Tíminn - 26.01.1996, Blaðsíða 4

4

Föstudagur 26. janúar 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag:
Ritstjóri:
Ritstjórnarfulltrúi:
Fréttastjóri:
Tímamót hf.
Jón Kristjánsson
Oddur Olafsson
Birgir Guömundsson
Ritstjórn og auglýsingar:
Sími:
Símbréf:
Pósthólf 5210,
Brautarholti 1, 105 Reykjavík
5631600
55 16270
125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb ílausasölu 150 kr. m/vsk.
Heildarsýn skortir
Þegar opinberu fé er útdeilt, er ávallt álitamál í hvað á
aö verja því, hvað á að hafa forgang og hvað má mæta
afgangi. Um þetta snýst ágreiningurinn við fjárlagagerð
og reiptogið milli ráðuneyta og stofnana og innan
þeirra, þegar deilt er um framkvæmda- og rekstrarfé.
Þessar vikurnar standa öll spjót á heilbrigðisráðherra
vegna þess að fé, sem varið er til þess málaflokks sem
undir hann heyra, er takmarkað. Gerðar eru tilraunir til
aö hagræða og spara til að endar nái saman, og allir
þykjast afskiptir.
Ingibjörg Pálmadóttir hefur látið þá skoðun uppi, að
hún sé tilbúin aö ræða þann möguleika að fresta.brúar-
smíðum og öörum umsvifum á vegum annarra ráðu-
neyta og auka framlögin til heilbrigðismála. Eru þeir,
sem harðast gagnrýna ráðherrann og aögerðir til hag-
ræðingar í heilbrigðiskerfinu, reiðubúnir að taka undir
þessi sjónarmið? Eru þeir hlynntir skattahækkunum til
ab ýtrustu kröfum heilbrigðisstéttanna veröi fullnægt?
Öllum sparnaöartillögum er tekið með andúb og mót-
mælum, og ef gjöld fyrir heilbrigðisþjónustu eru hækk-
uð, er því slegið föstu að verið sé að leggja velferðarkerf-
ið í rúst. Að hinu leytinu ver fólk háum fjárhæbum til
heilsuræktarstöðva og „heilara", sem auglýstir eru sem
allrameinabót. Gömlu kínalífselexírarnir ganga aftur
undir ýmsum heitum og eru auglýstir og keyptir fyrir
stórfé.
Fyrir þetta er fólk meira en fúst til að borga, þótt það
ætli aö ærast ef bæta á smáræði í greiðslum til alvöru
heilbrigðisþjónustu.
Árni Björnsson læknir skrifar athyglisverða grein í
Morgunblaöið undir fyrirsögninni „Heilsubull". Hann
gerir þá læknisdóma, sem hér eru nefndir, aö umtalsefni
og brýtur upp á spurningum um hvar læknisfræðin sé á
vegi stödd og hvort ekki séu geröar til hennar óraun-
hæfar kröfur. Læknirinn spyr hvort þaö fjármagn, sem
varið er í „ódáinsfæðu" og viðurkennt útlit, væri ekki
betur komið til þarfari verkefna.
Hann víkur einnig að hátækninni, sem nútíma lækn-
isfræði getur ekki verið án, og spyr hvort þjóðin hafi
efni á að reka tvo hátæknispítala með tækjabúnaði, sem
nægja mundi mun stærri þjóðum.
Og Árni læknir Björnsson spyr: „Getur verið að fénu,
sem varið er til fjölföldunar dýrustu lækningatækja,
væri betur varið til að bæta aðbúnað geösjúkra, aldraðra
sjúklinga og fatlaðra, sem nú eiga undir högg að sækja í
okkar „heimsins besta heilbrigðiskerfi"?"
Hér er um að ræða forgangsröðun verkefna í heil-
brigðiskerfinu, sem eðlilegt er að deilt sé um. En þrýsti-
hópar innan og utan heilbrigðiskerfisins ota hver sínum
tota og stjórnarandstæðingar leggjast á eitt að standa
með öllum hagsmunahópum samtímis og reyna að gera
núverandi heilbrigðisráðherra að blóraböggli fyrir öll
hugsanleg mistök í heilbrigðismálum fyrr og síðar.
Setja þarf heilbrigðismálin í víðara samhengi en yfir-
leitt er gert í umræðunni, sem einkennist af stagli og
fullyrðingum sérhagsmunahópa, sem hver um sig þyk-
ist vera að leysa tiltekin og afmörkuð vandamál. Heild-
arsýnina vantar.
Hugleiðingar Árna Björnssonar um heilbrigbisstefnu
er þarft innlegg í annars staðnaða umræðu um mikils-
vert málefni, sem öllum kemur við.
Að spara sparnaðarnefndina?
Fréttir hafa verið sagðar af því að stjórn Sjúkra-
húss Reykjavíkur telji sig ekki þurfa að bera
ábyrgð á þeim sparnaðartillögum sem hún kemur
meö. Þetta er orðað þannig, að stjórnin þurfi fyrst
að kynna tillögurnar fyrir heilbrigöisráðherra og
fá upplýsingar um það hvort hann sé örugglega
ekki tilbúinn aö láta einhverjar aukafjárveitingar
af hendi rakna til að draga úr sársauka sparnaðar-
ins. Heilbrigðisráðherra sé nefnilega sá, sem beri
ábyrgð á því
sem verið er að
gera, og stjórn-
in feli tillög-
urnar þvi í
hendur ráð-
herranum.
Þessum tilfær-
ingum stjórn-
arinnar og
sjónarspili hef-
ur meira aö
segja fylgt
ákveðið „uppi-
standsgrín",
eins og þegar
einn stjórnar-
mannanna,
sem jafnframt
er framkvæmdastjóri spítalans, kom fram í hlut-
verki grínarans og neitaði því
blákalt í útvarpsviðtali að með
því að vísa málinu frá sér og til
ráðherrans væri spítalastjórnin
að reyna að stilla ráðherranum
upp við vegg!
Illframkvæmanlegar tillögur
Og í blöðunum í gær kemur svo fram að tillög-
urnar, sem spítalastjórnin eða fulltrúar hennar
fóru með á fund ráöherra, eru illa eða ekki fram-
kvæmanlegar að mati ráðherra. Þannig blasir við
að það fólk, sem átti að sjá um að spila úr og ráö-
stafa þeim fjármunum sem til ráðstöfunar eru til
spítalans, veldur ekki því verki og viröist vilja
koma því öllu yfir á ráðherrann sjálfan og ráðu-
neyti hans. Spítalastjórnin og yfirstjórn spítalans
hefur m.ö.o. neitað aö stjórna spítalanum, en fer
hins vegar fram á aö heilbrigðisráðherra geri það
beint sjálfur.
Einhvern veginn virðist það því liggja beint við
að byrja sparnaðinn með því að losa sjúkrahúsið
við heilt stjórnsýslustig: þ.e. yfirstjórn sem á að
stjórna, en vill ekki gera það.
Leynilega stjórnunaraöferöin
Nema náttúrlega að þessi yfirstjórn sé í raun að
stjórna og beiti hinni víðkunnu en þó leynilegu
aðferð spítalamanna, sem lengi hefur veriö hvísl-
að um en enginn þorað að tala um upphátt. Þessi
aðferö felst í því að „stjórna" sparnaði og aðhaldi
með því að leggja
fram óframkvæm-
anlegar og óað-
gengilegar tillögur
um sparnað, í von
um aö engum
detti í hug að láta
slíkt viðgangast
og þess vegna
verði á endanum
hætt við að spara.
Þetta má gera með
ýmsum hætti. T.d.
meö því að leggja
til aö skrúfa fyrir
viðkvæma þjón-
ustu, sem augljós-
lega yrði erfitt að
verja, eða að krefjast þess að ráðherrann og ráðu-
neytið taki sérstaka ábyrgð á aug-
ljóslega óframkvæmanlegum
sparnaði.
Og séu ráðherrar, þingmenn og
ráðuneytisstarfsmenn ábyrgir aðil-
ar, sem ekki vilja bera ábyrgð á óframkvæmanleg-
um hlutum, þá eru líka líkur á að þessi stjórnunar-
leið gangi upp og hætt verði viö að spara, eða aö
sparað verði miklu minna en ella.
Garri ætlar hins vegar ekki að veröa til þess að
fullyrða að einhverjar slíkar aðgerðir séu í gangi til
aö kúga meira fé út úr ríkissjóði til starfsemi
sjúkrahúsanna — ekki einu sinni þó þeir, sem eru
að leggja fram svo illframkvæmanlegar sparnaðar-
tillögur, séu ýmist yfirlýstir pólitískir andstæðing-
ar ríkisstjórnarinnar eða fulltrúar aðila sem aug-
ljóslega eiga mikilla hagsmuna ab gæta í málinu.
Það eina, sem vefst fyrir Garra, er spurningin um
það til hvers sé verið að hafa stjórnendur, sem
hvorki vilja taka ábyrgð á tillögum sínum né geta
gert þessar tillögur þannig úr garði að hægt sé að
framkvæma þær.
Garri
”ðí-órnarSjú^-
tillöaur stjornar jj
húss Reykjavíkur:
iMargar íU-
fram^væna-
anlegar
GARRI
Fortíbarþráin og leikhúsin
Það er hverjum og einum áskapað
að hugsa um „hina gömlu og góðu
daga". Fortíðarþrá eða „nostalgía"
íifir góðu lífi, og hún er svo mögn-
uð að markaðsmenn hafa komib
auga á hana og nota til þess að laða
fólk að ýmsum skemmtunum, sem
byggjast á því að vera staðsettar í
tímanum fyrir einhverjum áratug-
um.
í þessum skemmtanaiðnaði er af
nógu ab taka. Það eru settar upp
dagskrár með dægurlagasöngvurum
sem komu fram fyrir tveimur til
þremur áratugum. Gömul skóla-
systkini hittast til þess að rifja upp
gamla og áhyggjulausa daga. Meira
að segja heyrist að fermingarbarna-
mót séu haldin af fólki sem komið
er um fimmtugt.
Áramótadansleikur 68-kynslóðar-
innar er fastur liður í skemmtana-
haldi íslendinga um áramótin og
svo mætti lengi telja.
„Þrek og táry/
Leikhúsin láta ekki sitt eftir liggja
í þessum efnum. Eitt dæmi leit ég
augum í Þjóðleikhúsinu um síðustu
helgi, þar sem leikverkið „Þrek og
tár" eftir Ólaf Hauk Símonarson er
sýnt við rífandi absókn. Verkið er
tímasett fyrir um það bil þrjátíu og
fimm árum, og segir frá lífi kaup-
mannafjölskyldna í Reykjavík á
þessum tíma.
Ólafur Haukur Símonarson er sá
leikritahöfundur íslenskur, sem
virðist nú eiga greiðasta leið að leik-
húsunum. Hann hefur sótt efnivið
sinn í íslenskt samfélag, en ég hef
séð nokkur leikrita hans. Þrek og tár
er ágætis skemmtun, en hins vegar
er styrkur Ólafs Hauks í því fólginn
að ætíð er einhver broddur í samtöl-
um hans, jafnvel þótt leikverkið
sjálft sé á mörkum revíunnar eins
og þetta er. Þessi uppsetning á vafa-
laust eftir ab ganga vel og sópa ab
Á víbavangi
sér fólki sem var um tvítugt á árun-
um upp úr 1960.
Söngvar frá þessum tíma eru
mjög stór þáttur í þessu leikverki og
er teflt fram úrvalsliöi hljóðfæra-
leikara í dægurtónlist til þess að
flytja lögin og bestu söngvarar í
leikarastétt taka lagið. Það vekur
sérstaka athygli að mörg þessara
dægurlaga hafa heyrst af og til allan
þennan tíma. Það gefur vísbend-
ingu um að lagahöfundar hafi verið
býsna sleipir og margt af því, sem
þeir láta frá sér fara, standist furðu
vel tímans tönn.
Erlend áhrif
Leikritiö gerir nokkub út á amer-
íkaniseringuna í íslensku þjóðfélagi.
Komminn, sem flúði framsóknar-
skítalyktina að austan, fór til Amer-
íku og gerðist heildsali og umbobs-
mabur, og hetja leiksins, ungur sjar-
mör sonur hans, leitaði þangab ab
frægð og frama.
Það er fullljóst að amerísk áhrif
hafa verið hér mikil í gegnum tíb-
ina. Hins vegar er ljóst ab í nútíma-
samfélagi koma áhrifin úr miklu
fleiri áttum. íslendingar ferðast
meira nú heldur en nokkru sinni
fyrr, oftar og lengra en áður. Þetta
hefur áhrif á samfélagið og breytir
því. Þau áhrif koma frá fjarlægum
heimsálfum. íslensk matarmenning
er dæmi um þetta. Hún hefur tekið
þvílíkum stökkbreytingum að jaðr-
ar við byltingu. Breytingarnar eiga
rætur sínar að rekja til allra heims-
homa. Austurlenskur matur ryður
sér til rúms og svo má lengi telja.
Svona er þetta á ýmsum fleiri svið-
um. Samfélagið er flóknara og opn-
ara, og þegar horft er á leikverk sem
staðsett er í tímanum um 1960 sjá-
um við breytinguna, og getum dval-
ið um stund við að hugsa um „hina
gömlu góðu daga".
jón Kr.