Tíminn - 02.03.1996, Blaðsíða 5

Laugardagur 2. mars 1996
ÍMmi
!on Kristjansson:
Mun harmleiknum linna?
í fréttum nú í vikunni bárust þau tíð-
indi frá Bosníu að talsmenn Bosníu-
stjórnar telja umsátrinu um Sarajevo
lokið. Það hefur staðið í fjögur ár. Allan
þann tíma hafa verið grimmileg átök í
landinu sem við höfum vitað af hér og
birst hafa í brotabrotum í fjölmiðlum.
Þrátt fyrir alla tækni nútímans í fjar-
skiptum, er ekki hægt að lýsa þeim
hryllingi sem slík átök sem þarna eru
hafa í för meb sér. Ljóst er að stríðsað-
ilar eru harðsnúnir og langt er frá að
friður sé tryggður.
Þáttaskil f sögu Nató
Ég hef átt þess kost að fylgjast með
umræðum um þetta mál á fundum
þingmannasambands Nató-ríkjanna,
en það hefur leitt til mestu hernaðar-
aðgerðar í sögu bandalagsins. Sextíu
þúsund manna fjölþjóðaher undir
stjórn Nató hefur nú fengið það hlut-
verk að standa á milli stríðsaðila og
gæta friðar. Þetta eru þáttaskil í sögu
bandalagsins og í raun útvíkkun á
starfsemi þess. Höfuðtilgangurinn með
starfseminni hingað til er að gæta ör-
yggis aðildarríkjanna með ákvæðum
um sameiginlegar varnir: að árás á eitt
ríki jafngildi árás á þau öll. Þessir at-
burðir eru utan svæðis Nató-ríkjanna,
en skipta öryggismál og frið í Evrópu
gífurlegu máli.
Daytonsamkomulagið
Aðgerðir í Bosníu byggjast á því sam-
komulagi, sem gert var í Dayton í Ohio
þann 21. nóvember síðastliðinn og
formlega var undirritað í París þann
14. desember. Samningurinn kvab á
um ab Bosnía-Hersegóvína verði eitt
ríki samansett af tveimur hlutum,
sambandsríki Bosníumanna og Króata
annars vegar og lýbveldi Serba hins
vegar. Komið verði á miöstjórnarvaldi,
sem skipað verði forseta, þingi og
stjórnlagadómstól, og forseti og þing
verði valin í kosningum undir alþjóð-
legu eftirliti eftir 6 til 9 mánuöi. Fyrsti
forsetinn verði Bosníumaður, en emb-
ættið færist milli þjóðarbrota. Einn
gjaldmiðill verði í öllu landinu og
flóttamenn fái að snúa til sinna fyrri
heimkynna. Friðargæslulið gæti þess
að herir stríðsaðila séu aðskildir og
vopnahléð verbi virt.
Ólýsanlegar
aöstæöur
Þó að friðargæslu-
liðinu takist að halda
deiluaðilum aðskild-
um, er það ekki nema
lítill hluti þess flókna
máls sem við blasir í
Bosníu. Eyðileggingin
þar er ólýsanleg og
þau sár, sem stríðið
skilur eftir sig, munu
seint gróa. Nokkrar staöreyndir tala
skýru máli í þessu efni, svo sem þær að
tvær milljónir manna hafa hrakist frá
heimilum sínum og 250 þúsund
manns, álíka fjöldi og íslenska þjóðin,
hefir látist. Eignatjónið er ótrúlegt og
talið er að tveir þriðju alls húsakosts í
landinu hafi skemmst. Iðnaðarfram-
leiðsla er talin 5% af því sem hún var,
efnahagslífið er hrunið og þorri fólks
treystir á aðstob hjálparstofnana.
Ef nokkur von á að vera til þess að
koma á friði, verður uppbyggingar-
starfið ~að vera markvisst. Þar verða
ýmsar alþjóðastofnanir að koma að
málum, auk Nató, og má þar nefna
Evrópusambandið, ÖSE (Öryggis- og
samvinnustofnun Evrópu), Evrópuráð-
iö og Sameinuðu þjóðirnar. Hlutverk
Nató er meðal annars að skapa svig-
rúm fyrir uppbyggingarstarfib. Segja
má að hlutverk þessara stofnana sé þrí-
þætt. í fyrsta lagi að skapa þessi skil-
yrði og koma í veg fyrir átök, í öðru
lagi ab byggja upp í landinu og i þriðja
lagi ab aðstoða fólkið eins og kostur er
til þess að lifa í nýju samfélagi. Þetta
eru risavaxin verkefni.
Um verkefni alþjóðastofnana á þessu
sviði var rætt á ráðstefnu í London í
desember síðastliönum. Þar var Carl
Bildt skipaður í stöðu yfirmanns þessa
starfs og er hlutverk hans að samræma
aðgerðir alþjóða- og hjálparstofnana í
landinu. Á hans heröum hvílir þung
byrði.
Fallgryfjurnar
Framundan eru margar fallgryfjur
fyrir þá sem vinna að málum í Bosníu.
Ljóst er að tor-
tryggni er gífurleg
milli þjóðarbrot-
anna eftir þau átök
sem hafa átt sér stað.
Flótti Serba frá
Sarajevo sýnir það
vandamál í hnot-
skurn. Þótt Króatar
og Bosníumenn eigi
að heita í bandalagi,
skortir þar ekkert á
tortryggni heldur.
Meðhöndlun stríðs-
glæpamanna og þær staðreyndir, sem
koma í ljós varðandi þau efni, er ofur-
viðkvæmt mál. Umboð friðargæslu-
liðsins stendur í eitt ár. Það er algjört
kraftaverk, ef það tekst á þeim tíma að
koma á skikkanlegu ástandi í landinu á
þeim tíma.
Hins vegar er þab einnig ljóst að
Bandaríkjamenn gengu nauðugir til
þessa leiks. Hins vegar skipti forusta
þeirra í samningagerbinni meb sinn
hernaðarmátt aö baki sköpum. Ljóst er
hins vegar að Bandaríkjaþing gengur
ekki í takt við Bandaríkjastjórn í af-
stöðunni til þessara mála. Margar
spurningar rnunu vakna þar, ef fram-
lengja þarf dvöl gæsluliðsins. Það þarf
ekki annað en heyra hljóðið í banda-
rískum þingmönnum til að sannfærast
um það.
Hvab geta íslendingar
gert?
íslendingar eru vopnlaus þjóð og
okkar framlag til þessara mála skiptir
ekki sköpum. Hins vegar er það stað-
reynd að það skiptir máli fyrir álit okk-
ar á alþjóðavettvangi að taka þátt, þótt
í litlu sé. Lítil sveit lækna og hjúkrun-
arfólks hefur tekið þátt í friðargæsl-
unni og það hefur mælst mjög vel fyr-
ir. Nauðsynlegt er að vinna áfram á
þessu sviði. íslendingar hafa einnig
lagt sinn skerf til alþjóðastofnana á
borð við Rauöa krossinn og Hjálpar-
stofnun kirkjunnar, sem unnið hafa
mikið starf í aðstoð við hið stríðs-
hrjáða fólk.
Framvindan í Bosníu næstu mánub-
ina verður örlagarík og getur skipt
sköpum um friðarhorfur í þessum
heimshluta. Friðurinn er ótryggur á
fleiri svæðum, svo sem í Kosovo-hér-
aðinu og Austur-Slavoníu, sem er á
valdi Serba, en Króatar telja sig eiga til-
kall til. Átök milli þessara þjóða geta
hleypt öllu í bál og brand á ný.
Öryggistilfinningin
í júní í vor héldu þingmannasamtök
Nató fyrsta fundinn utan Nató-ríkja og
var hann í Búdapest. Ungverjar lögðu
til stað undir fundinn til þess að leggja
áherslu á hug sinn til þess að ganga í
Nató. Fundurinn var haldinn í skugga
harönandi átaka um Bosníu, og sjón-
varpiö sýndi daglega myndir af gíslum
Serba sem voru hlekkjaðir við staura.
Áhyggjur þingmannanna af ástandinu
leyndu sér ekki og komu reyndar fram
á sérstökum fundi vegna þessara mála.
Ég sat þennan fund og það var ein-
kennileg tilfinning ab hugsa til þess að
þessir atburðir væru ab gerast á land-
svæði sem tæki nokkra klukkutíma aö
komast til akandi.
Þannig er Evrópa, ekki stór á heims-
vísu, og það er ekki síst vegna þessarar
nálægðar, fólksflutninga og minni-
hlutahópa, sem tilfinningin fyrir ör-
yggismálum er allt önnur á vettvangi
stjórnmála þar heldur en hér heima.
Þar að auki er langt frá því að stöðug-
leiki sé á hinum pólitíska vettvangi, til
dæmis í Rússlandi eins og alkunna er,
eftir þær miklu breytingar sem þar
hafa átt sér stað á undanförnum árum.
Stórstyrjöld innan Evrópu eykur þetta
óöryggi ab miklum mun. Þess vegna
verða næstu mánuðir örlagaríkir fyrir
friðarhorfur í Evrópu. Þess vegna er
ástæða til þess að fylgjast með abgerð-
um og fribarhorfum í Bosníu, þessu
stríbshrjába landi. Mun harmleiknum
linna? ■
EMenn
málefni