Tíminn - 13.03.1996, Síða 4

4

Mi&vikudagur 13. mars 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Sóun offjárfest-
inganna
Útlánatöp ríkisbanka og opinberra sjóða eru nán-
ast hrikaleg. Lítiö er gefið upp um hvar þessum
miklu verðmætum er gloprað niður, en vafalaust
má rekja töpin til offjárfestinga og vanhugsaðra
framkvæmda.
Finnur Ingólfsson viðskiptaráðherra upplýsti á
Alþingi að á árunum 1990- 94 hafi 22 milljarðar
króna tapast vegna þess að lán hafa ekki verið end-
urgreidd. Hann var að svara fyrirspurn frá Magn-
úsi Stefánssyni um útlánatöp ríkisbanka og opin-
berra sjóða. Um útlánatöp á síðasta ári liggja eng-
ar upplýsingar fyrir.
Töpin urðu hjá ríkisbönkunum og opinberum
sjóðum sem tengjast atvinnuvegum. Engin út-
lánatöp urðu hins vegar hjá sjóðum sem lána ein-
staklingum, svo sem Lánasjóði íslenskra náms-
manna og húsbréfadeild Húsnæðisstofnunar.
Leiða má getum að því að í ríkisbönkunum hafi
ekki orðið mikil útlánatöp af lánum til einstak-
linga, enda baktryggja bankarnir sig í sambandi
við slík lán og heimta ábyrgðarmenn, sem gengið
er að með hörku ef lán fellur. En hins vegar sýnast
þeir lána villt og galið til hvers konar ævintýra-
mennsku í atvinnurekstri án þess að viðhlítandi
tryggingar séu fyrir hendi. Og þótt tekin séu veð í
offjárfestingu eða loftköstulum, þá gera þau litla
stoð þegar gjaldþrotin dynja yfir.
Til að mæta vanhugsuðum útlánum leggja lána-
stofnanirnar stórar fúlgur inn á afskriftareikninga
og geta skilað hagstæðum ársreikningum, sem
eiga að sýna hagriað og góða stjórnun.
Spyrja má hvaðan tugir milljarða í afskriftar-
sjóðum koma. Eitt sinn svaraði bankastjóri svip-
aðri spurningu með því að enginn þyrfti að borga
mikla Seðlabankabyggingu, því peningarnir yrðu
til í bankanum.
Að sjálfsögðu verða afskriftasjóðirnir til í bönk-
unum og lánastofnunum. En álíta verður að þeir
fáist aðeins með þeim tekjum sem svona stofnan-
ir lifa á, vaxtamun og þjónustugjöldum.
Hin miklu útlánatöp hljóta því að vera ein af or-
sökum hárra vaxta og þjónustugjalda. Með skyn-
samari og varkárari útlánastefnu ætti að vera hægt
að halda vöxtum niðri, sem kæmi atvinnuvegum
ekki síður vel en hóflaus lán til vonlausra fyrir-
tækja.
Það hefur löngum verið viðkvæðið að vísa nær
einhliða til fiskeldis og loðdýraræktar, þegar opin-
berar lánastofnanir eru beðnar um svör við mikl-
um útlánatöpum. En víðar hefur verið offjárfest
og haldbetri skýringar hljóta að vera tiltækar, ef
eftir er leitað.
Þá má velta fyrif sér hver sé munurinn á útlána-
töpum opinberra lánastofnana og annarra, og
hvort sjálfstætt reknar lánastofnanir og fjárfest-
ingafyrirtæki geti leyft sér þau vinnubrögö sem
stjórnendur hinna opinberu temja sér í útlána-
stefnu.
Lán til litla mannsins eru tryggð með öruggum
veðum eða ábyrgðarmönnum og hann greiðir háu
vextina. En sóunin í offjárfestingarnar er næsta
ábyrgðarlaus.
Síbasti formaburinn
Jón Baldvin Hannibalsson segir í af-
mælisvibtali viö Tímann í gær ab
áður en hann hætti sem formaöur í
Alþýöuflokknum eigi enn eftir aö
koma boöhlaupskefli jafnaöar-
mennskunnar í hendurnar á nýrri
kynslóö, sem sé ekki mörkuð af
ágreiningsefnum fortíöarinnar. í
viðtalinu kemur fram hjá Jóni, að
hann er sem aldrei fyrr aö gæla við
sameiningu jafnaöarmanna í einn
flokk. Fram kemur í fyrsta sinn aö
hann er tilbúinn til að leggja niður
Alþýðuflokkinn eins og við þekkj-
um hann í dag til að búa til breið-
fylkingu jafnaðarmanna úr ýmsum
flokkum og stofna nýjan flokk. For-
maðurinn er meira að segja tilbú-
inn til að gefa eftir að nýr jafnaðar-
mannaflokkur þurfi að heita Al-
þýbuflokkur, en að gefa eftir nafnib á sínum gamla
flokki er stærra framlag til sameiningar en nokkur
annar jafnabarmaður hefur til þessa komib fram
með. Satt ab segja hefur Jón nú gefið mjög sterklega
til kynna að jafnaðarmenn standi á tímamótum
hvab sameininguna varbar og að það muni rábast
núna, í stjórnarandstöðu við sitjandi ríkisstjórn
hvort takist að koma saman flokkinum eina og
sanna.
Þarf ekki aö heita Alþýöuflokkur
Garri getur ekki skilið orö Jóns Baldvins Hanni-
balssonar á annan hátt en að hann telji talsverðar
líkur á að hann verði síðasti formaður Alþýðuflokks-
ins í núverandi mynd því hin nýja kynslóð sem
hann réttir boðhlaupskeflið muni sameinast í nýj-
um flokki. „Sá flokkur þarf ekki að heita Alþýðu-
flokkur. Hver verður útvalinn til að leiða það verk
veit ég ekki. Það verbur annara ab gera það," segir
Jón Baldvin í Tímaviðtalinu í gær.
Það hljóta því að teljast tíðindi að á áttræðisaf-
mæli Alþýðuflokksins skuli formaöur flokksins lýsa
því yfir að hann hyggist leggja flokkinn niður á
þessu kjörtímabili, skipta um nafn á honum og
verða sjálfur síðasti formaðurinn. Ekki verður Jón
Baldvin þó sakaður um niðurrifsstarfsemi enda má
segja ab hugsjón hans snúist um ab láta flokkinn
ganga í endurnýjun lífdaga og fæðast að nýju til
stórra framtíðarverka. Það sem
sérstaka athygli vekur í þessari
kratísku endúrholdgunarhyggju
er að formaðurinn virðist hafa
dregið verulega í land með þá
miklu móður sem hann hafði áð-
ur lýst yfir að væri kjörin til ab
gæta hins kratíska ungviðis fram-
tíðarinnar. Sú móbir er Ingibjörg
Sólrún borgarstjóri og í Tímavið-
talinu svarar Jón Baldvin eins og
véfréttin í Delfí þegar hann er
spurður hvort hann sjái hana fyrir
sér í forustu flokksins endurbor-
ins. Fyrir nokkrum vikum virtist
Jón þvert á móti telja Ingibjörgu
Sólrúnu mjög líklegan forustu-
mann í stórum krataflokki og gaf
út yfirlýsingar um þab. Nú kveöur
við nokkuð annan tón, þó þaö
veki eftir sem áður athygli að Ingibjörg mun ávarpa
afmælissamkomu flokksins um helgina.
Hvaö meö Ingibjörgu?
Hefur eitthvað slest upp á vinskapinn? Um það
hljóta menn að spyrja. Hefur Ingibjörg Sólrún e.t.v.
ekki taliö sér samboðib sem raunverulegri pólitískri
prímadonnu mibju- og vinstrimanna að taka við
„illa rekinni sjoppu" sem sumir kalla Alþýðuflokk-
inn eftir fræga samlíkingu Jóns Baldvins um samein-
ingu sjoppunnar og hins gjaldþrota pysluvagns
Þjóðvaka! Eða er einfaldlega ekki tímabært fyrir Ingi-
björgu að taka við boðhlaupskeflinu úr hendi Jóns
fyrr en eftir að ljóst er hvernig borgarstjórnarkosn-
ingar næstu fara? Sjálfur velkist þó Garri ekki í vafa
um að fullkomlega ótímabært er fyrir öll foringja-
efni framtíðarinnar að bjóða sig fram til forustu í
endurholdguðum jafnabarmannaflokki. Það á jafnt
við um borgarstjórann og aðra. Það er nefnilega pól-
itísk útsjónarsemi að efast eins og Tómas forðum, að
þreifa á naglasárunum í lófanum áður en menn láta
sannfærast um að hugjónin um stórkrataflokk hafi
holdgerst. Því þrátt fyrir ab Jón Baldvin sé tilbúinn
til að tímasetja nafnbreytingar og endalok hins
gamla Alþýðuflokks þá þurfa fleiri jafnaðarmenn að
sameinast en hann. Þar getur þrautin reynst þyngri.
Garri
Flækjur stjórnmálalífsins
Skólamálin eru að veröa erfiðari
og flóknari viðureignar en heil-
brigðismálin og er þá mikib sagt.
Að færa grunnskólann frá ríkinu
til sveitarfélaga er að verba álíka
óyfirstíganlegt verkefni og ab
komast að niðurstöðu um hverjir
eiga að fá að lækna sjúklinga,
læknar, sérfræðingar eða hátækn-
imaskínur, og hvab mikið má
borga fyrir.
Að flytja grunnskólann mun
ekki merkja að flytja eigi skóla-
hús og búnað, heldur á aðeins að
flytja kostnaðinn frá ríki til sveit-
arfélaga. En ríkið ætlar svo ab
skaffa sveitarfélögunum peninga
til ab reka skólana.
Þetta er pólitík og þýðir hvorki að reyna að skilja
né útskýra.
Miklir samningar hafa staöið lengi yfir um þenn-
an merkilega flutning og auðvitað deilur. Ábúðar-
miklir ráðherrar skýra frá því á fundum að sveitar-
félögin þurfi ekkert að óttast að þau fái ekki nóga
peninga til að halda úti skólastarfi. Enn ábúðar-
meiri sveitarstjórnarmenn segja byggðarlög sín
fara á hausinn af því að ríkið ætli að hlunnfara þá
og láta þá sjálfa borga menntun krakka sinna.
Hvernig skal ríkiö borga
Einhvern veginn svona hefur þetta gengið um
langa hríb og loks þegar skilja má á gríbarlega
margbrotnum fréttaflutningi og greinaskrifum og
ræðuhöldum að samningar séu ab takast um að
sveitarfélögin borgi skólahald og fái til þess pen-
inga frá ríkinu, uppdaga kennarar allt í einu að nú
eigi þeir að verða bæjarstarfsmenn og hætta að
vinna hjá ríkinu, og þá fer allt í stikk og sto. Eru nú
allar horfur á að sveitarfélögin hætti við að taka við
peningum frá ríkinu til ab greiba skólakostnaðinn
og ríkib haldi áfram ab borga hann beint.
Þar meb kemst öll skólamenntun í stórhættu
eins og hver maður hlýtur ab sjá. Eba hvað?
Ofan í þær hremmingar að kennarar skuli sætta
sig við að verða bæjarstarfsmenn er ríkistjórnin að
hræra upp í lífeyrissjóðakerfinu og
þá er kennarasamtökunum að
mæta. Stjórnvöld segja að lífeyris-
réttindi opinberra starfsmanna
verði ekki skert en Ögmundur, Páll
og Eiríkur segja þab firru og lygi og
nú sé kominn tími til aðgerða.
Látiö það bara danka
Og abgerðirnar eru hroðalegar.
Þeir félagar tröllríða fjölmiðlunum
og raddir þeirra og andlit eru í
hverjum útsendingartíma Ríkis-
frétta, sem útvarpsstjóri segir í
yndislegri Moggagrein í gær, ab
„njóti þeirrar sæmdar, að allur
þorri landsmanna eignar þeim
meiri hlutlægni en öðrum fjölmiðlum. Slíkt er
þakkarefni og vekur hógværa og einlæga gleði í
hugum okkar, sem hjá Ríkisútvarpinu vinnum."
Svona láta þeir hjá sjálfhælnustu stofnun lands-
ins.
Nú, en Eiríkur og félagar vinna sitt stríð með
góðri aöstoð Ríkisfrétta og gengib verður að öllum
þeirra kröfum þegar landslýður þolir ekki lengur
við og biður sér griða og að fréttum linni af flutn-
ingi grunnskóla og kjaramálum opinberra starfs-
manna.
Svo vel hefur tekist til að búið er að flækja saman
flutningi grunnskóla og endurskoðun lífeyrissjóða
og voru bæöi málin nógu flókin fyrir. Svo berast af
og til fréttir af skólamálum í Mývatnssveit og þá fer
nú loks að reyna á skilning þeirra sem ekki eru inn-
vígðir í skóla- og sveitarstjórnarmál fyrir alvöru.
Nú væri ráb aö annaðhvort verði skrúfað fyrir
alla fjölmiöaumfjöllun um þessi flæktu mál eða
hætta vib flutning grunnskólans, sem skiptir engu
máli hvernig ríkiö borgar, og láta lífeyrismálin í
friði.
Alþingi hefur hvort sem er látið þau danka í ára-
tugi og þau eru fyrir löngu síöan komin í algjört
óefni og þau ættu aö geta verið það nokkur kjör-
tímabil enn.
Svo eru þau svo hagstæb fyrir þing og alla þá op-
inberu starfsmenn sem eitthvað kveður að. OÓ