Tíminn - 27.01.1996, Blaðsíða 9
Laugardagur 27. janúar 1996
9
2. Mánuður þessi var upphaf-
lega helgaður rómversku ástar-
gyðjunni Venusi og nafnið
Aprilis gæti verið dregið af heiti
gyðjunnar Afrodítu, grískri
samsvörun Venusar. Hér er að
sjálfsögðu gert ráð fyrir að átt
hafi sér stað hljóðbreyting, því
markverður hljóðfræðilegur
munur er á orðunum tveim,
Aprilis og Afrodíta.
3. Apríl, sem er fjórði mánuð-
ur gregoríanska tímatalsins, var
annar mánuður fornrómverska
tímatalsins. Nafnið er, sam-
kvæmt því, ef til vill í ætt við
fornindversku (sanskrít) apara,
sem þýðir „annar í röð". Geta
ber þess að getgátan hvílir á
veikum grunni, því vel má vera
að hinn hljóðfræöilegi skyld-
leiki sé hrein tilviljun.
Læt ég svo lesandann um að
dæma hver kenningin sé senni-
legust, en undirritaöur aðhyllist
þá undir lið 2.
Maí: Allt bendir til þess að
mánuðurinn sé kenndur við
rómversku gyðjuna Maia, en
hún var verndari gróðurs. Einn-
ig er freistandi að reyna að
tengja nafnið við latneska lýs-
ingarorðið magnus (stór, mikill)
og miðstig þess, maius, en það
þýðir „stærri". Það getur hins
vegar reynst erfitt að renna
stoðum undir þá skýringu, því
að engin haldbær rök virðast
vera fyrir því að nefna mánuð-
inn „stærri". Enn önnur kenn-
ing verður viðruð í umfjöllun-
inni um júní.
Latneskt heiti: (mensis) Mai-
us.
Júní: Ab öllum líkindum
heitir þessi mánuöur í höfuöið
á rómversku gyðjunni Júnó,
drottningu himinsins og vernd-
ara kvenna, hjúskapar, fæðinga
og brúökaups. Önnur skýring
hefur verib sett fram, og kemur
hún vel til greina, en sam-
kvæmt henni má rekja nafnið á
mánuðinum til hinnar áhrifa-
miklu rómversku ættar, Júníus
(Brutus)-ættarinnar, sem var
viö lýði í mörg hundruð ár.
Helsti fulltrúi hennar var
stjórnmálamaðurinn og lýð-
veldissinninn Markús Júníus
Brutus (85-42 f.Kr.), sem tók
þátt í samsærinu gegn Júlíusi
Sesar 44 f.Kr.
Enn ein kenningin byggir á
latneska orðinu iuniores, and-
stætt maiores fyrir maí, og voru
mánuðirnir samkvæmt því
helgaðir annarsvegar æsku og
hinsvegar elli.
Latneskt heiti: (mensis) Iuni-
us (núverandi heiti dregib af
eignarfallinu, Iunii).
Júlí: Hét áður (mensis) Quin-
tilis, „hinn fimmti (mánuður)",
og tók þá mið af fornrómverska
tímatalinu (ársbyrjun 1. mars).
Heitið Júlí var gefið mánuði
þessum til vegsemdar Júlíusi
Sesar árið 44 f.Kr. sem umbun
fyrir umbætur hans á tímatal-
inu, en hann fæddist einmitt í
þessum mánuði. Og mánuðin-
um var ab sjálfsögðu gefinn 31
dagur, vegna þess að það tíðk-
aðist meðal Rómverja að út-
hluta sem flesta daga mánuð-
um, sem þóttu sérstaklega „göf-
ugir" eða á annan hátt mikils-
verðir. Þarafleiðandi hafa mán-
uðir eins og t.d. janúar (< guð-
inn Janus), mars (< guðinn
Mars) og ágúst (< Ágústus keis-
ari) 31 dag.
Latneskt heiti: (mensis) Iulius
(okkar heiti dregið af latn. eign-
arfallinu Iulii).
Ágúst: Hét upphaflega
(mensis) Sextilis, „hinn sjötti
(mánuður)". Varð svo síöar, ár-
ið 8 f.Kr., nefndur eftir Ágústusi
keisara, því að margir ham-
Á veiðum í Ok-
hotska hafinu
Olíubirgöaskip aö leggja aö frystitogara úti á hafi.
ingjuríkustu atburöir ævi hans
urbu í þessum mánuði. Hann
hét í raun Gaius Oktavíus, en
hlaut 27 f.Kr. heibursnafnbót-
ina Augustus, sem á latínu
merkir „hinn upphafni", enda
þótti hann göfuglyndur og vit-
ur drottnari og naut sem keisari
Rómaveldis eindæma vinsælda
meðal almennings. Til vegs-
auka voru þessum mánuði, ág-
úst, gefnir 31 dagur, og þurfti af
því tilefni að svipta febrúar ein-
um degi.
Latneskt heiti: (mensis) Aug-
ustus.
Heiti síðustu fjögurra mánab-
anna, sem bíða umfjöllunar,
eru öll náskyld í þeim skilningi
að þau segja hreinlega tölfræði-
lega til um stöðu sína í forn-
rómverska tímatalinu og því
hægt að fara hratt yfir sögu nú,
en eins og áður hefur verið vik-
ib ab byrjaði árið samkvæmt
því 1. mars, og verður að hafa
þab hugfast í eftirfarandi skil-
greiningu. Athyglisvert er ab
þessi fjögur nöfn varðveittust í
nýja rómverska tímatalinu, sem
Sesar stóð ab 46 f.Kr., og fluttist
þá niburröbun mánabanna ein-
faldlega ofar um tvö „sæti":
September: Sjöundi mánuð-
ur fornrómverska tímatalsins;
myndab af latneska töluorðinu
septem = sjö. Latneskt heiti:
(mensis) September.
Október: Áttundi mánuður
fornrómverska tímatalsins;
dregið af latneska töluorðinu
octo = átta. Latneskt heiti:
(mensis) October.
Nóvember: Níundi mánuður
fornrómverska tímatalsins,
dregið af latneska töluorðinu
novem = níu. Latneskt heiti:
(mensis) November.
Desember: Tíundi mánuður
fornrómverska tímatalsins,
dregið af latneska töluorbinu
decem = tíu. Latneskt heiti:
(mensis) December.
Erum við þá komin á leiðar-
enda, og ættir þú nú þá, lesandi
góbur, að geta skrifað dagsetn-
ingar í fullri vitneskju um
hvort þú sért að heiðra róm-
verska guði, keisara — eða bara
rétta og slétta tölustafi.
Mensis Ianuarius, A.D.
MCMXCVI.
HEIMILDIR:
Das Herkunftswörterbuch. Duden,
Mannheim 1989.
Word Origins. Wilfred Funk. Wing
Books, 1950.
Le petit Larousse. Larousse, 1993.
Utrolig men sant. Det Beste A/S,
1975.
Bokmálsordboka. Universitetsforlaget
AS, 1986.
Aschehoug og Gyldendals Ettbinds-
leksikon. Kunnskapsforlaget, Oslo
1985.
Store Norske leksikon. Kunnskapsfor-
laget, Oslo 1989.
Encarta '95. Microsoft Corporation,
1994.
Webster's Unabridged Dictionary of
the English Language. Portland
House, 1989.
1 Kýrilíska letriö hefur verið umritab
í latneska letrið.
2 Nýtt tungl: Ástand tunglsins þegar
það snýr óupplýstri hlið sinni ab
jörðu, þ.e.a.s. þegar það sést ekki.
Gerist þegar tunglið er á milli jarðar
og sólu.
3 Ár: Umferðartími jarðar um sólu =
365,24199 sólarhringar = 365 sólar-
hringar 5 klst. 48 mínútur 46,98 sek-
úndur (oft kallað hvarfár).
4 Bókstafurinn i í latínu samsvarar ís-
lensku j, ef hann stendur fyrir framan
sérhljóða.
5 Orbið mensis var iðulega sett fyrir
framan mánabarnöfnin í latínu, en
það þýöir einfaldlega mátmður.
Höfundur er nemandi í MH.
Rúmlega 30 íslendingar vinna nú
á vegum íslenskra sjávarafurða í
Petropavlovsk í Kamtsjatka í
Rússlandi við rekstur útgerðarfyr-
irtækisins AO UTRF. Fyrirtækið
gerir út fjögur móðurskip, sem
eru um 160 metra löng og á
hverju þeirra vinna um 250
manns. Fyrir hvert móðurskip
veiða fjórir togarar, sem eru um
6-700 tonna skip (54 metra lang-
ir og 10 metra breiðir). Þar fyrir
utan gerir fyrirtækið út fjóra rúss-
neska frystitogara og tvo norsk-
byggða Sterkoder togara.
Vertíbin er hafin
Aðalvertíbin stendur frá því
seint í desember og til loka apríl.
Þá er veiddur Alaskaufsi í Ok-
hotska hafinu sem er fyrir vestan
Kamtsjatkaskagann. Aðalverð-
mæti vertíðarinnar liggur í ufsa-
hrognunum. Kvóti UTRF-ÍSL Ltd.
er um 100.000 tonn af ufsa og er
hann allur veiddur á þessum
mánuðum. Þar fyrir utan fara
skipin á laxavertíð og síðldarver-
tíð síbla sumars og á haustin þar
sem aflinn er bæði frystur og
niðursoðinn. Aðalverðmætið á
vetrarvertíðinni liggur í þeim afla
sem veiðist í febrúar og mars, þar
sem þá er hrognafylling ufsans
hagstæbust. Nú eru þrjú móður-
skip komin í fulla framleiðslu og
hib fjórða er nýkomiö á miðin,
en það tafðist vegna þess að það
lenti í árekstri milli hátíðanna úti
á legunni í Pusan í Suður-Kóreu.
Enda þótt vertíðin sé varla
komin á fullan snúning er afli
skipanna þegar orðinn verulegur.
Móburskipin hafa hvert um sig
verið að framleiða yfir 120 tonn
af heilfrystum ufsa, 10-15 tonn
af mjöli og 5-6 tonn af hrognum
á sólarhring. Þetta er yfir 300
tonna afli uppúr sjó sem aflað er
á 3-4 veiðiskipum. Verbmæti
hans er nú nær 200.000 USD eft-
ir daginn á hvert móðurskip, en
það mun síðan aukast verulega
eftir því sem verðmæti hrogn-
anna fer vaxandi. Heildarveiðin
er nú orðin um 12.000 tonn og
hefur hún gefið af sér um 5400
tonn af heilfrystum ufsa og
mjöli, ásamt 175 tonnum af
hrognum. Veðurfar hefur verið
nokkuð hagstætt til þessa, en þó
brælir hér eins og annarstaðar,
eins og gefur að skilja. Það geng-
ur oft mikið á þegar verið er að
landa afla veiðiskipanna yfir í
móðurskipin í slæmu veðri, en
Rússarnir eru hörku sjómenn. Á
hinn bóginn eru veiðiskipin meb
léleg veiðarfæri sem þol3 ekki
mikil veður.
íslendingarnir sem vinna úti á
skipunum gegna veigamiklu
hlutverki í vfertíðinni hvað varð-
ar gæðaeftirlit, stillingar véla og
stjórnun framleiðslunnar. Þeir
vinna mjög gott starf við erfiðar
og framandi aðstæður og hafa
þegar náð verulegum árangri vib
ýmsa hluti. Eitt af hlutverkum
þeirra er að kenna Rússunum
stillingar og meðferb fiskvinnslu-
vélana. Því er nú búib að mynda
sérsveit íslendinga og Rússa sem
fer milli móðuskipanna til að
samræma stillingar og meðferð
fiskvinnsluvélanna. Japanarnir
hafa haft fyrir sið að hafa sjálfir
tæknimenn úti á skipunum og
hafa haldið Rússunum frá öllu
sem heitir vélaviðhald og still-
ingar. Þab er gott dæmi um hve
ríka áherslu þeir leggja á að halda
þekkingunni fyrir sig til að skapa
sér yfirburði í viðskiptum við
Rússana, og hvaða munur er á
því fyrir Rússana að fá íslendinga
til samstarfs.
Breytingar á sókn
skipanna
Eitt af því sem verið er að
vinna ab varðandi sókn skipanna
Frá
Gunnlaugi
júlíussyni,
fréttaritara
Tímans í
Petropavlovsk,
Kamtsjatka.
er ab leita leiða til að bæta þau
veibarfæri sem skipin eru að nota
og auka þar með afköst þeirra og
nýtingu. Trollin eru bæði léleg
og úr erfiöu efni sem gerir það að
verkum að skipin nýtast miklu
verr en skyldi. Þegar eru komnar
á viðræður milli ýmissa fyrir-
tækja og íslendinga í Petrop-
avlovsk um þessi mál. Einnig er
verið að skoða hvaða sóknarfæri
eru í vannýttum stofnum í Ok-
hotska hafinu og í hafinu fyrir
austan Kamtsjatka. Þab er ljóst aö
þar liggja ýmsir ónýttir mögu-
leikar, en sókn skipanna hefur
verið fyrir neðan ásættanleg
mörk til þessa.
Samstarf vlð Rússana
Samstarfiö við Rússana hefur
yfirleitt verib með ágætum til
þessa, enda þótt ýmsir hafi verið
tortryggnir í upphafi gagnvart
þessari „innrás", enda skyldi eng-
an furða. Þeir sem vinna hvaö
mest með okkur eru ekkert að
skafa af því að þeir vilji drekka í
sig allt sem hægt er varðandi ný
vinnubrögð og nýjan hugsunar-
hátt. Margir skynja það að þeim
er brýn nauðsyn á því að læra
hlutina upp á nýtt og tileinka sér
önnur vinnubrögð, ef fyrirtækið
eigi ab hafa möguleika á ab
standa sig í framtíðinni. Sem
dæmi um þessa hugsun má
nefna að UTRF átti 60 ára afmæli
laugardaginn 19. janúar. í sam-
komu sem haldin var í tilefni
þess kom Abramoff, forstjóri fyr-
irtækisins, inn á þetta í hátíðar-
ræðu sinni. Hann lagði út af því
hve sárlega þá vantar nýja þekk-
ingu og þyrftu að afla sér nýrrar
þekkingar ef fyrirtækið á að hafa
möguleika á að þróast og dafna í
framtíðinni. Samstarfið við ÍS er
einn hlekkur í að byggja fyrirtæk-
ið upp eftir þeirri framtíðarsýn
sem menn í stjórn þess hafa.
Einn af æðstu mönnum fyrirtæk-
isins sagði þegar við óskuð ..n
honum til hamingju með afmæl-
ið: „Ég vildi óska að við myndum
halda í sameiningu upp á 70 ára
afmæliö."
Lærdómsríkur tími
Þeir tæpu tveir mánuðir sem
liðnir eru frá því við komum
hingað í nóvember hafa verið
lærdómsríkir á margan hátt. Vib
höfum verið að kynnast fólkinu í
fyrirtækinu, borginni og um-
hverfinu. Þetta er tímafrekt, sér-
staklega þar sem mestöll sam-
skipti verba að fara fram meb að-
stoð túlka. En það er með langa
vegferð eins og þessa, hún hefst á
því að fyrsta skrefið er stigiö og
síðan koll af kolli. Á þessum tíma
hafa margir óvæntir atburðir
gerst, sem myndu æra óstöðugan
ef hann byggi í vestrænu um-
hverfi. Menn hafa lært það hér
að láta ekkert koma sér á óvart,
heldur taka á verkefnunum þegar
þau koma upp og leysa þau með
aðstoð Rússanna. Þetta verður æ
auðveldara eftir því sem tíminn
líður og reynslan eykst. Vegna
þess að það er tólf tíma munur
milli Petropavlovsk og Reykjavík-
ur, þá fara samskipti vib ísland
yfirleitt fram utan hefðbundins
vinnutíma. Við því er ekkert að
gera og er það kannske gott
dæmi um hve þetta verkefni er
sérstakt fyrir báða aðila, hér og
heima á íslandi.
Nú, þegar mesta lotan er af-
staðin við að koma skipunum af
stað og gera allar vinnslureglur
klárar fyrir skipin, þá verður haf-
ist handa við að fara að gera sér
nánari grein fyrir framtíðinni,
hvernig bæta megi rekstur skip-
anna, hvaða fjárfestingar eru
nauðsynlegar, hvernig á að
skipuleggja skipastólinn og fleira
í þeim dúr. Það er því óhætt að
segja að verkefnin eru næg hér
um óráðna framtíö í þessu sam-
starfi ÍS og útgerðarfyrirtækisins
UTRF. Að lokum má segja að það
er samdóma álit þeirra sem vinna
í landi og þeirra sem á skipunum
vinna að Rússarnir séu afskaplega
gott og elskulegt fólk sem gefur
mikið af sér við kynningu. ■