Tíminn - 23.01.1996, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 23. janúar 1996
ffiCTilllitrHlul
WWWTmT
5
Sverrir Sveinsson:
Hverjir eiga að virkja og hvar?
Búrfellsvirkjun og Bjarnalón.
S
umræðu undanfarið hefur
komiö töluvert rót á orku-
mál, m.a. vegna áhrifa ný-
gerðs samnings um stækkun ál-
versins í Straumsvík og hugsan-
legra annarra samninga um
orkufrekan iðnað á íslandi, sem
nú er unnið að.
í þeirri umræðu beinast sjónir
manna að hagkvæmum virkj-
unarkostum raforku á Nesja-
völlum þar sem Hitaveita
Reykjavíkur getur virkjað tæp
80 MW og hefur Ólafur Flóvenz
jarðeðlisfræðingur bent á að
lækka megi orkureikning Reyk-
víkinga um 700 til 1000 m.kr. á
ári meö þeirri framkvæmd.
Þessi virkjun er einn þeirra
valkosta, sem rætt er um aö ráð-
ist verði í, og gæti 1. áfangi
komið í rekstur 1997, ef þeir
samningar, sem unnið er að,
ganga eftir.
Einnig hefur Hitaveita Suöur-
nesja sótt um leyfi til að virkja
15-20 MW í Svartsengi, og svo
hefur bæjarstjórn Seyðisfjarðar
óskað eftir því við Rafmagns-
veitur ríkisins að þær hrindi í
framkvæmd virkjun Fjarðarár í
Seyðisfirði um 20 MW. Myndi
sú virkjun henta mjög vel raf-
orkukerfi Austurlands og 132
kW dreifikerfi landsins.
Það er því ljóst að nokkrir
telja hag af því að taka þátt í
virkjun orkunnar á ísalandi.
„En hver á að virkja og hvar?"
Finnur Ingólfsson iðnaðarráð-
herra hefur hrint í framkvæmd
heildarendurskoðun á orkulög-
um, þ.m.t. vinnslu, flutning og
dreifingu orku, með það að
markmiði að auka skilvirkni og
koma á samkeppni, sem stuðli
samtímis að jöfnun orkuverðs,
tryggi gæði þjónustunnar, auki
sjálfstæði orkufyrirtækja og
ábyrgö stjórnenda.
I þessu skyni hefur hann
óskað eftir tilnefningu í ráð-
gjafanefnd frá stjórnmálaflokk-
unum sem eiga fulltrúa á Al-
þingi, Sambandi ísl. sveitarfé-
laga, Akureyrarbæ, Reykjavíkur-
borg, Alþýðusambandi íslands,
Vinnuveitendasambandi ís-
lands, Samorku, Orkustofnun,
Landsvirkjun og Rafmagnsveit-
um ríkisins.
Það eru því spennandi tímar
framundan og eflaust margir
sem hafa skoðanir á því hvernig
þessum málum verði fyrir kom-
ið í framtíðinni.
Vonandi verður starf ráðgjafa-
nefndarinnar happadrjúgt og
þeir nái að koma með tillögur,
sem Alþingi getur sett í lög sem
við munum notast við fram á
næstu öld. Þeir annmarkar, sem
viö höfum búið við, verði lag-
færöir og það skilgreint mun
betur hvað verði hlutverk ríkis-
ins í framtíðinni og hvað verði
ætlað öörum.
Fyrstir til að virkja raforku á
íslandi voru einstaklingar og
síöan sveitarfélögin, en með raf-
orkulögunum 1946 kom ríkið
að þessum málum, bæöi með
rannsóknir, framkvæmdir og
rekstur. Sett voru lög um Lands-
virkjun og önnur orkufyrirtæki,
svo sem Orkubú Vestfjarða og
Hitaveitu Suðurnesja, svo og
virkjanir. Ekki er óeðlilegt að
þessi lög komi einnig til skoð-
unar í þessu samhengi, því vart
er hægt ab horfa framhjá því að
áfram mun verða samvinna og
samstarf milli þessara fyrirtækja
allra, þótt á verði komið sam-
keppni.
Náttúra landsins býr yfir mik-
illi orku, sem við höfum nýtt
okkur til hagsbóta, og er hún
ein aðalundirstaða þeirra lífs-
gæða og mannlífs sem við bú-
um við á landinu, samtímis ab
vera einn helsti vaxtarbroddur í
okkar verðmætasköpun.
Hvernig að er staðið fer eftir
aðstæðum á hverjum tíma, og
segja má að öll mannanna verk
séu börn síns tíma. Ljóst er ab
nú þarf að taka tillit til fjöl-
margra atriða, sem oft hefur
ekki verið horft til þegar ákvarö-
anir hafa verið teknar um virkj-
anir og áhrif þeirra á næsta um-
hverfi.
A ráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna, sem haldin var í Rio deja-
neiro í júní 1992, var m.a. beint
til ríkisstjórna:
Að auka notkun endurnýjan-
legra orkugjafa, sem valda lítilli
sem engri mengun; þar á meðal
eru jarðvarmi og vatnsorka.
Að samræma orkuáætlanir,
svo að auka megi notkun slíkra
orkugjafa og draga meb því úr
notkun óæskilegra orkugjafa.
í þessu felst m.a. ósk til ís-
lendinga að þeir nýti sínar orku-
lindir, til að draga megi úr losun
mengandi úrgangsefna sem
hlýst af brennslu jarðefnaelds-
neytis eða kjarnorku til orku-
vinnslu í öörum löndum. Við
þeirri ósk má verba m.a. með
eftirtöldum hætti:
Staðsetja mætti orkufrekan
iðnaö á íslandi í auknum mæli.
Vinna mætti eldsneyti, sem
hefði í för með sér litla mengun
við bruna.
Nota mætti raforku til aö
knýja samgöngutæki.
Flytja mætti raforku út um
sæstreng.
Jafnframt verður ab tryggja að
virkjun orkulindanna og sú
starfsemi, sem henni fylgir,
valdi sem minnstum spjöllum á
umhverfi. Ný lög um mat á um-
hverfisáhrifum framkvæmda
eiga að tryggja að ekki verði slík
röskun á umhverfi að eigi fáist
réttlætt miðað við þann ábata
sem af framkvæmdum leiðir, og
eru allar nýjar vatnsaflsvirkjanir
10 MW og stærri og fram-
kvæmdir þeim tengdar háðar
slíku mati.
En hvað er framundan?
í vikunni komu fréttir af til-
lögum um uppstokkun Orku-
stofnunar, sem er e.t.v. liður í
endurskoðun á starfsemi ríkis-
ins í orkumálum. Þær tillögur,
samkvæmt frétt fjölmiðla,
geröu ráð fyrir að fækka starfs-
mönnum Orkustofnunar úr 100
manns í 20, sem hafa ættu á
hendi stjómsýslu og ráðgjöf til
ráðherra, en rannsóknarverk-
„Þótt ekki hafi tekist að
greiða eigendum Lands-
virkjunar arð afsínu
fjármagni öll rekstrarár,
er það Ijóst að í fyrir-
tœkinu hefur orðið mikil
eignamyndun, sem borg-
in nýtur ekki síður en
ríkissjóður. Reykjavíkur-
borg hefur alltafátt sína
fidltrúia í stjóm Lands-
virkjimar og látið sér
lynda að fá einungis af-
gjald afeignum Rafveitu
og Hitaveitu Reykjavík-
ur. Á meðan hefur eign-
arhlutur eigenda í
Landsvirkjun vaxið ört."
VETTVANGUR
efni, sem stofnunin hefur haft
með höndum, yrðu boðin út á
frjálsum markaði.
Ekki skal það dregið í efa að
eflaust finnast aðrir vísinda-
menn sem geta unnið þessi störf
en þeir sem nú vinna hjá Orku-
stofnun, en ég er þeirrar skoð-
unar eftir áratuga reynslu af
góðum samskiptum við þessa
starfsmenn að varlega veröi að
fara í svo róttækar breytingar
eins og þarna er lagt er til sam-
kvæmt fréttum.
Mér finnst að ríkinu beri að
annast grundvallar frumrann-
sóknir, úrvinnslu þeirra og varð-
veislu gagna. Þann þátt er erfitt
að bjóða út á frjálsum markaöi
eða ætlast til að orkufyrirtækin
sjái um þetta sjálf, þar sem sá
kostnaður hlyti að koma fram í
hækkuðu orkuverði. Vonast ég
því til að ráðherra skobi þessar
tillögur um Orkustofnun sam-
tímis þeim tillögum sem ráð-
gjafahópurinn mun senda frá
sér, svo nátengdar sem þær eru.
Auövitaö er sjálfsagt að end-
urskoða og endurmeta alla starf-
semi, en ég tel eðlilegt að starfs-
menn stofnana fái að fylgjast
með slíkum endurskoðunum og
verð með í þeirri vinnu.
Ég tel mig geta sagt þetta af
nokkurri reynslu. Það var fyrir
tæpum fimm árum ab Siglu-
fjarðarkaupstaður stóð svo illa
fjárhagslega að talið var ab
hann hefði ekki abra útgöngu-
leið en að selja sín orkufyrir-
tæki, þ.e. Rafveitu Siglufjaröar
sem stofnuð var 1913, með
Skeiðsfossvirkjun sem byggð
var 1945 ásamt jörðum í Fljót-
um meb vatnsréttindum og
virkjun við Þverá, sem byggð
var 1974, og Hitaveitu Siglu-
fjarðar sem tekin var í notkun
1975 með vatnsréttindum í
Skútudal og Skarðsdal í Siglu-
firði.
Þrátt fyrir ab Rafveita Siglu-
fjarðar greiddi afgjald til bæjar-
sjóðs, þótti bæjarfulltrúum rétt
að jafna út skuldir sveitarsjóðs
með sölu þessara eigna til Raf-
magnsveitna ríkisins, sem sáu
sér vissulega hag í því að taka
þessi mannvirki inn í sinn rekst-
ur.
Ég tók sem starfsmaður veitn-
anna þátt í þeirri vinnu sem
þurfti til að koma þessari sölu á,
þótt ég hefði aðra afstööu til
hennar. Siglfiröingar uröu fyrir
smávægilegri breytingu á gjald-
skrá. Rafmagnsveiturnar gengu
í það að lagfæra það sem betur
mátti fara í virkjunum, breyttu
sölukerfi hitaveitunnar, styrktu
Siglufjarðarlínu og á s.l. ári var
tekið í notkun nýtt verkstæðis-
og skrifstofuhús fyrir þá starf-
semi sem fram fer á Siglufirði.
Bæjarfulltrúar geta snúið sér
að öðrum verkefnum sem sam-
félagið leggur þeim á herðar.
Þetta fangar huga minn þegar
ég sé að borgarstjórinn í Reykja-
vík leggur það mat á eignarhlut
borgarinnar í Landvirkjun, að
hann skili ekki nógu í borgar-
sjóð og eftir meiru kunni að
vera að slægjast.
Eftir því sem mig minnir,
voru inni í ríkisreikningi um
1980 8 eða 11 milljarða króna
skuld vegna 132 kW hringteng-
ingar um Island, sem hófst meö
því að leggja línu milli Akureyr-
ar og Varmahlíðar upp úr 1970.
En þá sárvantaði raforku bæði á
Norðurlandi eystra og vestra, og
dieselvélar keyrðar á báðum
svæðum sökum ört vaxandi
notkunar raforku til upphitunar
af stórhækkuðu olíuverði og því
að ekki fékkst að ljúka viö Lax-
árvirkjun.
Mig minnir að Landsvirkjun
hafi yfirtekið þessi lán hjá ríkis-
sjóöi fyrir þá upphæö sem svar-
aði til að raforkuverð til al-
menningsnota hækkaði einung-
is um 10%. Hvaða upphæb það
var, veit ég ekki, en ætli hún sé
ekki uppfærö í eignareikningi
Landsvirkjunar, eins og aðrar
eignir og Reykjavíkurborg á
tæpan helming af.
Þótt ekki hafi tekist ab greiða
eigendum Landsvirkjunar arð af
sínu fjármagni öll rekstrarár, er
það ljóst að í fyrirtækinu hefur
orðið mikil eignamyndun, sem
borgin nýtur ekki síður en ríkis-
sjóður. Reykjavíkurborg hefur
alltaf átt sína fulltrúa í stjórn
Landsvirkjunar og látið sér
lynda að fá einungis afgjald af
eignum Rafveitu og Hitaveitu
Reykjavíkur. Á meðan hefur
eignarhlutur eigenda í Lands-
virkjun vaxið ört.
í dag bárust fréttir af háhita-
svæði í Brennisteinsfjöllum rétt
hjá Reykjavík, sem er talið aö
virkja megi um 100 MW til raf-
orkuvinnslu.
Mikil umræða hefur verið um
virkjunarkosti norðan Vatna-
jökuls og er unnið að umhverf-
isathugunum á hinum ýmsu
valkostum.
I riti Iðnabarráðuneytisins,
„Innlendar orkulindir til
vinnslu raforku" sem kom út
1994, er sagt frá ýmsum kostum
virkjunar bæði vatnsafls og jarð-
hita. Þar er sagt frá m.a. virkjun
Jökulsánna í Skagafirði vib Vill-
inganes um 100 MW og orku-
framleiðslu 570 GWst. á ári.
Ég nefni þennan möguleika
sem hagstæða stærð virkjunar
sem Rafmagnsveitur ríkisins
gætu tekist á við, ef það yröi
raunin að Landsvirkjun yrði
skipt upp á milli eigenda.
Orkukaup Rafmagnsveitn-
anna eru um 150 MW og milli
800-900 GWst. á ári. Fyrirtækið
fengi allt aöra samningsstööu
um þá viðbótarorku sem það
keypti af öðrum, ef eigin orku-
framleiðsla væri orðin um 70%
af heildarnotkuninni.
Rafmagnsveiturnar hafa oröiö
að taka þátt í þeim félagslegu
verkefnum að endurnýja og
styrkja dreifilínur landsins og
dreifa raforku til upphitunar í
dreifbýlinu.
Ríkissjóður hefur greitt niður
raforku til upphitunar um 400
m.kr. á ári og þarf að takast á við
endurnýjun og styrkingar
dreifilína, sem Orkuráð hefur
áætlað að kosti um 150 m.kr. á
ári næstu 8 ár, ef vel á að vera.
Ef Rafmagnsveitur ríkisins
byggðu þessa virkjun, yrbi fyrir-
tækið mun betur í stakk búiö til
að takast á við þessi félagslegu
verkefni sem það tekur nú þátt í
meb ríkissjóði.
Ef ráðist yrði í þessa fram-
kvæmd, væri hún dæmi þess aö
stjórnvöld ætluðu að beita sér
fyrir uppbyggingu á lands-
byggðinni með þeim vænting-
um sem því fylgir.
Þeir kostir, sem kæmu á eftir,
væru að Skagafjörður væri orð-
inn fýsilegur til að setja niöur
meðalstórt fyrirtæki, sem not-
aði raforku að verulegu marki til
sinnar framleiðslu.
Það er því alls ekki sama
„hverjir virkja og hvar".
Höfundur er veitustjóri á Siglufirbi.