Tíminn - 17.02.1996, Blaðsíða 5

Laugardagur 17. febrúar 1996
5

efnahagurinn og vextirnir
Jón Kristjánsson:
Loðnan,
Torfufiskar hafa alltaf snert veiði-
mannshjartað í íslendingum með sér-
Stökum hætti og þegar fréttist af mok-
veiði af loðnu eða síld fara athafna-
menn af stað til þess að taka þátt í æv-
intýrinu. Nú er loðnunni mokað upp á
miðunum fyrir Suðausturlandi og þús-
undir smálesta renna í bræðslurnar og
svartir plastpokar eru fylltir af loðnu og
frystir á Japansmarkað. Umsvifin vaxa
við sjávarsíðuna og þess sér víða stað.
Ég var á ferðinni fyrir austan í vikunni
og á flugvellinum á Egilsstöðum sagði
Þráinn Jónsson bílaleigukóngur mér að
meira væri að gera í þeirri grein núna
heldur en í ágúst. Viðskiptavinirnir eru
eftirlitsiðnaðurinn og hersveit Japana
sem fylgist með vinnslu loðnunnar í
fiskvinnsluhúsunum. Þeir menn eru
hagvanir fyrir austan og það þýðir ekki
að bjóða þeim neitt rusl.
Vítamínsprauta
Loðnuvertíðin er mikil vítamín-
sprauta fyrir útflutningsstarfsemina og
verðmætasköpunin í kring um hana er
mikil. Verð er tiltölulega gott og mark-
aðshorfur einnig. Þar við bætist að
loðnubræðslurnar hafa víða verið end-
urnýjaðar og skila betri vöru en áður.
Það er líka gagn að vel veiðist því að
boginn er hátt spenntur um áætlanir
um tekjur af loðnunni. Reiknað var
með loðnuveiðum upp á um eina
milljón tonna þegar þjóðhagsáætlun
fyrir yfirstandandi ár var gerð. Magnið
er þó ekki nema önnur hlið þessara
mála. Gífurlegu máli skiptir að verð-
mætin verði sem mest sem unnin eru
úr þessum mikla afla. Útlitið með það
er gott eins og er þegar frystingin geng-
ur svo glatt sem raun ber vitni þessa
dagana. Hins vegar er ljóst að mikil
veiði og aukið framboð af þeim sökum
getur haft áhrif á verðið. Þannig er sá
frjálsi markaður sem unnið er á. Mikill
afli hefur þegar þau áhrif að prúttað er
um verðið og sjómenn una því illa.
Loðnuveiðarnar koma inn í atvinnu-
lífið á góðum tíma. Eftir áramótin er
lægð í ýmsum framkvæmdum, og það
kemur sér vel fyrir kvótasvelta fisk-
vinnslu að geta notað þennan tíma til
þess að færa sig yfir í loðnufrystingu og
vinna af fullum krafti. Hins vegar
stendur ævintýrið stutt yfir. Þetta er
vertíðar og skorpu-
vinna eins og hún ger-
ist dæmigerðust.
Vaxtahækkun
á grunni
svartsýni
Meðan að þessu
vindur fram við sjávar-
síðuna berast fréttir af því úr bönkun-
um að vextirnir hafi hækkab. Ástæð-
urnar sem greindar eru fyrir þessari
ákvörðun eru hætta á þenslu og verð-
bólgu. Þessi vaxtaákvörðun hefur verið
umdeild og er þab að vonum.
í nóvember síðastlibnum var gengið
frá samningum um stækkun álversins í
Straumsvík og í kjölfar þeirrar ákvörð-
unar voru miklar umræður um stór-
framkvæmdir í landinu. Laglegur mað-
ur frá Bandaríkjunum kom hingað og
ræddi um möguleika á því að byggja ál-
ver á Grundartanga. Rætt var um
stækkun þeirrar verksmibju og fluttar
voru fréttir af því að Atlanta hópurinn
væri farinn að funda á ný vegna álverk-
smiðju á Keilisnesi. Það var talað um
allt þetta eins og það væri að bresta á.
Jafnframt var rétt fyrir áramótin snarað
inn í þingið frumvarpi um ríkisábyrgð
vegna ganga undir Hvalfjörb sem lá
svo mikið á að það hefði mátt ímynda
sér að ekkert væri eftir nema sprengja
fyrstu sprengihleðsluna.
Bjartsýnishviða
Allar þessar bollaleggingar uröu til
þess að bjartsýni fór vaxandi og fróbir
menn sögðu að hennar hefði gætt í
innkaupum landans sem er þannig af
gubi geröur að hann vill verða fljótur
til að gera út á hagnað í framtíbinni.
Reiknimeistarar reiknuðu það út að
bresta mundi á bullandi þensla og
verðbólga og á þessum útreikningum
eru vaxtahækkanir byggðar, því að
bankarnir vilja vera
fljótir til að hækka
vextina. Einnig bar
nokkuð á því fyrir ára-
mótin að viöskipta-
vinir bankanna yoru
að taka út innistæður
til þess að versla fyrir
hjá bílaumboðum og
fleiri aöilum.
„Langtímabollalegging-
ar/y
Hins vegar varb það svo eins og oft
áður að bollaleggingar um orkufrekan
iðnað hér á landi eru „langtímabolla-
leggingar" og ekkert er í hendi enn af
þeim stóru verkefnum sem rætt var um
fyrir áramótin.
Öðru hvoru koma fréttir um ab geng-
ið verði frá samningum um Hvalfjarð-
argöngin eftir viku til hálfan mánuð
eins og verið hefur í nokkur ár. Ekkert
hefur því gerst annað en að byrjað er
að grafa fyrir grunni nýs kerskála í
Straumsvík sem er auðvitað mikilvæg
framkvæmd, og einnig hefur það gerst
sem er afar ánægjulegt að framleiðslu-
aukning hefur orðið í almennum iðn-
aði í landinu. Hins vegar hefur aftur
dregib úr þeim kipp í almennri eftir-
spurn sem varb vart eftir áramótin og
veröbólguspár eru 2,5% í stað þess að
spáð var að minnsta kosti 4% verð-
bólgu fyrir áramótin.
Auðvitað var þab stabreynd að lægð
var í atvinnulífinu, svo að það á að
þola aukin umsvif án þess að þensla
myndist.
Háskaleikur
Bankarnir virðast ekki hafa tekið mið
af þessum aðstæðum en gripið svart-
sýnustu verðbólguspár til skamms
tíma og miðað sínar vaxtaákvarðanir
við þær.
Þetta er háskaleikur. Atvinnulíf sem
er að rétta úr kútnum og er að greiða
niður skuldir þarf á flestu öðru að
halda en hærri vöxtum ef aðrar efna-
hagslegar forsendur krefjast þeirra
ekki. Fregnir berast af betri afkomu
bankanna og lægri framlögum í af-
skriftarsjóði. Verðbólguspár eru lægri
en í helstu viðskiptalöndum okkar og
vextir erlendis fara lækkandi. Allar
þessar staðreyndir gera ákvörðun
bankanna um vaxtahækkun nú enn
óskiljanlegri. Vib þetta bætist að ríkis-
valdið hefur markað þá stefnu að draga
úr lánsfjárþörf ríkissjóðs og hún hefur
farið lækkandi þó enn þurfi að gera
betur.
Ummæli Þórbar
Friðjónssonar
Það er því brýnt að þessar ákvarðanir
verbi endurskoðaðar því alveg er ljóst
hvernig þær eru tilkomnar. Það hefur
einfaldlega verið spilað á svartsýnustu
efnahagsspárnar, sem þar að auki voru
ekki nema til skamms tíma. Efnislega
segir Þórbur Fribjónsson forstjóri Þjóð-
hagsstofnunar um þetta mál í útvarps-
sviðtali þann 13. febrúar síðastliðinn:
„Ég held að matið hafi veirð mjög
svartsýnt og ef að það er rétt að þeir
hafi byggt á því að verðbólga yrði 3-4%
á þessu ári, þá held ég ab það sé mjög
svartsýnt mat því mér finnst flest
benda til þess að verðbólgan liggi ná-
lægt 2,5% og verði jafnvel minni held-
ur en meiri þegar fram í sækir."
Þar sem Þórður er gætinn maður og
prúður er ástæba til þess að gefa sér-
stakan gaum að þessum orðum hans
þegar þessi mál eru rædd. ■
EMenn
málefni