Tíminn - 24.02.1996, Blaðsíða 15

Laugardagur 24. febrúar 1996

15
Samlyndiö meö kyn-
þáttum er takmarkaö
og breytingar í at-
vinnulífi hafa klofiö
hvítu millistéttina,
grundvöll stööug-
leika í stjórn- og fé-
lagsmálum
Bandaríkin eru heimsins
eina heimsveldi, ríkasta
land veraldar, atvinnu-
leysi er þar ekki mikib hjá því
sem er í Evrópu og þeim er
spáb áframhaldandi hag-
vexti. Samt segja ýmsir frétta-
skýrendur, sem um þetta risa-
vaxna samfélag fjalla af til-
efni forsetakosninga þar í
nóvember n.k., ab Banda-
ríkjamenn séu sem sjaldan
fyrr rábvilltir, kvíbnir og
sundrabir.
Af mörgum og margvíslegum
tilnefndum orsökum á bak við
þetta ber tvær einna hæst í skrif-
um fréttaskýrenda og annarra.
Minnkandi trú á
„bræ&slupott"
Önnur er fáleikar milli kyn-
þátta, sem vera kann að fari
vaxandi. Þangað til fyrir um
þremur áratugum voru Banda-
ríkin til þess að gera einsleit
hvað uppruna og menningu
landsmanna viðvék. Þeir töld-
ust flestir vera hvítir engilsaxar,
enska var mál þeirra langflestra
og þeir aðhylltust í stórum
dráttum sömu menningargildi.
Innflytjendur höfðu til þess
tíma flestir komið frá Evrópu og
þeir af þeim sem ekki voru frá
Bretlandseyjum breyttust flestir
fljótt í engilsaxneska Banda-
ríkjamenn. Aðeins einn fjöl-
mennur minnihluti, blökku-
menn, skar sig úr, en áhrifum
þeirra og völdum var mjög
þröngur stakkur skorinn.
En nú er svo komið að af um
260 milljónum Bandaríkja-
manna telst um fjórðungur til
þeirra sem ekki eru skilgreindir
sem engilsaxneskir og hvítir.
Þarlendir blökkumenn eru um
33 milljónir og hafa nú veruleg
völd og áhrif, en samlyndi
þeirra og hvítra landa þeirra er
bágt sem fyrr. Rómanskir amer-
íkanar (hispaníkar) eru um 26
milljónir. Þeir eru stundum í
skýrslum skilgreindir sem hvítir
(mikill meirihluti) og svartir.
Munu þeir halda fastar í sjálfs-
ímynd sína en innflytjendurnir
frá Evrópu gerðu áður.
Hið sama er að einhverju leyti
ab segja um níu milljónir lands-
manna sem eru ættaðir frá Aust-
ur- og Suður-Asíu og múslíma
(sem sumir eru nýbúar frá ís-
lamsheimi, aðrir innlendir
blökkumenn), sem samkvæmt
einni heimild eru um átta millj-
ónir.
Trúin á „bræðslupottinn"
Bandaríkin, þar sem allir væru
steyptir í sama móti og samein-
abir um engilsaxnesk- banda-
rísk gildi, er samhliða þessu
komin allmjög á undanhald.
Bandaríkin eru orbin „múltikúl-
túralísk", samfélag margra
menningarheilda.
Klofin millistétt
Hrifning evrópskættaöra
Bandaríkjamanna af þessari
breytingu á samfélagi þeirra
virðist eitthvað takmörkuð.
Bent Albrectsen, fréttaskýrandi
danska blaðsins Weekendavisen
þar vestra, skrifar að fólk af ým-
islegum uppruna og af ýmsum
Buchanan á flokksfundi í New Orleans: fylgi frá stétt sem verbur stöbugt fátækarí.
Ráðvilltir Bandaríkjamenn
Cingrich: demókratar „óvinir hinna eblilegu Bandaríkja".
trúflokkum virðist umgangast
vandræðalítið á vinnustöðum
og íþróttaleikvöngum. En, held-
ur Dani þessi áfram, „þessi fjöl-
menningarkássa greinist oft
sundur í frumparta sína jafn-
skjótt og frá vinnustaðnum er
komið." Hinir ýmsu kynþátta-,
tungumála- og trúarhópar búi
sér í borgarhlutum, séu sér í
skólum og forðast umgengni
vib aðra slíka hópa í félags- og
einkalífi. Svo er að heyra að
þetta færist heldur í vöxt um
þessar mundir.
Hin af tveimur áminnstum
orsökum er þróunin undanfarið
í atvinnulífi og kjaramálum,
sem sagt er ab sundrað hafi
millistétt hvítra Bandaríkja-
manna. Fyrstu áratugina eftir
síðari heimsstyrjöld hafði þessi
stétt þab líklega betra efnahags-
lega en nokkur annar hliðstæð-
ur félagshópur í heimi. Sjálfs-
traust hennar og sjálfsímynd,
sem trúlega má kalla uppistöð-
una í sjálfsímynd Bandaríkj-
anna, byggbist mikið til á þeim
góbu lífskjörum. Þessi stétt, fjöl-
mennasti félagshópur landsins,
var til þess að gera samhuga og
samstæð og var þannig grund-
völlur stööugleika í stjórn- og
félagsmálum.
Nú kvað stétt þessi vera klofin
til helminga, í nýja yfirstétt og
nýja undirstétt. Frekar hrottaleg
hagræðing í framleiðslugeira og
viðskiptum undanfarið, ásamt
með samkeppni frá erlendum
aðilum (sem Bandaríkin eru op-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞQRLEIFSSON
un, er ein skilgreiningin á þessu
ástandi millistéttarinnar þar. Það
tengist þeirri skoðun, sem lengi
hefur verið almenn, ab fjölmenn
og stöðug millistétt sé forsenda
þess að eitt þjóbfélag geti notib
farsældar og stöðugleika. Og
hvað um bandaríska stöðugleik-
ann, ef millistéttin þar er í raun
að hverfa?
Pat Buchanan — sem segist
hlynntur einskonar verndar-
stefnu fyrir bandarískt atvinnulíf
gegn samkeppni erlendis frá og
ráðstöfunum gegn innflytjenda-
straumi — á velgengni sína í for-
kosningum, sem kom sumum á
óvart, líklega hvað helst að
þakka þeim hluta umræddrar
stéttar sem er fátækari og verður
stöðugt fátækari.
Reiði þess fólks er ráðleysis-
kennd og margir eru óvissir um
gegn hverju þeir eigi að beina
henni. Það lýsir sér t.d. í leit að
óvinarímyndum. Sovétrík-
in/kommúnisminn gegndu
lengi því hlutverki að vera sam-
einandi óvinarímynd fyrir
Bandaríkjamenn. Nú er ekki
slíku að heilsa fyrir þá. Meðal
óvinarímynda, sem þeir magna
nú upp, eru þeirra eigin alríkis-
stjórnvöld. Sú ímynd tengist
demókrötum, af því að þeir eru í
stjórn. Ætla mætti af ummælum
sem heyrast að vestan, að í aug-
um allmargra Bandaríkjamanna
væri Washington DC orðin höf-
uðvígi „hins illa" í stað Moskvu
áður.
Ýmsir stjórnmálamenn á at-
kvæðaveiðum freistast til að taka
undir það og gera þar með sitt til
ab magna ólguna. Newt Ging-
rich, leiðtogi repúblíkana í neðri
deild Bandaríkjaþings, talar nú
þannig um demókrata ekki ein-
ungis sem andstæðinga í stjórn-
málum, heldur og sem „óvini
hinna eðlilegu Bandaríkja". ■
in fyrir vegna hollustu við
frjálsa verslun um heim allan),
veldur samdrætti í ýmsum gam-
algrónum iðngreinum og því að
störfin sem bjóðast í staðinn eru
einkum láglaunastörf í þjón-
ustugeiranum. Margt áður
sæmilega stætt millistéttarfólk
„situr fast" í þessum geirum.
Það horfir upp á versnandi kjör
og minnkandi framtíðarmögu-
leika fyrir sig og börn sín, kvíðir
því t.d. að það hafi ekki efni á að
kosta börnin til háskólanáms.
Og rýrnandi lífskjör þessa hluta
hvítu millistéttarinnar færa það
fólk nær hópum sem eru fyrir í
neðstu lögum samfélagsins.
Millistéttir bregbast stundum
hart vib gegn slíku sigi.
Kröfufundur samkynhneigbra í
New York: kvíbi og óánœgja fá út-
rás í mótmœiaabgerbum ýmissa
hópa, sem beina spjótum sínum
gjarnan hver gegn öbrum.
Ný höfubborg
„hins illa"
í hinum helmingi millistéttar-
innar, sem plumar sig aldrei bet-
ur en nú, kváðu vera t.d. læknar,
lögmenn, stjórnendur í atvinnu-
lífi, fasteignasalar, tölvufræðing-
ar, auglýsingamenn.
Bandaríkin þjást af hryggrýrn-