Tíminn - 03.02.1996, Page 4
4
Laugardagur 3. febrúar 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: ]ón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb ílausasölu 150 kr. m/vsk.
Reykingar eru
sjúklegt ástand
Þab er hrópandi mótsögn í vestrænum, sibubum samfélögum.
Annars vegar er talib sjálfsagt, eblilegt og skylt ab grípa inní
daglegt líf þegnanna meb valdbobi, ef hætta er talin á ab
menn séu ab fara sér ab voba. í öbrum tilfellum hins vegar er
það látið vibgangast sem löglegt mál að stórir hópar ástundi
slíka hegðun að vitab mál sé ab þeir fari sér nánast vísvitandi
að voða, með óheyrilegum kostnaði fyrir þjóðfélagib í heild.
Þannig eru fyrir hendi hvers kyns reglur um vinnuaöstæöur
og heilsuspillandi húsnæði, sem framfylgt er af Vinnueftirliti
og fleiri stofnunum. Heilbrigðiseftirlit bannar að tiltekin
aukaefni megi vera í mat vegna þess að hugsanlega geti þau
valdið krabbameini, ef einhver innbyrðir þau og ekkert annað
í tuttugu ár. Lögreglan telur fulla ástæðu til að ganga hart eft-
ir því að fólk noti öryggisbelti við akstur, og svo mætti lengi
telja. Allt eru þetta sjálfsagðir hlutir og réttmætir, enda er þaö
ekki einkamál hvers og eins hvort hann spillir heilsu sinni eða
stofnar henni í óþarfa hættu. Kostnaöur vegna spítalavistar
fórnarlambs umferðarslyss lendir ekki eingöngu á viökomandi
fórnarlambi, heldur þjóðfélaginu í heild.
Einn stærsti einstaki áhættuþáttur og óvinur helbrigðis á ís-
landi — eins og víðar í heiminum — eru reykingar. Reykingar
eru þó ekki bannaðar og sala vindlinga og annars tóbaks er
meira að segja dágóö tekjulind fyrir ríkissjóð. Þær tekjur duga
þó skammt upp í þann herkostnaö, sem hlýst af reykingum
fyrir heilbrigðiskerfi þjóöarinnar.
Allt eru þetta í raun gömul sannindi, sem þó viröast ekki
vera almennt meðtekin, eins og aukning reykinga meðal ung-
linga ber ótvírætt með sér.
í vikunni skilaði nefnd um reykingavarnir, sem heilbrigbis-
rábherra skipaði í haust, athyglisverðri skýrslu þar sem lagðar
eru til ýmsar leiðir í baráttunni gegn reykingum. Tillögur þess-
ar miðast við þrjú atriði, sem þó eru nátengd: í fyrsta lagi að
bæta heilsu landsmanna almennt; í öbru lagi að draga úr
kostnaði við heilbrigðiskerfið; og í þribja og síðasta lagi að
ráðst gegn fíkn reykingafólksins sjálfs og bæta um leið fjár-
hagsstöðu þess.
Augljóslega vinna þessi markmið saman og í raun má segja
að þetta séu einungis þrjár hliðar á sama markmiði. Abalatrið-
ið er að tekist sé á við málið af festu, og vissulega felur þessi
skýrslæ og tillögurnar, sem hugmyndir eru um að hrinda í
framkvæmd á grundvelli hennar, gefa fyrirheit um að reyk-
ingavarnir fái aukið vægi í heilbrigðiskerfinu.
Eitt af því, sem til mestra nýmæla telst í þessum tillögum, er
ab boðið verði upp á nikótínfíklameðferð á Heilsuhælinu í
Hveragerði. Þetta er djörf hugmynd, sem fær mjög misjafnar
viðtökur svo ekki sé meira sagt. Fjöldi manns, ekki síst reyk-
ingamenn, telja svona nokkuð út í hött, og tala þá um óþarfa
bruðl út af smámunum. Sannleikurinn er hins vegar sá, aö hér
er hvorki um bruðl né smámuni ab ræða. Fyrir það fyrsta er
gert ráð fyrir aö reykingamenn sjálfir eba sjúkrasjóðir verka-
lýösfélaga þeirra standi straum af kostnaði viö námskeiöin. Og
reykingamálin eru hreint engir smámunir, eins og rakið var
hér að ofan. Þab sem hins vegar hugmyndin um sérstaka
stofnanameðferö fyrir reykingamenn gerir, er að hún dregur
fram að reykingar eru í raun sjúklegt ástand. Það er þetta sjúk-
lega ástand sem reykingamenn og fleiri hafa svo lengi neitað
að horfast í augu vib. Séu þeir hins vegar lagðir inn vegna
reykinga sinna, rétt eins og menn eru lagðir inn vegna
drykkjusýki eöa botnlangabólgu, þá öðlast menn nýja sýn á
vandann.
Það er fagnaðarefni ef reykingavandinn verður tekinn fast-
ari tökum en veriö hefur, ekki síst ef menn ætla aö reyna fyrir
sér með nýjum aðferðum. Ekki veitir af.
Oddur Ólafsson:
Siðrænn vandi og því óleysandi
Nokkurra vikna hysteríiskast sem gengið hefur yfir
þjóbina er að fjara út. Hvab kom útbólginni um-
ræðu um eiturefnaneyslu unglinga af stab man eng-
inn lengur og það sem eftir stendur er helst þab að
alsæla og e- pilla er eitt og hib sama og hugtakið
jafnaldrafræðsla hefur unniö sér sess í málinu, að
minnsta kosti um skeið.
Sýruhausar hippatímans eru gleymdir og fólk sem
glataði æsku sinni í hassvímu hefur enga hugmynd
um hvers vegna börnin
þeirra bryðja amfetamín
og sprauta sig meb því og
og gleypa alls kyns ólyfj-
an til að komast í vímu og
slíta öll tengsl vib leiðindi
og siðgæði samfélagsins.
Öll umræðan um ung-
linga- og vímuvandamál-
in hefur verið ótrúlega
eintóna og tyggur hver
upp úr öðrum sömu staö-
hæfingarnar og stungið er
upp á sömu lausnunum.
Allt í strand
Yfirvöldin eiga að gera
eitthvað í málinu. Það á
að veita fé í fræðslu og
endurhæfingu og öllu er
kennt um landlæga og sí-
aukna fíkniefnaneyslu nema því umhverfi sem börn
og unglingar alast upp í. Leitað er sökudólga en
fæstir gera minnstu tilraun til að kynna sér þann
lífsstíl sem unga fólkið tileinkar sér. Af sjálfu leiöir
að vandamálin eru hulin og eiturlyfjasalar eiga
greiðan aðgang að þeim markabi sem aðrir hafa
skapað fyrir þá.
Þegar umfjöllunin um fíkniefnaneyslu ungmenna
var að komast í harðastrand vegna þess að hver
tuggði upp eftir öðrum sömu klisjurnar, sem varla
voru annab en útvötnuð fáfræði um efni, tók Stefán
Jón að sér að leiða þjóðina í allan sannleika um mál-
in. í þættinum Almannarómi á Stöð 2. voru tugir
ungmenna kölluð saman og átti nú að komast ab
kjarna málsins.
Þab er skammt frá að segja ab ungmennin, sem
sum eru komin undir fertugt, ^—
höföu ekki annað til mála að leggja
en sömu orðaleppana sem búið var
að hafa fyrir þeim í umræbunni.
Þó var þar undantekning. Ung ■
stúlka sem kvaðst hafa verið djúpt I
sokkin í fíkniefnaneyslu upplýsti
aö bókin Dýragarösbörn hafi verið m*"»*BB*
sér opinberun þegar hún um þýsku |» »|C
eiturfíklana, sem þar er fjallað um.
-Þetta var eins og uppskrift að tæ-
landi lífsmáta- sagbi stúlkan.
Vel meinandi fólk, ungt og fullorðið, telur ab
lesning eins og Dýragarðsbömin, heyri til fyrirbygg-
andi aögerðum, eins og þab er kallað. í þessu tilviki
og hver veit hve mörgum örðum virkar boðskapur-
inn öfugt á óþroskaðar sálir gelgjuskeiðsins.
Stúlkan sem frá þessu skýrði fór út fyrir viður-
kenndan ramma umræðunar og því var þaggað nið-
ur í henni til að klisjubullararnir kæmust ab.
Kynslóðir eiturfíkla
Mebal ungmenna er það töff að neyta eiturlyfja.
Miðaldara blómabörn og fyrrverandi hippar og kyn-
slóðir sem ólu sjálfar sig upp í sefjandi dýrkun á
gaddavírsmúsík og flytjendum hennar og textahöf-
undum sem lofuðu dóp og ofbeldi, geta ekki og vilja
ekki skilja af hverju kynslóð barnanna þeirra þykir
töff aö svæla sig og sprauta inn í hömlulausa veröld
eiturfíknarinnar.
í Helgarpóstinum 22. jan. s.l. er viðtal við tvíbura
sem voru á kafi í eiturlyfjum í nokkur ár. Þeir eru
hreinskilnir og skýra frá reynslu sinni og ömurlegri
ævi. Þeir Arnar Már og Borgar Þór Þórissynir útskýra
hvers vegna það er töff ab neyta fíkniefna:
„Þegar við byrjuðum ab fikta við eiturlyf fyrir
nokkrum árum var nýbúib ab sýna kvikmyndina
Doors um samnefnda hljómsveit. Þá þótti mörgum
flott að reykja hass og komast í þennan grasfíling
sem var vib lýbi hár á árum áður. Þab má segja ab
myndin hafi ýtt undir eiturlyfjaneyslu unglinga. í
dag lofsamar rapphljómsveitin Cypress Hill hass-
neyslu. Þessa tónlistamenn taka unglingarnir sér til
fynrmyndar og er ekki nema von að neyslan sé orö-
in meiri hjá yngri aldurshópum."
Vitrænt innlegg
Foreldravandinn er fyrirsögn á grein sem Magnús
Árni Magnússon skrifaði og birtist í Alþýbu-
blaðinu 1. febr. Hann minnist á alþekkta kröfugerð
á hendur öllum þeim opinberu þar sem heimtuð eru
fjárframlög og óskilgreindar forvarnir.
Magnús Árni er einn hinna örfáu sem reyna að
gera grein fyrir orsökum vandans. Uppeldishlut-
verki heimilana er lokib og ábyrgbinni varpab á
stofnanir.
Síðan kemst hann nær kjarna málsins en allir lýð-
skrumararnir og mannkynsfrelsararnir sem lagt hafa
í orðabelginn samanlagðir:
„Skólarnir eru ekki í
stakk búnir til að taka á sig
siðferðilegt uppeldi barna,
vegna þess að hlutverk
þeirra er fyrst og fremst
menntunarlegs eðlis og
þannig á það að vera. Sið-
ferðilegar fyrirmyndir
barnanna verba því rapp-
og rokkstörnur sem marg-
ar hverjar eru djúpt sokkn-
ar í eiturlyfjaneyslu og
djöfladýrkun og skjóta af
sér hausana í sundurtætt-
um hótelherbergjum. Svo
þegar börnin fylgja for-
dæmi fyrirmyndanna er
kallað á hefnd og ábyrgð
dauðra ríkisstofnana."
Hömluleysi
Það er sárt að hlusta á forráðamenn unglinga sem
orbið hafa eiturfíkninni að bráð lýsa því að þeir hafi
ekkert vitað um ofneysluna í lengri eða skemmri
tíma þótt ungmennin hafi dvalið á heimilunum
löngu eftir að allt var komið í óefni fyrir þeim.
Maður hlýtur að spyrja hvers konar samband er á
milli uppalenda og barnanna þegar foreldrarnir sjá
ekki ab unglingarnir eru orbnir forfallnir drykkju-
sjúklingar eða eiturfíklar nema hvorutveggja sé eins
og algengt er.
Þegar margauglýstur lífsstíll fyrirmynda ungra
manna og kvenna eru eiturefnanautn og hömlulaus
hegðan með dúndrandi undirleik rokks og rapps og
hvað þetta nú allt heitir sem undirsátar Heimis
—•—— Steinssonar og menntamálaráð-
herra eru ólatir að mata ungdóminn
á, væri kraftaverk ef markaðurinn
fyrir fíkniefni dalaði.
En gömlu hipparnir passa að aldr-
ei sé stungið á eiturkýlinu né kafað í
undirheima dægurlagafársins, sem
er uppspretta mikils auðs og mikill-
ar niðurlægingar.
Utangarðsbörn
Sagt er að þeir sem stunda íþróttir noti síöur fíkni-
efni en þeir sem ekki æfa í sölum og á völlum. Nóg
brúka þeir nú samt eins og dæmin sýna og virðast
glansnúmerin ekkert setja ofan þótt upp um þau
komist.
En hvað skyldu margir hrekjast úr íþróttafélögum
og virkri þáttöku þar vegna þess að þeir eru ekki efni
í afreksmennina sem allir þjálfarar og íþróttaforkólf-
ar eru sífellt á höttunum eftir.
Hvar lenda allir þeir fjölmörgu einstaklignar sem
úthýst er úr íþróttum nútímans vegna þess að þeir
hafa ekki vaxtarlag eða færni til að njóta náð og
komast í úrvaliö.
Röksemdin um að íþróttir og heilbrigt líferni
þeirra vegna fellur um sjálfa sig sé þessa gætt. En
þeir sem stjórna spurningaleikjum og keppnisíþrótt-
um nútímans vilja ekkert af öllum þessum utan-
garðsbörnum vita.
Skömm
Fíkniefnavandinn verður aldrei lýstur með því ab
fólk hafi staölausa stafi hvert yfir öðru og heimti op-
inberar aðgerðir í ráöleysi sínu.
Ef þab er óæskilegt að þeir sem landið erfa séu aö
þamba landa og innbyröa önnur og síst skárri fíkni-
efni er tími til kominn aö hætta að bulla og snúa sér
að því af alvöru að athuga hvar rætur vandamál-
anna liggja. Þá fyrst er einhver von til að hægt verði
ab leysa þau.
Og hafi þeir skömm fyrir sem einatt beina athygl-
inni frá glæpahyskinu sem mótar lífsmáta þeirra
óhörðnubu unglinga sem taka fyrirmyndir sínar al-
varlega. ■