Tíminn - 24.02.1996, Qupperneq 5

Laugardagur 24. febrúar 1996

5
Valgeröur Sverrisdóttir:
Schengen-vegabréfasam-
bandið og norrænt samstarf
Ég á ekki von á a& þaö krefjist skýringar af
okkar hálfu, sem erum fulltrúar íslands í
Noröurlandaráöi og viljum gjarnan teljast
útveröir norræns samstarfs, hver sé ástæöa
þess að við efnum til umræöu um Scheng-
en-samstarfið. Ég ætla þó að fara noidcrum
orðum um það hvers virði við teljum nor-
rænt samstarf vera fyrir okkur íslendinga.
Á margan hátt hefur flaggskipið í því sam-
starfi verið norræna vegabréfasambandið,
sem nú er í hættu, verði norrænu þjóðirn-
ar viðskila í því samstarfi sem hér um ræð-
ir, Schengen-samstarfinu.
Við íslendingar erum lítil þjóð, en mik-
ils megnug þegar á reynir. Eg er ekki í
neinum vafa um að það hefur verib ómet-
anlegt fyrir okkur að hafa átt náið sam-
starf við nágranna okkar á hinum Noröur-
löndunum um langt skeið og á vissan hátt
hefur þab eflt sjálfstæbi okkar og aukið
áhrif í alþjóðlegu samstarfi. Rödd íslands
hefur heyrst betur vegna hins norræna
samstarfs. Sameiginleg saga, sem er saga
samvinnu en jafnframt deilna, tengir okk-
ur saman. Samstarfið hefur byggst á því að
hver þjóð hefur notfært sér þekkingu og
reynslu hinna.
Hrabfara þróun
Tíminn stendur ekki í stab og þróun
Norðurlandanna og Evrópu er á hraðari
ferb en nokkm sinni fyrr. Ab undanförnu
hefur verib unnib að róttækum breyting-
um á norrænu samstarfi, sem nú hafa tek-
ið gildi. Norðurlandaráð byggir nú meira á
því að geta bmgbist fljótt við umræðu líb-
andi stundar með ráðstefnuhaldi og
þemafundum, en minna á tillöguflutningi
og starfi fagnefnda.
Nefndir ráðsins em nú þrjár, Norður-
landanefnd, Evrópunefnd og Nærsvæða-
nefnd. Noröurlandanefnd fjallar um flest
það sem ráðiö hafði áður til umfjöllunar.
Evrópunefnd fer fyrst og fremst með mál
sem varða samskipti við Evrópusamband-
ið, EES og EFTA. Eftir örfáa daga verður
fyrsta ráðstefnan haldin samkvæmt þessu
nýja fyrirkomulagi og veröur viðfangsefn-
ið Ríkjaráðstefna Evrópusambandsins.
Fyrmm formaður framkvæmdastjórnar
Evrópusambandsins, Jacques Delors, verð-
ur aöalgestur ráðstefnunnar. Forsætisráb-
herrar allra Norðurlanda munu flytja er-
indi undir liðnum „Kröfur og væntingar
norrænu ríkisstjórnanna til ríkjaráðstefn-
unnar 1996".
Fyrir okkur íslendinga, sem höfum
ákveðið að standa utan Evrópusambands-
ins, er það mikilvægt ab nýta norrænt
samstarf sem tengilið til þess að fylgjast
með þróun mála í Evrópu og til þess að
hafa áhrif á málatilbúnað á undirbúnings-
stigi þegar því verður vib komið.
Þriðja nefndin, Nærsvæbanefnd, fer
með málefni er varða grannsvæðin, svo
sem Eystrasaltsríkin og Norðurheim-
skautssvæðið. Um miðjan næsta mánuð
verbur haldin ráðstefna í Kanada á vegum
þingmannanefndar sem stofnað var til ár-
ið 1993. ísland hefur haft formennsku í
nefndinni frá upphafi, fyrst Halldór Ás-
grímsson utanríkisrábherra og nú Geir H.
Haarde, fv. forseti Norðurlandaráðs. í
nefndinni eiga sæti auk fulltrúa Norður-
landaráðs, fulltrúar Evrópuþingsins,
Bandaríkjanna, Kanada og Rússlands. Eitt
aðalmarkmið nefndarinnar hefur verið að
vinna að stofnun Norðurheimskautsráðs.
Með lokum kalda stríðsins skapast mögu-
leikar á samstarfi á þessu svæði sem ekki
vom til staðar áður. Líkur em á að á þessu
ári komist það mál í höfn með jákvæðari
afstöðu Bandaríkjamanna, sem höfðu haft
vissa fyrirvara. Þá má geta þess að um
miðjan aprílmánuö verður ráðstefna í
Vilnius með þátttöku ráðherra og þing-
manna frá Norðurlöndum og Eystrasalts-
ríkjum. Fjallab verður um þróun samstarfs
þessara ríkja.
ísland og Schengen
Hagsmunir íslands í viðræbum um
Schengen-samstarfið byggjast ekki síst á
vilja til að vibhalda og þróa hib norræna
samstarf. Eins og áður kom fram er ekki
útlit fyrir ab hið nor-
ræna vegabréfasamband
geti haldist áfram án
einhvers konar aðildar
allra Norðurlanda að
Schengen. Mín skoðun
er sú að verði ísland eitt
utan þessa samstarfs,
muni það hafa víötækari
áhrif og víðtækari pólit-
ískar afleiðingar á nor-
rænt samstarf en margir gera sér grein fyr-
ir. Þab gæti orðið til þess að ísland verði
útundan í norrænu samstarfi og verbi
skýringin látin heita ab við höfum kosið
að standa utan við Schengen og þarafleið-
andi séum við ekki fullir þátttakendur í
norrænu samstarfi.
Norræna vegabréfasam-
bandib
Norræna vegabréfasambandið byggir á
tveimur stoðum. Annars vegar samkomu-
lagi frá 1954 um að leysa Norðurlandabúa
undan skyldu til að hafa í höndum vega-
bréf og dvalarleyfi við dvöl í öbm nor-
rænu landi en heimaríkinu. island gerðist
aðili ab því þegar árið 1955. Hins vegar
samningi frá 1957 um afnám vegabréfa-
skoðunar við landamæri á milli ríkjanna,
sem ísland hefur verið aðili að síðan 1965.
Ríkisborgarar annarra þjóba þurfa eftir
sem áður að framvísa vegabréfi á ferðum
um Norðurlönd. Samstarfið byggist einnig
á gagnkvæmri skyldu landanna til að
stunda eftirlit á ytri landamæmm. Nor-
ræna vegabréfasambandið fjallar ekki ein-
ungis um abstæbur á innri landamærum
Norburlandanna. Það fjallar einnig um
gagnkvæma norræna skyldu til ab fram-
kvæma eftirlit meb öllum sem fara um ytri
landamæri. Það er forsenda fyrir afnámi
eftirlits á innri landamæmm. Norðurlönd-
in hafa samstarf ab því
er varðar flóttamenn og
vegabréfsáritanir. Þá er
einnig víðtæk samvinna
lögreglu- og tollyfir-
valda.
Schengen-samstarfið
er venjulegt milliríkja-
samstarf, sem hófst með
samkomulagi árið 1985.
í dag byggist samstarfið
á sáttmála frá 1990. Allar ákvarðanir eru
teknar með samhljóða samþykktum og í
Schengen- reglum felst ekld yfirþjóðlegt
vald.
Á fundi í Reykjavík þann 27. febrúar
1995, eða fyrir svo til ári, ákvábu norrænu
forsætisráðherrarnir ab norræna vega-
bréfasambandinu yröi best þjónað með já-
kvæðri afstöðu allra norrænu þjóðanna til
þátttöku í Schengen-samstarfinu. Það var
ljóst að ekki væri unnt að viðhalda nor-
ræna vegabréfasambandinu, ef eitthvert
norrænu ESB-ríkjanna yrði aðili að
Schengen-samstarfinu nema samtímis
yrði gengið frá samstarfssamningi milli
Schengen- ríkjanna og þeirra ríkja sem
stæðu utan samstarfsins. Eins var ljóst að
án sameiginlegrar norrænnar lausnar
myndi afleiðingin verða fullt eftirlit með
öllum ferbalögum milli íslands og Noregs
annars vegar og norrænu Schengen-ríkj-
anna hins vegar. Þriðji möguleikinn, sá að
norrænu ESB-ríkin stæbu utan vib
Schengen-samstarfið, veldur vandamál-
um fyrir þau lönd hvað varðar samskipti
vib Schengen-ríkin, enda má fullyrða að
sú leið sé ekki lengur til umræðu.
Danmörk, Finnland og Svíþjóð hafa sótt
um áheyrnaraðild, en fyrirhuga fulla aöild
að Schengen síðar. Umsókn þessara landa
hefur byggst á að það finnist viðunandi
niðurstaöa hvað varðar Noreg og ísland
vegna norræna vegabréfasambandsins.
Það má ljóst vera ab lengd landamæra
Noregs og Svíþjóðar, sem eru heldur lengri
en hringvegurinn okkar, gerir það að verk-
um ab Noregur hlýtur ab verba með í
Schengen-samstarfinu. Ytra eftirlit á þess-
urn landamærum er nánast útilokað. Það
er hins vegar tæknilega vel framkvæman-
legt að ísland standi utan við Schengen.
Næstu skref
Þann 18. apríl nk. mun framkvæmda-
nefnd Schengen-ríkjánna taka ákvörðun
um hvort samþykkja eigi Norðurlöndin
sem formlega þátttakendur í viðræðunum
um Schengen-samninginn með svo-
nefndri áheyrnaraðild. Áður en þessi
fundur verður haldinn verða íslensk
stjórnvöld að taka ákvörbun um það
hvort þau kjósa að taka þátt í þessum við-
ræðum. Þetta gildir að sjálfsögðu einnig
um norsk stjórnvöld. Verði niðurstaðan sú
ab ísland og Noregur gerist þátttakendur,
þá munu samningavibræður Norburland-
anna og Schengen-ríkjanna hefjast í kjöl-
farið. Þessum viðræbum gæti lokið nokkru
fyrir lok þessa árs. í framhaldi af undirrit-
un samnings munu þjóbþing landanna
taka afstöðu til samningsins og er hugsan-
Iegt að þessu ferli ljúki á árinu 1988.
Norræna vegabréfasambandið hefur
verið við lýði í um 40 ár. Það að við, nor-
rænir borgarar, getum farið miili Norður-
landa án þess aö þurfa að sýna vegabréf
hefur ákveðna merkingu í hugum okkar.
Það er vissulega kostur að komast fljótlega
og auðveldlega leiðar sinnar í gegnum
vegabréfaskoðun, þegar komið er til Norð-
urlandanna. En hin táknræna merking
skiptir ekki síður máli, sú merking að í
raun eigum við öll heima á Norðurlönd-
um. Það er andi samstarfs og samhugar,
sem tekur á móti okkur við komuna tii
landanna, og lætur okkur finna að við er-
um í raun komin heim.
Mér er ofarlega í huga upplifun frá upp-
hafi árs 1989, þegar ég kom með flugi frá
Moskvu til Kaupmannahafnar. Þetta var
mín fyrsta og síðasta ferð austur fyrir járn-
tjald eins og það var kallað. Dvöl í Sovét-
ríkjunum í 4 daga var framandi og á marg-
an hátt þrúgandi. Þá var gott að lenda í
Kaupmannahöfn og tilfinningin var sú að
ég væri komin heim.
Því er ekki ab leyna að hið heföbundna
norræna samstarf hefur átt í vök að verjast
á undanförnum árum, ekki síst vegna auk-
inna samskipta Norðurlandaþjóða við al-
þjóbastofnanir Evrópu, sem að nokkru
leyti hafa tekið yfir hin pólitísku málefni
sem áður voru í brennidepli á norrænum
vettvangi. Mál hafa þróast á þann hátt að
norrænt samstarf er í meira mæli samstarf
Norðurlandaþjóða við aðrar þjóðir Evr-
ópu. Þessi þróun mun halda áfram og er
Schengen-samstarfið gott dæmi um það.
Spurningin, sem vib íslendingar þurfum
að svara, er hvort við ætlum að taka fullan
þátt í þessu samstarfi eða ekki. Það skiptir
miklu máli fyrir framtíðarsamvinnu ís-
iands vib hinar Norðúrlandaþjóðirnar og í
reynd alla Evrópu að farsællega takist til
við úriausn þess máls sem hér um ræðir.
Við þurfum að vega kosti og galla og á
okkur hvílir mikil ábyrgb gagnvart kom-
andi kynslóðum. Ákvörðun okkar getur
orðið leiðandi á ýmsum sviðum og því er
opinber umræða um málið meb þátttöku
sem flestra mjög mikilvæg. ■