Tíminn - 08.03.1996, Side 8

8

Föstudagur 8. mars 1996
Palme: „hela manskligheten."
„Pettersson eöa
tvífari hans"
Moröstaöurinn: leyniþjónustur margra ríkja og aöilar í lögreglu, her og flokki jafnaöarmanna meö í samsœriskenningum.
Samsœriskenningar
viövíkjandi morbinu á
Palme eru í fullum
gangi enn, þótt marg-
ir telji líklegast aö aö-
eins einn maöur hafi
þar veriö í ráöum og
aö verki
f morbum í Norbur-
landasögu er moröib á
Olof Palme (f. 1927), for-
sætisrábherra Svíþjóbar og leib-
toga þarlendra jafnabarmanna,
líklega þab sem hvab mesta at-
hygli hefur vakib. Palme var
skotinn til bana seint ab kvöldi
28. febrúar 1986, á gatnamót-
um Sveavágen og Tunnelgatan
(sem nú heitir Olof Palmes
gata) í Stokkhólmi.
Palme var á heimleib gangandi
ásamt konu sinni Lisbet, eftir aö
þau höfbu horft á kvikmynd í
bíói viö Sveavágen. Lífveröir voru
ekki meb þeim.
Meö 500 afbrot og
glæpi á sakaskrá
Af tilefni þess aö nú er áratugur
liöinn frá morði þessu, hefur
nokkub verið um þaö og Palme
sjálfan fjallað í fjölmiðlum und-
anfarið.
M.a. það að enn er ekki vitað
hver morðið framdi. En einni
heimild samkvæmt tekst að upp-
lýsa um níu af hverjum tíu morð-
um frömdum í Svíþjóö. Þetta hef-
ur ásamt meö ööru ýtt undir sam-
særiskenningar viðvíkjandi
morðinu á Palme. Leyniþjónustur
Bandaríkjanna, Sovétríkjanna,
Chile, írans og I’akistans hafa þar
verib til nefndar, svo og P2, ill-
ræmd leynistúka ítölsk, Verka-
mannaflokkur Kúrdistans (PKK),
aðilar í sænsku lögreglunni og
sjóhernum, hægriarmi jafnaöar-
manna og jafnvel Lisbet Palme
sjálf hefur ekki alveg sloppið í því
samhengi.
Christer Pettersson, fíkniefna-
neytandi og alkóhólisti, komst
undir grun um morðib. Hann
hafði þá þegar um 500 afbrot og
glæpi á sakaskránni, þ.ám. mann-
dráp, og hafði að eigin sögn fram-
ið um 700 rán. Það segir út af fyr-
ir sig sína sögu um þá vernd, sem
núverandi mannúðleg Vestur-
landaríki veita þegnum sínum.
Lisbet Palme, sem séð hafði fram-
an í moröingjann, fullyrti að Pett-
ersson væri hann, og Márten,
sonur Palmehjóna, sagði að Pett-
ersson hefði fylgt foreldrum hans
eftir frá kvikmyndahúsinu. Nokk-
ur vitni báru að þau hefðu séð
Pettersson nálægt moröstabnum
þá um nóttina. Líka kom fram ab
Pettersson hafði skömmu eftir
morðið brennt buxur og jakka á
svölum íbúðar sinnar. A því gat
hann ekki gefið neina skýringu.
Eigi að síður var hann um síðir
sýknaður vegna þess að fyrirliggj-
andi sönnunargögn þóttu ekki
nægja honum til sakfellingar.
Nú segir Ingemar Krusell, ábur
annar æösti maöur í rannsóknar-
hópi þeim, sem skipaöur var
vegna morösins, aö morðinginn
hafi „annaðhvort verið Christer
Pettersson eða tvífari hans". Und-
ir það taka nú margir eöa telja
a.m.k. aö hér hafi aðeins einn
maður verið að verki, án nokkurs
samráðs við aðra. Sem sagt: ekkert
samsæri.
Nokkuö sérstæöur
Allir vissu — eða gátu vitað —
hvar Palme bjó, og hver og einn
sem vildi hefbi getað áttað sig á
daglegri „rútínu" hans og því
hvenær lífverðir hans voru í ná-
munda vib hann og hvenær ekki.
Meb því að viðhafa gætni hefði
slíkt verið hægt án þess að vekja
athygli lífvarða eba lögreglu á sér.
Sá sem þetta ritar átti heima í
Svíþjób síðari hluta Palme-tím-
ans. Hann minnist þess að hafa
heyrt talað um Palme af einskon-
ar hikandi virðingu, varla nokk-
urn tíma af hlýleika, en hins veg-
ar alloft með kulda nokkrum og
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
jafnvel í haturstón. Einnig af
þeim sem sögðust vera jafnaðar-
menn eða hallast að þeim. Það
var sérstakt, því að yfirleitt virtust
Svíar ekki mjög snortnir af stjórn-
málamönnum sínum sem per-
sónum og jafnvel ekki hafa nema
takmarkaðan áhuga á þeim.
Palme var e.t.v. nokkuð sér-
stæður af sænskum stjórnmála-
manni á síðari hluta aldarinnar
að vera. Hann var hásvíi í aðra
ætt, af þýsk-baltneska aðlinum í
hina og allólíkur fyrri leiðtogum
Svíþjóðar og jafnaðarmanna,
Tage Erlander og Per Albin Hans-
son, sem voru alþýðunnar menn.
Yfirstéttar- og hægrifólk leit
margt á hann sem stéttarsvikara. í
hátterni og látbragði var hann ar-
istókrat og beitti því kannski
stundum dálítið óhlífið í kapp-
ræðum við pólitíska andstæð-
inga. Sumum mun hafa fundist sá
stíll ögrandi. Á sjónvarpsöld, þar
sem andlit stjórnmálamanna geta
skipt miklu, kann það að hafa
vakið ýmislegar kenndir.
í umræðunni manna á meðal
heyrðist sagt sem svo að Palme
mætti hugsa aðeins minna um
„hela mánskligheten" (gervallt
mannkynið) og aöeins meira um
hagsmuni Svía sjálfra. Þeir Per Al-
bin Hansson og Erlander urðu
jafnaöarmenn vegna reynslu
sinnar af sænskum veruleika og
vilja til að bæta hann, Palme lík-
lega frekar út frá ferðalögum til
Asíu. Vinir hans segja að Svíþjóð
hafi veriö „of lítil fyrir hann".
Palme tókst að verða „stjarna" á
alþjóðavettvangi, alllangt um-
fram það sem algengt er um
stjórnmálamenn Norðurlanda,
sérstaklega þó í þriðja heiminum.
Vera kann að eitthvað hafi skort á
raunsæi í afstöðu hans til þeirra
heimshluta. Einn vina hans segir:
„Hann lét stjórnast af siðrænum
viðhorfum fremur en pólitískum
viöhorfum og skynsemishyggju'"
Honum kvab hafa þótt Vestur-
Evrópa „leiðinleg og andstyggi-
lega kaþólsk" og því vanrækt
samböndin við hana.
Enn mikiö tilfinn-
ingamál
Svo mjög hefur síðustu árin
hallaö á velferðarríkið Svíþjóð,
e.t.v. besta samfélag sögunnar, að
sumir líkja því við hrun. Nú gætir
þess að vöntun á raunsæi af hálfu
Palme og meintu kæruleysi hans
um sænska hagsmuni sé kennt
um það. En margt stuðlaði að því
að svo fór, t.d. það hve efnahags-
líf Svíþjóðar var háð efnahagslífi
Evrópu og heimsins, örlæti
sænska samfélagsins, sem næg
fyrirhyggja var varla alltaf sam-
fara og takmörkuö abgæsla af
hálfu velferðarkerfisins, sem
margir misnotuðu. Örlæti þaö og
aðgæsluleysi má trúlega að tals-
verbu leyti skrifa á reikning
Palme, en fráleitt er að kenna
honum einum um það.
Enn er Palme þjóð sinni mikið
tilfinningamál og morðið á hon-
um og ýmsar kenningar því við-
víkjandi stuðla að því. Vera kann
að það hafi hækkab hann í áliti,
einnig meðal þeirra sem minnast
hans af engri hlýju. Þeir segja sem
svo að þrátt fyrir allt hafi hann
verið umsvifamikill stjórnmála-
maður og vakið athygli á Svíþjóð
á alþjóðavettvangi. Þetta kann
ásamt með öðru að halda í gangi
samsæriskenningum viövíkjandi
endalokum hans. Hugsanlegt er
að margir Svíar, bæði vinveittir
og óvinveittir Palme, eigi erfitt
með að hugsa sér að morðingi
hans hafi bara verið hálfruglaður
síbrotamaður með engan í vitorði
meb sér. ■