Tíminn - 20.01.1996, Blaðsíða 5

Laugardagur 20. janúar 1996
&buhm
5
Jón Kristjánsson:
Litháen
íslenska þingmannanefndin á útifundi í Litháen.
Við Eystrasaltið á krossgötum milli Austur-
og Vestur-Evrópu liggur Litháen, eitt af
Baltnesku ríkjunum sem svo eru kölluð í
daglegu tali hérlendis. Við vesturlanda-
mærin liggur Kaliníngrad, landsvæði sem
tilheyrir Rússlandi og myndar tungu til
hafs austan Póllands; að austan liggur
Hvíta-Rússland og Lettland aö norðan.
íbúatala Litháen er 3,7 milljónir manna og
íbúatala höfuðborgarinnar Vilnius er um
600 þúsund manns. Litháen er landbúnað-
arland, land skóga og vatna.
Það hefur gengib á ýmsu í sögu Litháen.
Landið var sem kunnugt er hluti af Sovét-
ríkjunum, en er nú sjálfstætt ríki. Sá áfangi
náðist ekki átakalaust og var 13. janúar
1991 einn af örlagadögunum í sögu þjóðar-
innar. Þá gerðu rússneskar hersveitir árás á
mannfjölda vib sjónvarpsturninn í Vilnius
og féllu þar 13 manns og fjöldi fólks særb-
ist. Þinghúsið var í umsátursástandi vikum
saman. Þessum átökum lyktaöi síðan meb
því að Rússar drógu her sinn til baka.
Hér er stiklaö á stóru, en ástæðan fyrir
því að ég geri þessa atburöi að umræðuefni
er sú ab þann 13. janúar síðastliðinn voru
libin fimm ár frá þessum atburðum. Þá
ákvað litháíska þingiö ab bjóða forseta Al-
þingis með sendinefnd í heimsókn til þess
að ræða við þarlenda stjórnmálamenn og
taka þátt í minningarathöfnum um þessa
atburði og þá sem þar létu lífið.
Ég var einn af þeim sem tókust á hendur
þessa för. Förunautar mínir voru Jón Bald-
vin Hannibalsson, Ragnar Arnalds, Guð-
mundur Hallvarðsson og Ólafur G. Einars-
son, forseti Alþingis. Ferbin var fyrir
margra hluta sakir minnisstæð. Fyrst ber að
nefna vibmót fólksins.
Hlýhugur og vinátta
Ég hef hitt einstaka þingmann frá Lithá-
en í því alþjóðasamstarfi sem ég tek þátt í á
vegum þingsins. Mér kom því ekki ab öllu
leyti á óvart sá hlýhugur sem er í garð ís-
lendinga þar í landi. Hann hafði speglast í
vibmóti þeirra einstaklinga og tali þeirra.
Ég verö hins vegar að viðurkenna að hinn
almenni hlýhugur gestgjafa okkar í garð ís-
lensku þjóðarinnar snart mig. Þetta á sér
skýringar í þeim atburðum sem urbu þar í
landi 13. janúar 1991 og samskipta bæði þá
og síðar. Vib íslendingar urbum fyrstir til
ab viöurkenna sjálfstæði þjóöarinnar, og
Jón Baldvin Hannibalsson, sem þá var ut-
anríkisráðherra, heimsótti landið á þeim
dimmu dögum sem fylgdu í kjölfar árásar-
innar. Þótti sú för ekki alls stabar skynsam-
leg og man ég eftir því á norrænum vett-
vangi. Hins vegar líta ráðamenn í Litháen
fortakslaust svo á ab heimsókn utanríkis-
ráðherra vestræns Natoríkis og viðtöl hans
við fjölmiðla með Landsbergis, sem þá var
leiðtogi landsins, hafi haft mikla þýöingu
og dregið athygli umheimsins að atburð-
unum þar í ríkara mæli en ella. Þetta kom
mjög sterkt fram í okkar heimsókn.
Næturhrlnging á Vestur-
götuna
Þessi heimsókn Jóns var með þeim hætti
að klukkan þrjú að nóttu, stuttu eftir að
árásirnar áttu sér stað,
hringdi Landsbergis í Jón
Baldvin og fór fram á að
hann kæmi til landsins.
Jón fór daginn eftir til
Helsinki og fékk, eftir
þriggja daga stapp, árit-
un frá Rússum til þess ab
halda förinni áfram.
Hann lýsti fyrir okkur
ferðafélögunum, er við
komum í þinghúsið, aðkomunni þar sem
hermenn Litháa vopnaðir rifflum lágu í
anddyrinu og steinblokkir og gaddavírs-
girðingar umkringdu húsið. Einn þing-
maðurinn tjáði mér að þrjár vikur hefði
hann hafst við í þinghúsinu nótt og dag
meðan á umsátrinu stób. Um 250 þúsund
manns voru í nærliggjandi götum, kveiktu
elda og sungu ættjarðarsöngva. Enn stend-
ur hluti af þessu virki til minja.
I minningu fórnarlamb-
anna
Minningarathafnir, sem við Islending-
arnir vorum viðstaddir, voru afar áhrifa-
miklar. Ekki síst var áhrifamikil athöfn í
grafreit fórnarlambanna, þar sem forseti
Alþingis lagði blómsveig ásamt ráðamönn-
um landsins. Þúsundir manna voru við-
staddar og stóbu þögular í frostinu undir
háum trjánum í kirkjugarðinum á meban.
Síban hóf hljómsveit að leika og söngurinn
barst frá mannhafinu, ótrúlega samhæfður
eins og þung undiralda. í þinghúsinu talaði
móðir eins fórnarlambsins. Ég skildi ekki
ræðuna, en fann að hún snart viðstadda og
túlkurinn var með grátstafinn í kverkun-
um.
Skoðanaskipti
Ferð okkar var þó ab mestum hluta farin
til þess að skiptast á skoðunum viö ráða-
menn í Litháen og áttum við fundi með
fulltrúum stjórnarflokkanna, fulltrúum
stjórnarandstöðu, forseta þingsins, utan-
ríkisráðherra og forsetanum. Þar kom meb-
al annars fram að Litháar líta ekki svo á að
öryggismálum sínum sé borgið við núver-
andi ástand og leita eftir þátttöku í samtök-
um Vestur-Evrópuþjóða á borð viö Evrópu-
sambandið og Nató. Þeir leita mjög eftir
samskiptum við íslendinga og vilja byggja
á þeim grunni samskipta sem lagður hefur
verið.
íslendingar hafa fjárfest í lyfjaverksmiöju
í Litháen, sem við áttum
kost á að skoða. Þar eru
framleidd dreypilyf, en
það er vatn með ákveðn-
um efnasamböndum til
að gefa í æð. Þetta er
myndarlegur rekstur og
sögðu forráðamenn fyr-
irtækisins að samstarf
við stjórnvöld hefði ver-
ið með miklum ágætum.
Það er alveg ljóst að ef íslenskir athafna-
menn vilja, þá geta þeir með velþóknun
stjórnvalda í viðkomandi landi fært út kví-
arnar á krossgötum Austur- og Vestur-Evr-
ópu, þar sem heimamarkaburinn er 3,7
milljónir manna. Jarðhiti fyrirfinnst í land-
inu og kom einkar vel í ljós áhugi á að ræða
við okkur um nýtingu hans í ljósi þeirrar
miklu þekkingar sem hér er fyrir hendi í
þeim efnum.
Sígandi bati
Lífskjör í Litháen eru langt frá því sem
hér þekkist. Þó hafa ýmis jákvæö teikn ver-
ið í þeirra efnahag. Markaðsvæðingin hefur
gengib stóráfallalaust fyrir sig og nú eru
um 70% fyrirtækja í einkaeign. Þjóbarfram-
leiðsla hefur aukist og verðbólga minnkað
úr 1000% í 40% 1994 og mun vera nálægt
30% núna. Laun hafa þokast upp á við, en
eru þó afar lág á mælikvarða Vestur- Evr-
ópuþjóða. Laun í lyfjaverksmiöjunni
munu vera um 200 dollarar á mánuði og
þykir gott þar í landi.
Stjórnmálaástandið í landinu hefur
smám saman orðið stöbugra. Hins vegar
eru mörg vandamál uppi og stjórnmála-
mennimir hafa ærið að starfa. Þar má
nefna viðskiptin við Rússland, en tor-
tryggni gætir í þeim þrátt fyrir að nú séu
við völd flokkar sem hliðhollari voru þeim
heldur en Landsbergis og hans menn, en
hann er nú í stjórnarandstöðu. Umhverfis-
mál eru mikiö vandamál, eins og í öbrum
ríkjum Austur- Evrópu, og skipulögð
glæpastarfsemi hefur eflst í kjölfarib á um-
rótinu líkt og annars staöar hefur gerst.
Þrátt fyrir þetta allt saman gætir vissrar
bjartsýni um betri tíð í landinu.
Með vælandi sírenur
Opinberar heimsóknir eru ekki til þess
fallnar að kynnast almenningi í þeim lönd-
um sem heimsótt eru. í þá þrjá daga, sem
við félagarnir stöldruðum við, var farið á
milli húsa í bílalest með vælandi sírenum
lögreglunnar og fólki var skipað í hátalara
að vera ekki fyrir. Þessi aðferð við að koma
gestum á milli staða er vel þekkt í Austur-
Evrópu og víðar og virðist hafa haldið velli
í landinu. Ég kallaði bílinn í miðri lestinni
ruðningsbíl, en hlutverk hans var aö
stöbva umferö meb því að keyra nær fyrir
bíla, hvort sem þeir komu á móti eða nálg-
uðust gatnamót. Mér líöur ekkert vel í slík-
um bílalestum og vorkenndi fólkinu, sem
var ab reyna að klifra upp snjóruðningana
til þess að komast í hæfilega fjarlægð.
Eigi ab síður gafst tækifæri til þess að fara
á tveimur jafnfljótum í nokkrar kirkjur áð-
ur en lagt var af stab heimleiðis. Litháar eru
trúuð þjób og fullt frelsi til þess ab iðka sín
trúarbrögð er eitt af táknum sjálfstæðisins.
Kirkjurnar voru fullar af fólki, enda sunnu-
dagsmorgunn, en fyrir utan stóðu bein-
ingamennirnir sem minntu óþyrmilega á
fátæktina sem er fylgikona margra í þessu
landi.
Tækifæri til aðstoðar
Það er mín skoðun að við íslendingar
eigum einstakt tækifæri til vinsamlegra
samskipta vib þessa þjóð og getum lagt
nokkuð af mörkum til þess að hjálpa til við
þá endurreisn sem þar er nauðsynleg. Við
höfum trúnað stjórnvalda og mér.er skylt
aö geta þess að Jón Baldvin Hannibalsson
er þarna í miklum metum, vegna forustu
sinnar í samskiptum við þarlenda stjórn-
málamenn hina dimmu janúardaga 1991.
Viöurkenningu íslendinga gleyma Litháar
ekki og njótum vib íslenskir stjórnmála-
menn þeirrar ákvörðunar þar í landi. ■