Tíminn - 30.01.1996, Blaðsíða 4

4
Þriöjudagur 30. janúar 1996
fliimw
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Cuömundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerö/prentun: ísafoldarprentsmiöja hf.
Mánaöaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Ólöglegt og siðlaust
Skattsvik og svört atvinnustarfsemi eru fyrirferðar-
mikil í þjóðmálaumræðunni og hafa verið lengi, án
þess að sýnilegt sé að umfjöllunin beri mikinn árang-
ur. En fleiri orsakir eru fyrir að skattfé glatist og Ijótar
eru þær upplýsingar, sem fram koma hjá Ríkisendur-
skoðun, að milljarðar glatist vegna greiðasemi inn-
heimtumanna ríkissjóðs og jafnvel að ríkið sé með
óbeinum hætti aðili að svarta vinnumarkaðnum í
gegnum verktaka sem ekki standa skil á lögboðnum
greiðslum til ríkissjóðs.
Á fimm árum hafa verið afskrifaðar 26.500 millj-
ónir króna, sem eru óinnheimtir skattar. í mörgum
tilvikum hafa þeir, sem losna við að greiða gjöldin,
innheimt þau. Svo er til dæmis með vanskil á stað-
greiðslu skatta, þegar vinnuveitendur hafa tekið af
launum starfsmanna en ekki skilað. Afskriftir af virð-
isaukaskatti aukast; en fara heldur minnkandi á öðr-
um sköttum.
í laugardagsblaði Tímans eru þessi mál rakin og
stuðst við skýrslu Ríkisendurskoðunar um ríkisreikn-
inginn. Þar er farið hörðum orðum um innheimtu-
menn ríkisins, sem ekki standa í stykkinu þegar
skattakröfur fara í vanskil. Fram kemur að fjármála-
ráðuneytið sendir sýslumönnum fyrirmæli um að
beita ekki tiltækum ráðum til að innheimta skatta og
að afturkalla gjaldþrotabeiðnir.
Innheimtumenn ríkisins telja sig beitta þrýstingi
um að fresta aðgerðum og virðist sem valdamiklir að-
ilar í þjóðfélaginu verndi illa stæð fyrirtæki með því
að létta af þeim innheimtu skattskulda.
Hér eru á ferðinni aðgerðir sem eru bæði ólöglegar
og siðlausar og er næsta furðulegt að svona athæfi
skuli viðgangast í ríkum mæli. Það er bágt að sjá
hverra hlutur er verstur, fyrirtækja sem njóta þessar-
ar sérstöku verndar, áhrifamanna sem beita sér og
kúga innheimtuaðila til að mismuna fyrirtækjum og
þegnum — nú, eða landshlutum, ef út í það er farið
— eða innheimtumannanna sem láta undan og
sinna ekki embættisskyldum sínum og mismuna fyr-
irtækjum og öðrum skattgreiðendum.
Ríkisendurskoðun bendir á að þeir, sem innheimta
opinber gjöld, verði oft fyrstir til að verða varir við að
fyrirtæki séu að komast í greiðsluþrot. Með því að
fresta aðgerðum verða þeir iðulega valdir að því að
aðrir viðskiptamenn fyrirtækja verða fyrir fjárhags-
tjóni, auk þeirra skatttekna sem fara í súginn.
Það er vitað mál að verið er að reka gjaldþrota fyr-
irtæki mánuðum og árum saman eftir að þau eru í
raun komin í harðastrand. Þetta veldur oft ótalmörg-
um aðilum miklu tjóni og dregur ljótan dilk á eftir
sér. Það er því ótvíræð siðferðileg skylda opinberra
innheimtumanna að standa ekki í því að lengja
dauðastríð þegar gjaldþrota skattgreiðenda.
Við þetta má bæta að afskriftir banka og lánastofn-
ana vegna þess að viðskiptavinir standa ekki í skilum
eru gífurlegar, ekki síður en ríkissjóðs og sveitarsjóða,
og hanga þessi vanskil og stórtöp oft saman og eru
keðjuverkandi.
Því er helvíti hart við að búa að opinberir aöilar
skuli stuðla að siðlausum undandrætti skatta og
hlaupa undir bagga með skattsvikurum og"jafnvel
þeim sem stunda svarta atvinnustarfsemi.
Skáld, móttökustjóri og ráðherra
Hrafn „móttökustjóri" Gunnlaugsson
hefur opinberlega veriö oröaöur viö
framboö til forseta íslands. Var haft eft-
ir Hrafni í fyrri viku aö margir lista-
menn heföu komiö aö máli viö hann
og hvatt hann til aö gefa kost á sér.
Móttökustjórinn er vitaskuld all hag-
vanur á Bessastööum, ekki síst eftir aö
hafa lóösað hina tilkomumiklu Ma-
dame þangað til fundar við sjálft Skáld-
iö, eins og raunar frægt er oröiö. Hrafn
er auk þess ýmsum öörum kostum búinn sem
prýtt gætu forseta, t.d. er hann afskaplega þekktur
og vinsæll í Svíþjóö.
Eins og Hrafn hefur raunar sjálfur bent á, þá eru
mótframbjóðendur hans magrir hverjir ekki mjög
þekktir í þjóðfélaginu og kannski er madame Guö-
rún Pétursdóttir, sem þó segist mikill vinur Skálds-
ins, óþekktust allra, enda ótrúlega lítiö eftirminni-
leg manneskja, eins og sést á því aö
mannglöggur móttökustjórinn
kemur henni ekki fyrir sig, þó þau
hafi setiö saman á skólabekk.
Æpandi stjórnmálaspurning
En þó dýröarljómi Hrafns sé þetta miklu skærari
en margra annarra hugsanlegra frambjóðenda, þá
eru þó í frambjóðendafleti fyrir miklar stjörnur og
er Davíð Oddsson þar sýnu mestur. Hugsanlegt
framboð Davíös er nú orðið aö æpandi stjórn-
málaspurningu í flokknum og sjálfstæöismenn
geta vart um annaö hugsaö, en vita þó ekkert í
hvora löppina þeir eiga aö stíga. Flokksstarfið er
hálflamaö, en enginn þorir að taka af skariö og
spyrja hvort formaðurinn og forsætisráðherrann
ætli að fara í forsetaframboð.
En það er einmitt í þessu samhengi sem yfirlýs-
ing Hrafns móttökustjóra Gunnlaugssonar fær
aukið vægi, því búast má viö að framboðshugleið-
ingar þessara tveggja manna í sama embættið
beinist frekar í átt að samvinnu en samkeppni.
Hrafn og Davíö eru gamlir vinir og samherjar og
því líklegt að úr því báöir hafa hug á forsetaemb-
ættinu, muni þeir vinna saman að því marki. Og
trúlegt er að þriðji maðurinn verði með
þeim í þeirri samvinnu, en sá er skáld
og hagvanur á Bessastöðum frá fornu
fari. Þessi þriðji maður yrði að sjálf-
sögðu að vera Þórarinn Eldjárn, stór-
vinur og félagi þeirra Hrafns og Davíðs
úr útvarpi Matthildi. Slík Matthildar-
þrenning, „skáld — móttökustjóri —
ráðherra", er nánast ósigrandi sam-
setning og óvíst hvort prestar, femín-
istar eöa sjálf madame.Guörún Péturs-
dóttir hafi nokkuð í slíkt að gera.
Þórður Breiðfjörð
Og fari útvarp Matthildur fram, er líka komin
lausn á raunum sjálfstæðismanna varðandi það
hvort formaður flokksins fer á Bessastaði eða
hvort hann verður áfram í pólitík. Þar sem gert er
ráð fyrir að á forsetastóli sitji að-
eins einn maður, en Matthilding-
ar eru þrír, er ljóst að finna verður
einhvern samnefnara þeirra
þriggja til að trjóða fram sem hinn formlega kand-
ídat. Sá samnefnari getur enginn annar orðið en
sjálfur forsætisráðherra Matthildar, hinn eini
sanni Þórður Breiðfjörð. Þannig geta sjálfstæöis-
menn fengið það besta úr báðum heimum. Ann-
ars vegar kemur fram forsetaframbjóðandi, sem
jafnframt ber titilinn forsætisráöherra og hefur
sterk tengsl við Sjálfstæðisflokkinn. Hins vegar fer
formaður Sjálfstæðisflokksins, sem jafnframt ber
titilinn forsætisráðherra, ekki í framboö til for-
seta.
I’annig virðist Garra einsýnt eftir að Hrafn
Gunnlaugsson lét uppi áform sín um forsetafram-
boð, að mikill misskilningur hefur verið á ferð-
inni. Menn hafa túlkað það sem svo aö Davíð
Oddsson sjálfur væri á leið í framboð, þegar það
spurðist að forsætisráðherra íhugaði forsetafram-
boð. Hið rétta er greinilega að það er Þórður Breið-
fjörð, forsætisráðherra Matthildar, sem er á leið-
inni í framboð. Það er því eðlilegt að nú sé þungu
fargi létt af áhyggjufullum sjálfstæðismönnum
um land allt. Garri
GARRI
Nábítur og þorrapitsa
Þorrinn hófst með hefð-
bundnum hætti um síðustu
helgi. Sjónvarpsstúlkur
hrylltu sig yfir súrmetistrog-
um og næringarfræðingar
upplýstu að allt væri þetta
bráðfeitt. Neytendakannanir
voru gerðar á hvar þorramat-
urinn væri dýrastur og hvar
ódýrastur og súrt og feitt var
auglýst í miklum móð af
framleiðendum, kaupmönn-
um og veitingahúsum.
Loftmiðlarnir gerðust afar þjóðlegir og þuldu
upp úr þjóðháttum og dagatölum og sögðu
skrýtnar sögur af bóndadegi og var jafnvel gengið
svo langt að femínistum var ráölagt að bregöa
vana sínum og vera vænar við karlana.
Árni þjóöháttafræðingur var kallaöur aö hljóö-
nemum til að fræöa þjóð sína
um þorra og þorrablót og fórst
honum það vel að vanda og er
hann seinþreyttur að rabba viö
plötusnúðana um menningarleg málefni.
Menningarsöguleg brú
Og nú er þorrinn byrjaður og allir fjallvegir fær-
ir og skíðabrekkur snjólausar. Blót voru haldin fyr-
ir sunnan, norðan, austan og vestan og Lang-
holtsklerkur messaði orgellaust. Spurnir eru af
gríðarlegum átveislum þar sem étið var feitt og
súrt og er nú drjúgur hluti þjóðarinnar meö nábít
og upprifin magasár, enda fréttist ekkert af for-
setaframboöum eða öðrum áhugaverðum tíöind-
um öðrum en þeim að röntgentæknar eru farnir
að gegnumlýsa á spítölum og er ekki meira að gera
en venjulega. Er það vonandi ekki merki þess að
enginn hafi saknað þeirra.
Það flaug fyrir aö kynslóöabiliö hafi veriö brúaö
í þorrabyrjun meö því að finna upp nýjan rétt sem
nú auðgar fábreytta matarmenningu heimsins. Er
það þorrapitsa sem er í senn bæði þjóðleg og vel
boðleg þeim sem aðhyllast takmarkalitla lausung
alþjóðahyggjunnar.
Ekki hefur uppskrift þorrapitsunnar veriö látin
uppi, en líklegt má telja að hún sé bökuð úr
bankabyggi og að í stab olífuolíu og salamipylsu
sé notuð mörfeiti og súrir lundabaggar. Sjávarrétt-
apitsan samanstendur eðlilga saman af hákarli a
la Baldur Hermannsson (sbr. DV í gær) og þorska-
lýsi á fjallagrasaþotni.
Haft er fyrir satt að í
Reykjavík séu fleiri pitsu-
staðir per haus en í Napólí og
er tími til kominn að þjóð-
legra áhrifa fari að gæta í
pitsuáti Frónbúans, aö
minnsta kosti á þorranum,
sem er þjóðlegastur allra
mánaöa, kaldur og illviöra-
samur.
En þetta var útúrdúr því
hér var meiningin að gera
úttekt á fyrstu helginni í þorra, sem oft vill verða
slarksöm og undanfari mikillar iðrakveisu.
Undir kirkjugólfi
Sumir eru svo heppnir að losna við krásirnar út
um sama líkamsop og þeim var
troðið í og mæta hressir og glor-
hungraðir til vinnu á mánudags-
morgni. Einstaka kunna sér hóf í
mat og drykk og verður aldrei meirit af því sem
þeir setja ofan í sig. Svo eru allir hinir sem blóta
þorra af alhug og búa að miklu magarými og þola
hvorki súrt né feitt og veröa með nábít fram eftir
þorranum. Þeir munu endurtaka hátíöina meö
nákvæmlega sama hætti að ári, en láta súrmetiö
eiga sig þangið til.
Þorrablótin eru tiltölulega ný af nálinni í menn-
ingarsögunni en með þeim var endurvakin forn
matargerð, eða öllu heldur geymsluaðferðir mat-
væla. Og menningin verður að hafa sinn gang og
er þorrapitsan glæsilegur vottur um endurnýjun-
arhæfni fornra búskaparhátta og hvernig samlaga
má það nútímanum.
Svona má halda áfram og væri tilvalið aö stinga
súrsuðum pungbita ofan í sjá mein og vel kæstur
hákarl ætti að fara vel í kínverskri súpu sem soðin
er af hákarlauggum. Og ekki væri neitt slor að fá
eldsúrt hnakkaspik í Big Mac með góðum
skammti af tómatsósu.
Ein er sú nýung sem tekin er upp í ár, en það er
að blóta þorra í kirkju, nánar tiltekið undir kirkju-
gólfi. Þarna er kannski farið að seilast fulllangt aft-
ur í þjóðlegheitin eða aftur fyrir kristni þegar blót-
að var í trúarlegum hofum. En það er líklega sama
hvar þorrapitsan er étin, hún ólgar samt í melt-
ingarfærunum.
OÓ
Á víbavangi