Tíminn - 09.03.1996, Blaðsíða 8

8
Wvrr
&ráM3íMjL%Wú,Wl
Laugardagur 9. mars 1996
Úr Trollakirkju.
Kunna íslenskir
höfundar ekki að
skrifa leikrit?
— eba hrœöast þeir sláturþörf gagnrýnenda?
Islensk leiklistarsaga hef-
ur lengi vel ekki veriö
rakin langt aftur í tím-
ann, þó nú séu reyndar
hugmyndir uppi um aö
hin fornu Eddukvæöi hafi
verib leikin hér á landi. Hvab
sem því líöur, þá er ljóst aö í
íslenskri bókmenntasögu er
eyöa í leikritun, sem teygir
sig til áranna um aldamótin
1800. Leikritun er því ung
grein ritlistar hér á landi, en í
raun má segja þaö sama um
skáldsagnagerö og ljóöagerö,
því þótt hún byggist á þeirri
hefb sem varbveist hefur í
handritum þá er eiginleg
skáldsagnaritun t.d. einungis
um 150 ára gömul.
Fjöldi íslenskra bókmennta-
verka kemur út á hverju ári, en
íslensk frumsamin leikrit eru
fremur sjaldséð á sviði. Hins
vegar er það nánast fastur passi í
verkefnavali stóru leikhúsanna
hér í höfuðborginni aö sýnd eru
leikrit sem hafa verið samin upp
úr íslenskum skáldverkum.
Þessa dagana er t.d. verið aö
sýna leikgerð af skáldsögunni
Tröllakirkju eftir Ólaf Gunnars-
son, íslensku mafíunni upp úr
skáldsögum Einars Kárasonar,
og leikgerðin Hið ljósa man upp
úr íslandsklukkunni veröur
frumsýnd í Borgarleikhúsinu í
kvöld. Á sama tíma eru tvö
frumsamin íslensk leikrit á fjöl-
um stóru leikhúsanna: Þrek og
tár eftir Ólaf Hauk Símonarson í
Þjóðleikhúsinu og Konur skelfa
eftir Hlín Agnarsdóttur í Borgar-
leikhúsinu, sem réyndar er ekki
á vegum Leikfélagsins heldur
Alheimsleikhússins.
Svo virðist sem íslenskir
áhorfendur taki þessum ís-
lensku leikritum fagnandi, því
uppselt hefur veriö á nánast
hverja sýningu á Konur skelfa
og einnig má geta þess að sýn-
ingin Himnaríki í Hafnarfjarð-
arleikhúsinu hefur gengið vel í
allan vetur. Samt sem áöur virð-
ist eitthvað fæla þá fjölmörgu
íslensku rithöfunda sem starf-
andi eru — þeir eru um 330 í
Rithöfundasambandinu — til
að skrifa fyrir leikhús. í leik-
dómi Sigurðar A. Magnússonar
um Tröllakirkju í útvarpi kom
fram sú skoðun að þessar ís-
lensku leikgeröir, upp úr viður-
kenndum skáldsögum, væru að
einhverju leyti misheppnaðar,
að ekki tækist að búa til rismikil
stykki sem tækni og þekking
leikhúsfólks gætu blásið í lífi á
fjölunum. Þá hefur einnig verið
dregin sú ályktun að fjöldi leik-
gerðanna sé á kostnað frum-
samdra leikrita. í viðtali við
Bríeti Héðinsdóttur í Tímanum
í vikunni sé vísbending um að
okkur vanti fleiri góð frumsam-
in leikrit. Það sé til svo miklu
meira af góðum skáldsögum en
góðum leikritum og því sæki
leikhúsið alltaf inn á þetta svið.
Aldrei tekist ab
gera almennilegt
leikhúsverk
„Skáldsögur lúta náttúrlega
allt öðrum lögmálum en leikrit-
un. Það hefur aldrei tekist að
búa til almennilegt leikhúsverk
úr skáldsögunni. Þetta hafa ver-
ið svona myndasýningar, svip-
myndir úr sögunum sem eru
meira eða minna samfelldar,"
sagði Sigurður A. í samtali viö
Tímann. Hann álítur að leik-
gerðahöfundar hafi verið of trú-
ir hinum skrifaða texta og fylgt
skáldsögunum of náið. „Leik-
húsverk hefur alveg sérstaka
byggingu, sem mér finnst alltaf
vanta í þessar leikgerðir, og ég
er orðinn dálítið hissa á því
hvað það er orðið mikiö um
þetta. Ég veit ekki til þess að
þetta sé gert að neinu ráði ann-
ars staðar í heiminum, við erum
alveg sér á báti á þessu sviði."
Miðað við þennan fjölda leik-
gerða segist Sigurður sérstaklega
undra sig á því hve lítið er til af
nýjum íslenskum leikritum,
sem eru beinlínis samin fyrir
leikhús. „Þaö er merkilegt af því
að sagnaskáldskapur er á það
háu stigi, og raunar ljóðagerö
og yfirleitt allar listgreinar, að
leikritun skuli vera í þessari
lægð."
Aðspurður um hvað sé til
ráða, segist Sigurður trúa því að
Höfundasmiðjan, sem nú er
starfrækt í Borgarleikhúsinu og
Hlín Agnarsdóttir stendur fyrir,
sé stórt og mikilvægt skref til
þess að leikhúsin fái frumsamin
leikrit í meira mæli en áður.
— Nú er nokkuð einkennandi
fyrir þessar leikgerðir að þcer eru
samdar uþp úr vel seldum skáld-
sögum eftir virta höfunda. Sýnir
þetta skort á djörfung í efnisvali
hjá þeim sem stjóma verkefnaval-
inu í leikhúsunum — að taka nán-
ast eingöngu þau sem hafa þegar
fengið góða auglýsingu?
„Maður hefur grun um aö það
sé höfð hliðsjón af því að skáld-
sögur hafi vakið athygli þegar
verkin eru valin og ab þær
kunni að draga að áhorfendur í
krafti þess að þær hafa verið
lesnar. Fólk hefur gaman af því
að sjá eitthvað sem það þekkir í
nýju formi á sviði. Ég geri ráð
fyrir að það kunni — þó ég vilji
ekki fullyrða þab — að spila inn
í þessa stefnu leikhúsanna. En
mér finnst þetta ekki hafa
heppnast. Mér finnst þessar
leikgerðir yfirleitt ekkert hafa
meb leikhús sem slíkt að gera."
Aðspurður hvort þessi galli
loði líka við erlendar leikgerðir
af skáldsögum, segir Sigurður að
/ leikdómum um
Tröllakirkju hefur leik-
gerb skáldsögunnar
þvœlst fyrir gagnrýn-
endum og þeir verib
mishrifnir af hvernig
stemning bókar kemst
til skila á svibi. Einn
þeirra taldi leikgerbir
upp úr íslenskum
skáldsögum almennt
misheppnabar. Þau
ummceli og fleiri hafa
vakib upp spurningar
um skort á góbum ís-
lenskum leikritum og
hvort íslenskir leikhús-
stjórar mœttu sýna
meiri djörfung í efnis-
vali?
erlendir höfundar fari frjálslegar
með sinn efnivið. „Það er auð-
vitað allt í lagi ab nota efni úr
skáldsögu, ef menn geta' bara
búið til sjálfstætt og heildstætt
leikhúsverk úr því."
Ekkert ómerkilegra
en frumsömd leikrit
Stefán Baldursson þjóöleik-
hússtjóri vill ekki alhæfa um
gæði íslenskra leikgerða, þær
séu eins misjafnar og höfund-
arnir eru margir. „Mér finnst
þetta oft hafa tekist vel og er
fyllilega ósammála þeim sjónar-
miöum, sem aðeins hafa skotið
upp kollinum núna á síðustu
mánuöum, að það sé eitthvað
óæskilegra eða ómerkilegra að
vinna leikgerð eftir skáldsögu
en frumsemja leikrit. Því ef leik-
sýning tekst vel, þá skiptir það
alls ekki meginmáli hvort verk-
ið er samið sem leikrit upphaf-
lega eða hvort það byggir á öðru
skáldverkþ"
Stefán segir að nokkuð hafi
verið sett upp af svona verkum
hér á landi, en er ekki sammála
Sigurði um að þetta sé sérís-
lenskt fyrirbrigði. Hann bendir
á að til séu mjög þekktir og virt-
ir leikstjórar og leikhópar, sem
vinni svo til eingöngu út frá
leikgerðum byggðum á skáld-
sögum. „Þannig að mér finnst
það mikil einföldun þegar
menn em að segja að þab sé
eitthvað ómerkilegra leikhús."
— Ertu þá ekki sammála því að
höfundum íslenskra leikgerða hafi
ekki tekist að losa sig undan álög-
um textans og því heppnist ekki að
búa til fullgilt leikverk?
„Það er vissulega rétt ab
stundum hafa þessar leikgerðir
þrætt sig of bókstaflega í gegn-
um tíma og atburöarás skáld-
sagnanna, en það er alls ekki
alltaf. Það eru nokkrar leikgerðir
sem mér finnst virkilega hafa
lukkast sem leiksýningar og þar
sem leikgerðirnar hafa fúngerað
mjög vel," sagði Stefán og
nefndi máli sínu til stuðnings
Sannar sögur af sálarlífi systra,
upp úr bókum Guðbergs Bergs-
sonar, Ég heiti ísbjörg ég er ljón,
upp úr samnefndri skáidsögu
Vigdísar Grímsdóttur og Djöfla-
eyjuna upp úr bókum Einars
Kárasonar.
Gagnrýnendur
slátra ungum leik-
skáldum
„Svo er annar punktur í þessu
sem er alveg íhugandi þegar
svona gagnrýni kemur fram.
Sigurður A. er eiginlega að
harma að ekki skuli koma fram
meira af nýjum leikritum, og þá
fer maður líka ab hugsa ab þess-
ir ágætu gagnrýnendur okkar
hafa verið óskaplega lítið um-
burðarlyndir gagnvart nýjum
íslenskum frumsömdum leikrit-
um, þannig að það er kannski
ekkert skrýtiö að menn veigri
sér við að vera mikið að semja
þetta. Það er alveg ótrúlegt
hversu grimmilega þeir hafa oft
fjallað um ný íslensk leikrit eftir
jafnvel ekki ómerkari höfunda
en Jökul Jakobsson, Birgi Sig-
urðsson eða Guðmund Steins-
son, svo einhverjir séu nefndir.
Þessir íslensku tiltölulega alltof
fáu leikritahöfundar hafa orðið
að sæta miklu harðari gagnrýni,
finnst mér, heldur en t.d. skáld-
sagnahöfundar."
— Heldurðu að það séu gagn-
rýnendur sem hreki íslenska rit-
höfunda frá því að skrifa fyrir leik-
svið?
„Ég myndi halda að það væri
alls ekki aöalástæðan. Ég vona
að þeir séu hugaðri en svo, en
auðvitað spilar þetta inn í."
Þjóöleikhúsið fær
40-70 handrit á ári
— En nú fáið þið mikið affrum-
sömdum handritum til ykkar í
Þjóðleikhúsinu?
„Við fáum nú ekki mjög mik-
ið. Þab skiptir gjarnan nokkrum
tugum á ári, yfirleitt milli 30 og
50."
— Eru þau ekki nógu góð?
„Nei, það eru því miður alltof
fá þeirra sem eru nýtileg. Við
reynum náttúrlega að vinna
skynsamlega úr þessu, en sum
eru kannski í því formi að það er
ekki annað að gera en að til-
kynna höfundum að þessum
handritum sé mjög ábótavant."
Ekki fá allir höfundar þessi
skilaboö frá leikhúsinu. Sunrum
þeirra er boðið upp á aðstob
leiklistarráðunauts og stundum
eru leikrit þeirra leiklesin og fá
höfundar þá að vinna með leik-
ara og leikstjóra í viku til 10
daga. Þetta er þó óháð því hvort
leikritin verða tekin til sýninga
og því ekki víst að leikhúsgestir
hafi orðið varir við þessa vinnu.
Sum handritanna hafa þó þró-
ast og komist upp á svið, en
alltjent segir þjóðleikhússtjóri
þessa aðstoð hafa mælst mjög
vel fyrir hjá höfundum.
Ab sögn Stefáns er haldið
sambandi við marga höfunda
og síðastliðin 3-4 ár hafi alltaf
verið höfundur á starfslaunum
hjá leikhúsinu, yfirleitt um 1-3
mánuði í einu. „Maður er nátt-
úrlega að reyna að ýta við góðu
fólki, sem maður hefur trú á ab
geti skrifað fyrir leikhús."
Stefán segist samt vera sam-
mála því að skortur sé á góbum
frumsömdum íslenskum leikrit-
um. „Það eru ýmsir að reyna við
þetta, en þab er svo ótrúlega
vandasamt að skrifa gott leikrit.
Leikrit lýtur allt öbrum lögmál-
um en flestur annar skáldskapur
og þetta gerist ekki sjálfkrafa hjá
höfundum. En sem betur fer eru
dæmi þess að fólk hefur skólast
í leikrituninni."
Að lokum skal vitnað í orð
Bríetar Héðinsdóttur, sem ný-
lega hefur samið leikgerð upp úr
íslandsklukku Laxness. Hún tel-
ur skort á góðum leikritum ekki
einskorðast við okkar úthafs-
sker, heldur séu yfirhöfuð miklu
færri stórkostlegir leikritahöf-
undar en skáldsagnahöfundar í
heimsbókmenntasögunni. „Það
er til fullt af fólki sem getur sett
saman einhver leikverk, en
svona alvöru virkilega flottir
dramatíkerar, þeir eru aldrei
margir."