Tíminn - 13.02.1996, Blaðsíða 5

Þri&judagur 13. febrúar 1996

5
Ingvar Gíslason: j
Hver eru völd forseta Islands?
Bessastabir.
Mér þykir Tíminn reiöa
hátt til höggs gegn
Svavari Gestssyni al-
þingismanni í leiöara á miðviku-
daginn var (7. febr.).
Eg fæ ekki séö að Svavar þurfi
að þola köpuryrði þótt hann lýsi
því hvaða skoðun hann hefur á
26. gr. stjórnarskrárinnar, sem
fjallar að sínu leyti um valdsvið
forseta íslands. Um það efni er
hver skynsamur maður frjáls að
sinni túlkun, hvort sem öbrum
líkar betur eba verr. Um skilning
á þessari grein liggur ekki fyrir
neinn óhagganlegur úrskurður
einhvers lagapáfans, enda mætti
nú fyrr vera.
Ekki er neitt óeblilegt vib það,
þótt Svavar Gestsson, kjósandi í
forsetakosningum, vilji vita það,
áður en hann kýs, hvaða skiln-
ing frambjóðendur leggja í efni
umræddrar greinar stjórnar-
skrárinnar. Það er háttur kjós-
enda að spyrja frambjóðendur í
opnum kosningum um hvað-
eina áður en þeir kjósa. Fram-
bjóbendur til forsetaembættis
eru ekki yfir það hafnir að svara
fyrirspurnum sem til þeirra er
beint.
í raun ber það keim af hót-
fyndni að væna reyndan stjórn-
málamann sem Svavar Gestsson
um að hann geti ekki hjálpar-
laust mótað sér skoðun á því,
hvert sé efnisinnihald ívitnaðs
stjórnarskrárákvæðis og raunar
annarra greina grundvallarlag-
anna. Svavar er vel að sér í al-
mennri lögfræði, stundaði laga-
nám um eitt skeib, þótt ekki lyki
hann lagaprófi, og hefur „júri-
dískan þankagang" á við hvern
sem er.
Það er vesæll stjórnmálamaður
sem ekki hefur fyrir því að spyrja
á þessum misserum hvert sé vald
forseta íslands. Það verbur hins
vegar ab ráðast, hvert menn ber
um svarið. Ég held að reyndir og
vel lesnir stjórnmálamenn hafi
burði til að skýra stjórnarskrár-
ákvæði um valdsvið forseta ís-
lands til jafns við útvalda fræba-
jöfra í lögvísi, sem sumir eru þar
að auki elskari að stjórnmála-
skoðun sinni en því sem nemur
ástinni á sannleika fræðanna.
Og sjá menn það ekki í hendi
sér, að „lögviska", söguskilning-
ur og stjórnmálaskobanir takast
á þegar menn ráðast í það að
skýra ýmis ákvæbi stjórnarskrár-
innar? Stjórnarskrá er og verbur
pólitískt plagg, enda ekki komin
af himnum ofan, og missir ekki
gildi sitt þótt hún sé bara
mannaverk og háð mannlegum
skilningi. Stjórnmálamönnum
ber að hafa skoðun á efni stjórn-
arskrárinnar. Þab gerir Svavar
Gestsson og á þakkir fyrir, en
ekki ákúrur.
VETTVANGUR
„Annar þáttur löggjafar-
valdsins"
Ekki þarf að vefjast fyrir nein-
um að ég skrifa þessi orð vegna
þess að ég er sammála Svavari
Gestssyni um skilning á 26. gr.
stjórnarskrárinnar og vil taka
undir við hann í því efni. Og ég
er ekki eini framsóknarmaðurinn
og Tímavinurinn sem er sömu
skoðunar og Svavar um þetta. Eft-
ir minni reynslu er unginn úr
fylgismannahópi Framsóknar-
flokksins sama sinnis. Því kynnt-
ist ég vel, þegar ég tók þátt í því á
sínum tíma ab safna undirskrift-
um undir áskorun á forseta ís-
lands að beita þessu valdi sínu
um málskot til kjósenda, þegar
Sjálfstæbisflokkur og Alþýðu-
flokkur ákvábu ab nota meiri-
hlutavald sitt á Alþingi til þess ab
sniðganga þjóðaratkvæða-
greiðslu, þótt fullveldi íslands
væri stórlega skert með samningi
um Evrópskt efnahagssvæði.
Stórum hluta þjóðarinnar blöskr-
aði þetta. Því mibur báru áskor-
anir á forseta ekki tilætlaöan ár-
angur og rek ég þá dapurlegu
sögu ekki aö öbru leyti en því að
fyrir mér og mínum skoðana-
systkinum stendur forsetaemb-
ættið veikara eftir (og var þó veikt
fyrir) og verður ekki styrkt nema
því aðeins ab nýr forseti standi
fast á rétti sínum sem löggjafi,
þegar mikið liggur vib. Vil ég
leggja höfubáherslu á þann skiln-
ing — sem er augljós — að forseti
íslands er „annar þáttur löggjaf-
arvaldsins" eins og dr. Björn
Þórbarson forsætisráðherra orö-
aði það'skilmerkilega í ræbu á Al-
þingi 1944, þegar lýbveldisstofn-
un stóð fyrir dyrum. Svavar
J raun ber það keim af
hótfyndni að vœna reynd-
an stjómmálamann sem
Svavar Gestsson um að
hann geti ekki hjálpar-
laust mótað sér skoðun á
því, hvert sé efnisinnihald
ívitnaðs stjómarskrár-
ákvaeðis og raunar ann-
arra greina gmndvallar-
laganna. Svavar er vel að
sér í almennri lögfrœði,
stundaði laganám um eitt
skeið, þótt ekki lyki hann
lagaprófi, og hefur „júri-
dískan þankagang" á við
hvem sem er."
Gestsson er ekki að búa til nýjan
skilning á þessu málsatriði. Og
við, sem erum sama sinnis, höf-
um full rök fyrir okkar skoöun,
hvort heldur við notum lögskýr-
ingaraðferöir sem kenndar eru í
háskólanum eða þau pólitísku
rök sem standa stjórnmálamönn-
um næst.
Nú fara í hönd forsetakosning-
ar. Af því tilefni gefst gott tæki-
færi til þess ab ræba ítarlega um
stöðu forseta íslands, hlutverk
hans og völd. Hingab til hefur
umræban um þab efni leiðst út á
villigötur, einkum upp á síðkast-
ið, í stab þess að haldast á þeim
vegi að sýna fram á að forseta-
embættið er alvöruvaldastofnun,
forsetinn hefur tiltekin völd, þ.á
m. það vald, sem felst í 26. gr.
stjórnarskrárinnar. Forseti Is-
lands er ekki eingöngu „embætt-
ismabur", hann er einnig þjóð-
kjörinn löggjafi samhliða Al-
þingi. Þessi skipan er lýðræbinu
augljós styrkur. Hitt er annab mál
ab forseta ber að gæta þess að
misbeita ekki valdi sínu. Forseti
sem gerbist ber ab ofríki út á
þessa grein er ekki hæfur í starfi
sínu fremur en að mannsbragð sé
ab forseta, sem ekki lætur að sér
kveða þegar nokkuð er í húfi og
þjóðin væntir sér einhvers af for-
setanum. En verður ekki að
treysta því að til forsetadóms séu
ekki abrir kjörnir en þeir sem
hafa dómgreind og skapstillingu
til að meta af skynsemi tilefni
slíkrar valdbeitingar eða annars
atkvæðis forseta án íhlutunar
rábherra?
Þótt stjórnarskráin segi að for-
seti lýðveldisins sé ábyrgðarlaus í
stjórnarathöfnum (11. gr.) og
hann láti rábherra framkvæma
vald sitt (13. gr.) þá er víst að
þessar greinar eiga ekki við, þegar
forseti ákveöur ab synja laga-
frumvarpi staöfestingar samkv.
26. gr. Þetta kom skýrt fram í at-
„Forseti íslands er ekki
eingöngu „embœttismað-
ur", hann er einnig þjóð-
kjörinn löggjafi samhliða
Alþingi. Þessi skipan er
lýðrœðinu augljós styrkur.
Hitt er annað mál að for-
seta ber að gœta þess að
misbeita ekki valdi sínu.
Forseti sem gerðist ber að
ofríki út á þessa grein er
ekki hæfur í starfi sínu
fremur en að mannsbragð
sé að forseta, sem ekki
lætur að sér kveða þegar
nokkuð er í húfi ogþjóðin
væntir sér einhvers affor-
setanum. En verður ekki
að treysta því að til for-
setadóms séu ekki aðrir
kjömir en þeir sem hafa
dómgreind og skapstill-
ingu til að meta afskyn-
semi tilefni slíkrar vald-
beitingar eða annars at-
kvæðis forseta án íhlutun-
ar ráðherra?"
hugasemdum við nefnda stjórn-
arskrárgrein þegar lagt var fram
frumvarp til stjórnskipunarlaga
um lýðveldisstjórnarskrá 1944.
Þar standa þessi orð: „Ákvörðun
um slíka staðfestingarsynjun eba
málskot til þjóðaratkvæðis tekur
forseti án þess ab atbeini ráðherra
þurfi ab koma til." Siguröur Lín-
dal vék að þessu efni í athyglis-
verbri grein í Skími 1992. Hann
sýnir þar fram á ab forseti hefur
sem handhafi löggjafarvalds sjálf-
stœðar heimildir og er ekki háður
atbeina ráðherra í því falli. „Öbr-
um kosti væri hann ekki annað
en handbendi einstakra rábherra
um þetta efni," segir Siguröu:. Og
er það sannmæli, sem forseta-
frambjóöendur, alþingismenn,
ráðherrar, fjölmiðlamenn og
kjósendur ættu ab leggja á minn-
ið.
Svo ég hverfi til upphafsins um
tilefni þessarar greinar, vil ég ít-
reka ab Svavar Gestsson gerir vel í
því ab ræða hin alvarlegu mál
forsetaembættisins. Nógu púbri
er eytt, ab því er tekur til sjálf-
sagbra hluta og hégómamála. Er
ekki óhætt ab gefa sér það að sá
eða sú, er þjóðin kýs til forseta-
dóms, klæbi sig forsvaranlega,
hversdagslega og hvenær sem er,
kunni almenna mannasiði, sé al-
mennt talab veisluhæf persóna
og verði sér ekki til skammar á
mannamótum? Áhyggjur manna
út af tungumálakunnáttu forseta
eru óþarfar. Ólíklegt er ab abrir
bjóði sig fram til forsetadóms en
fólk, sem hefur viðunandi færni í
því efni eða er fært um að bæta
sig, ef á reynir! En af því að forseti
íslands er forseti íslensku þjóðar-
innar og starfar á íslensku mál-
svæði, ættu menn ekki að engjast
svo mjög af áhyggjum út af
kunnáttu frambjóðenda í erlend-
um tungumálum, en hlusta frem-
ur eftir því hversu vel þeir eru
mæltir á sína eigin tungu.
Höfundur er fyrrv. ritstjóri Tímans.
Atvinnuleysi í hagfræbi samtíðarinnar
Enn segir Paul Krugman: „Margs
konar skýringar hafa verið fram
settar á þeirri hækkun náttúrulegs
stigs atvinnuleysis, sem orðið hef-
ur. ... í þessu erindi set ég aðeins
fram skýringu í tveimur liðum.
Hinn fyrri er sá, að viðvarandi mik-
ið atvinnuleysi verði einungis skýrt
með því, að framfylgd stefnumiða í
velferðarríki dragi úr athafnasemi.
Hinn síðari er, að fyrir sakir mark-
aðsafla, sem hníga að vaxandi
launamun, beri áhrif velferðarríkis-
ins enn frekar til vaxandi atvinnu-
leysis." (Bls. 57)
„Velferðarríkiö verður lauslega
skilgreint sem kerfi skattheimtu frá
íbúum þess til að styrkja fátæka, at-
vinnulausa og aðra hópa, sem taldir
eru hjálparþurfi. Öll þróuð lönd eru
velferðarríki að nokkru marki. Á
umfangi þessarar tekjujöfnunar er
samt sem áður mikill munur landa á
milli. Sérstaklega ber að minnast, að
nær á sérhvern mælikvarða eru
bandarískir skattar lægri og banda-
rísk framlög til atvinnulausra lægri
en í Evrópulöndum. í Bandaríkjun-
um hefur heldur ekki sagt til þeirrar
hækkunarhneigðar atvinnuleysis,
sem að kveður í Evrópu. Naumast
verður þó þeirri hugsun varist, að
EFNAHAGSMAL
3. GREIN
þetta tvennt tengist: að gjafmildi
velferðarríkja Evrópu beri í einhverj-
um skilningi ábyrgð á hækkandi at-
vinnuleysisstigi þeirra." (Bls. 57)
„Skattar, svo sem áskilin framlög
atvinnurekenda tii félagslegra
tryggingarsjóða, og reglugerðir
kunna að hækka tilkostnað fyrir-
tækja af boðinni vinnu og þannig
ab færa niður laun, sem þau eru fús
til að greiða; hins vegar kunna bæt-
ur svo sem atvinnuleysisstyrkir að
letja verkamenn til vinnu og þann-
ig að hækka þau laun, sem þeir
krefjast. (Bls. 58) ... Trauðla verður
því þó trúað, að þetta sé lykilþáttur.
Þótt skattar í Evrópu hafi hækkað
frá 1970, einkum vegna félagslegra
trygginga, var örlæti velferðarríkja
Evrópu tiltakanlegt snemma á átt-
unda áratugnum, meðan atvinnu-
leysi var enn lítið. Flestir athugend-
ur hafa þess vegna ekki leitað skýr-
inga á hækkunarhneigð atvinnu-
leysis í stefnubreytingu í
efnahagsmálum, heldur í breyttum
aðstæðum." (Bls. 60)
„Raunin er vissulega sú, að í
Bandaríkjunum hefur launamunur
stórlega aukist. Út frá þeirri aukn-
ingu hafa margir athugendur álykt-
að, 3Ö vaxandi launamunur í
Bandaríkjunum og vaxandi at-
vinnuleysi í Evrópu séu tvær hliðar
á sama peningi. Skiptar skoðanir
eru um þennan vaxandi launamun
í Bandaríkjunum, en hagfræðing-
um, sem fyrir sig leggja launamál,
kemur saman um, aö frá 1970 hafi
launabil breikkað og æ meira kveð-
ið að umbun fyrir verkfærni.'" (Bls.
62) ■