem leitað var
eftir. Hér féllu saman að
minnsta kosti tvö sérstök lög-
fræðisvið. Annað varðar stöðu
þeirra sem ekki hafa náð fullum
andlegum þroska eða tapað
nokkru af honum og sú staða
getur lagalega verið býsna mis-
munandi. Hitt svibib varðar
Landsins
forni fjandi
er nærri
Hafís hefur verib ab angra okk-
ur í sumar. Á föstudaginn kann-
abi Landhelgisgæsluvélin TF-
Sýn ástandib á miðunum úti
fyrir Vestur- og Norburlandi.
ísinn reyndist næst okkur 69
sjómílur norður af Grímsey.
Flann var fyrr í sumar mun nær
landinu, en suðlægar vindáttir
hafa hrakib hann aftur til síns
heima.
sem tryggasta geymslu og
ávöxtun fjár, einnig fjárfesting-
ar í þágu þess þroskahefta, jafn-
vel eyðslu. Sparnaður á ekki allt-
af við. Stundum, ef góð tækifæri
gefast, svo sem álitlegt ferðalag,
þjálfun eba upplyfting, er eyðsla
þess þroskahefta þab eina for-
svaranlega. Framhjá þessum
skerjum hygg ég að kunningi
minn hafi siglt farsællega, en
áhyggjur hans og fyrirspurn
beindust að framtíöinni, ekki
endilega nánustu framtíð, held-
ur þegar að brottför hans kæmi,
hvenær sem hún yrði. Hver yrði
þá tiltækur til að vera fjármála-
legur tilsjónarmaður og ráðgjafi
og hver var svo upphafinn að
honum væri óhætt ab treysta án
mikilla skilyrða og eftirlits? Get-
ur einhver svarað því?
Á ýmsum stöbum var þéttleiki
íssins töluverður, þetta 4 til 6/10
og á fimm stöðum greindi áhöfn
Sýnar borgarísjaka. ■
VETTVANGUR
Hagsmunir þroskaheftra
tengdir fjármálalegri til-
sjón og eftirliti geta verið
miklir en hættan á að
forráð þeirra á eigin fé og
mannréttindum verði
skert er vissulega yfirvof-
andi. Hér þarfeinstak-
lingsbundna og „klæð-
kersniðna" þjónustu með
tilliti til mögulegrar
þroskaheftingar, fjár-
hagsaðstæðna og ann-
arra aðstæðna þeirra
sem í hlut eiga.
Hagsmunir þroskaheftra
tengdir fjármálalegri tilsjón og
eftirliti geta verið miklir en
hættan á að forráö þeirra á eigin
fé og mannréttindum verði
skert er vissulega yfirvofandi.
Hér þarf einstaklingsbundna og
„klæðkersniðna" þjónustu með
tilliti til mögulegrar þroskaheft-
ingar, fjárhagsaðstæðna og ann-
arra aðstæðna þeirra sem í hlut
eiga. Þjónusta þarf að vera innt
af hendi af aöila sem er sjálf-
stæður og/eða eftirlit í þágu þess
þroskahefta. Hann þarf að hafa
abgang að trúnabarskjölum sem
varba þann þroskahefta, ef leyft
verbur. Ráðgjafinn þarf að hafa
góða þekkingu á fjárfestingar-
kostum, sem til álita koma og
aðferðum til að tryggja trausta
varðveislu og ávöxtun fjár. Allar
abgerðir tilsjónar- og eftirlitsab-
ilans þurfa að vera rekjanlegar,
um ráðgjöfina, aðgerðir og
varðveislu fjármuna. Þegar
kemur að stærri fjármálalegum
ákvörbunum, þarf fleiri en einn
starfsmaður að eiga hlut ab með
þeim þroskahefta og/eða lö-
gráðamanni hans. Starfsmenn-
irnir þurfa að hafa ítarlegar
starfsleiðbeiningar og sæta
góðu eftirliti. Eftirliti sem mið-
ast að því að ekki veröi misfarið
með fé eða mannréttindi
þroskaheftra.
Nærtækt er að lesandi spyrji,
er ekki nóg komið af opinberum
stofnunum sem ráðskast með
málefni borgaranna? Má ekki
hlífa þroskaheftum og ríkissjóði
við þessari ráðgjöf og láta mál
ráðast eins og þau hafa gert
hingað til? Rökin hvað þroska-
hefta varöar eru að aðgangur að
ráðgjöf og tilsjón með fjármál-
um þeirra getur verið mikils-
verður ekki aðeins hvað varðar
mögulega fjármálalega mis-
notkun, heldur einnig vegna
brota gegn öbrum réttindum.
Að auki lifum vib þá tíma aö
þroskaheftir eru að sækja fram á
fjölmörgum sviðum í sambandi
við nám og störf og þá list að
lifa lífinu. Fjármálalegir hags-
munir þroskaheftra, sem eru
margir, eru því einnig samfé-
lagslegir hagsmunir sem að
minnsta kosti þarf að huga að.
Raunar leggja opinberir aðilar
nokkuð til þessara mála varö-
andi þroskahefta á opinberum
stofnunum, en oftast aöeins að
takmörkuðu leyti, svo sem með
lausafé og vasapeninga.
Þörf fyrir fjármálaráðgjöf er
ekki bundin við þroskahefta.
Meðferð fjármuna er víðfemt og
vandasamt svið. Almenna borg-
ara skortir oft og illa ráðgjöf. Er
ástæða til aö athuga hvort það
er ekki hagkvæmt fyrir opinbera
aðila að láta þeim í té sem þess
óska og hafa þörf fyrir rábgjöf í
persónulegum fjármálum. Gæti
ekki veriö að rábgjafarkostnað-
urinn yröi aðeins brot af þeim
kostnabi sem opinberir aðilar
veröa nú að bera vegna skorts á
rábgjöf?
Höfundur er lögfræbingur