Tíminn - 15.03.1996, Blaðsíða 10
10 '
* *-ft. X- y
Föstudagur 15. mars 1996
Þorgrímur Jónsson
bóndi, Kúludalsá
Fæddur 27. mars 1913
Dáinn 10. mars 1996
/ dag er til moldar borinn frá
Akraneskirkju Þorgrítnur Jónsson
bóndi, Kúludalsá. Hann var
faeddur í Höfn á Akranesi, sonur
hjónanna Ragnheiðar Lárettu
Guðmundsdóttur frá Belgsholti í
Melasveit, f. 5. apríl 1876, d. 6.
maí 1961, og Jóns Auðunssonar
sjómanns og bónda frá Grund í
Skorradal, f. 16. september 1867,
d. 14. febrúar 1947.
Þau eignuðust þrjú böm. Elst er
Magnhildur Vilborg, sem býr nú í
hárri elli á dvalarheimilinu Höfða
á Akranesi, þá Guðmundur Sig-
urður bóndi á Innra-Hólmi, en
hann lést síðastliðið haust. Þor-
grímur var yngstur.
Þorgrímur kvœntist eftirlifandi
kortu sinni, Margréti Aðalheiði
Krisiófersdóttur, þann 8. maí
1945. Hún er fcedd 28. október
1920, dóttir hjónanna Guðríðar
Emilíu Helgadóttur hjúkrunar-
konu frá Litla-Ósi í Miðftrði og
Kristófers Péturssonar gullsmiðs
og bónda frá Stóru-Borg í Víðidal.
Þorgrímur og Margrét eignuðust
fimm böm og einn fósturson. Þau
eru: Jón Ragnar bifvélavirkja-
meistari, Akranesi, f. 9. júlí
1945, d. 8. júní 1995, eftirlifandi
kona hans er Anna Jóna Gísla-
dóttir. Kristófer Emil bifvéla-
virkjameistari, Keflavík, f. 31.
janúar 1949, kvaentur Ágústu
Þorleifsdóttur. Ragnheiður Jóna
kennari, Akranesi, f. 2. júlí 1950.
Auðunn Þorgrímur vinnuvéla-
stjóri, Reykjavík, f. 23. febrúar
1957, sambýliskona er Stefanía
Ragnarsdóttir. Magnús Þorgríms-
son leirlistamaður, Reykjavík, f.
22. júlí 1959, sambýlismaður er
Rúnar Lund. Kristófer Pétursson
vélstjóri, Teigarási við Akranes, f.
15. desember 1959, kvaentur Ól-
afíu Guðn'mu Bjömsdóttur. Einn-
ig ólust upp hjá þeim að nokkm
leyti Guðmundur og Þórður Guð-
mundssynir, fraendur Margrétar,
sem báðir eru búsettir í Garði í
Gullbringusýslu. Bamabömin em
sextán og barnabamabörnin eru
þrjú.
Elskulegur faðir minn, Þorgrím-
ur Jónsson, var fæddur á Akra-
nesi í litlu húsi viö Vesturgöt-
una sem afi byggði og heitir
Höfn. Hann var þriðja barn for-
eldra sinna og yngstur. Þegar
pabbi var að aiast upp var Akra-
nes lítið þorp og flestir lifðu á
því sem sjórinn gaf. Þó vélvæð-
ing væri gengin í garð í útgerð-
inni, fóru fleslir stærri bátarnir
til Sandgerðis og reru þaðan á
vertíöinni. Því voru það mest
árabátar og önnur lítil skip sem
reru frá Akranesi. Menn reru á
opnum bátum og ekkert víst aö
aliir næðu landi ef veður
breyttist skyndilega. Pabbi
sagöi okkur krökkunum stund-
um frá uppvaxtarárum sínum
og gaf okkur þannig innsýn í líf
sjómannsfjölskyldunnar á þess-
um tíma. Þar skiptust á gleði og
áhyggjur eins og gengur. Það
hvíldi þungt á ömmu og börn-
unum þegar afi var að fara á
sjóinn og veðurútlit var
ótryggt. En svo var líka margt
til gamans gert og brallað eins
og gengur. Hann gekk í skóla
hjá Svövu Þorleifsdóttur í
gamla barnaskólanum og átti
mörg fermingarsystkini í bæn-
um. Nafngreindi hann þau oft
og talaði hlýlega um þau eins
og reyndar allan sinn uppvöxt,
enda átti hann rætur sínar hér
á Akranesi.
Afi og amma áttu alltaf dálít-
inn bústofn. Afi var laginn við
hesta og sennilega fyrstur
manna á Akranesi til að taka
hesta í tamningu. Þannig
kynntist pabbi snemma góðum
hestum hjá afa. Svo var líka
reynt að sitja um aðkomumenn
sem komu ríöandi í bæinn,
skoða hestana og helst að reyna
aö fá að fara á bak.
Þegar þau afi og amma höfðu
búið í nokkur ár í Höfn, byggði
afi annaö hús, sem stendur
nánast beint á móti Höfn og
heitir Ný-Höfn. Þar bjó fjöl-
skyldan þar til pabbi var fjórtán
ára aö þau fluttu að Innsta-
Vogi við Akranes árið 1927.
Hugur afa stefndi alltaf til bú-
skapar, en amma var heilsuveil.
Þegar hér var komið sögu voru
eldri börnin orðin fullorðin og
þeir feðgar unnu allir saman að
búinu í Innsta-Vogi. Innsti-
Vogur, sem nú tilheyrir Akra-
nesi, skipaði sérstakan sess í
huga pabba. Einkum minntist
hann kvöldsólarinnar, iðandi
fuglalífs á vorin og hins stór-
kostlega útsýnis vestur á Snæ-
fellsnesið og til fjallanna í
austri og norðri. í Innsta-Vogi
átti pabbi góð ár. Hann varð
fullorðinn maður, vann við að-
gerð og önnur fiskverk og svo
við bústörfin með foreldrum
sínum og bróður. Árið 1936
flutti fjölskyldan að Kúludalsá í
Innri-Akraneshreppi. Þar var
heimili hans alla tíð síöan.
Sumarið 1944 kom í sveitina
ung stúlka. Ætlaði hún að
vinna sem ráöskona hjá Svan-
laugu Sigurbjörnsdóttur á sum-
ardvalarheimili fyrir börn.
Svanlaug kenndi litlum börn-
um lestur og skrift, ljóð og lög.
Þetta var á stríðsárunum og
reykvískir foreldrar sóttust eftir
að koma börnum í sveit af ótta
við loftárásir á höfuðborgina.
Þarna ráku þær heimilið um
sumarið af miklum dugnaði,
ásamt tveimur hjálparstúlkum,
í skólahúsi hreppsins sem nú
hefur verið endurbyggt sem fé-
lagsheimili og heitir Miðgarður.
Fátt var þar um þægindi. Allt
drykkjarvatn var sótt á næsta
bæ og ekki var nein aðstaöa til
aö þvo þvott, svo eitthvaö sé
nefnt. Hér var sem sagt komin
móðir mín, Margrét Kristófers-
dóttir. Hún er af húnvetnsku
bergi brotin, en á einnig ættir
að rekja til Borgarfjarðar. Fór
hún nú fljótlega ab líta í kring-
um sig hvort ekki fyndust í
sveitinni þokkalegir reiðhestar
og svo reyndist vera. Faðir
minn átti ágæta hesta, meðal
annars gráan, háreistan töltara
sem hann lánaði henni. Upp
frá því tókust nánari kynni
meö þeim. Hennar fyrsta til-
finning gagnvart honum var sú
að þar færi afar traustvekjandi
maður. Þau giftu sig 8. maí
1945 og svo vel entist þeirra
samband aö þau héldu upp á
gullbrúökaupið sitt fyrir tæpu
ári. Jörðina Kúludalsá keyptu
þau svo 1945. Guðmundur föð-
urbróbir og Jónína Gunnars-
dóttir kona hans keyptu Innra-
Hólm. Afi Jón og amma Ragn-
heiður fluttu þangaö með
þeim.
Áriö 1946 fluttu amma Emil-
ía og afi Kristófer frá Litlu-Borg
í Víðidal til dóttur sinnar og
tengdasonar að Kúludalsá.
Á Kúludalsá voru næg verk-
efni fyrir vinnufúsar hendur.
Nú vill svo til að starfsævi
pabba spannar mestu umbrota-
tíma í sögu íslensks landbúnað-
ar. Þegar þau pabbi og mamma
hófu búskap, var til dæmis tæp-
ast akfær vegur um sveitina.
Tvær óbrúaðar ár voru fyrir
innan bæinn. Mjólkin var flutt
á bíl út á Akranes, en í slæmri
færð á vetrum þurfti að reiöa
hana á hestum út að Innra-
Hólmi til að koma henni í veg
fyrir mjólkurbílinn.
Eftir stríðið jókst áherslan á
markaðsframleiðslu og í kjölfar-
ið kom áhersla á ræktun túna.
Pabbi lét ekki sitt eftir liggja og
landið, sem var mjög grýtt og
erfitt til ræktunar, breyttist
smám saman í tún. Mikið
óskaplega var þab nú þreytandi
vinna að tína grjót úr flagi, en
við krakkarnir fögnuðum hverri
nýrri túnspildu sem bættist við.
Og þó vinnan væri ekki
skemmtileg, fórum við ævin-
lega til verksins með góðu, því
pabbi var einstakur verkstjóri.
Hann gætti þess alltaf að umb-
una okkur fyrir vel unnið verk
og gerði árangurinn ab sameig-
inlegum sigri okkar. í sínum
daglegu störfum sást pabbi
sjaldan flýta sér, en hann var
fyrirhyggjusamur og honum
vannst ákaflega vel.
Svo höfðu þau bæði áhuga á
félagsmálum. Pabbi var einn af
stofnendum skógræktarfélags-
ins sem stofnað var í Innra-
Hólmskirkju vorið 1938. Félag-
ið starfaði í allmörg ár og lét
t MINNING
ýmis málefni til sín taka, svo
sem skógrækt, skemmtanahld
og ferðalög. Fyrsta ferðalagið
var þriggja daga hópferð austur
í Múlakot í Fljótshlíð. Þar hafði
þá verið ræktabur einn fegursti
trjágarður í sveit á íslandi. Far-
artækið var vörubíll meö far-
þegaskýli úr tré, óupphituðu og
meb trébekkjum til að sitja á.
Skoðaðir voru allir merkustu
sögustaðir á leiðinni. Nokkru
seinna eða 1956 var svo
Bændafélag Innri- Akranes-
hrepps stofnað. Var faöir minn
einn af stofnendum og lengst
af formaður. Bændafélagið
beitti sér mebal annars fyrir
samhjálp, ef veikindi eba
óhöpp hentu félagsmenn,
bættri umgengni á bæjum,
dýravernd og sameiginlegri
uppskeruhátíð ab heyskap
loknum, svo eitthvað sé nefnt.
Mamma tók virkan þátt í starf-
semi kvenfélagsins. Því er
stundum haldib fram að félags-
líf þrífist illa í sveitum sem
liggja nærri kaupstöðum. Ekki
sannaðist það í Innri-Akranes-
hreppi, en mikið held ég að
mannlífið í sveitinni hefði orð-
ib fátæklegra án þessara félaga.
Ýmis framfaramál voru pabba
ofarlega í huga. Var hann lengi
í stjórn Ræktunarsambands
Hvalfjaröar. Formaður sóknar-
nefndar Innra- Hólmskirkju var
hann um skeið og hafði forystu
um endurbyggingu hennar,
sem hann vann við af dugnaöi
og með vandvirkni. Meðal ann-
ars fékk hann þekkta lista-
menn, þau Grétu og Jón
Björnsson, til að skreyta kirkj-
una að innan. Hann fylgdist
líka vel með þjóðfélagsmálum
og umræða um þau var honum
mjög kærkomin. Honum var
mjög annt um að rétta hlut
hinna vinnandi stétta, taldi
framleibslustörf til sjávar og
sveita þau mikilvægustu sem
unnin væru í landinu og fólk-
inu sem ynni þau seint full-
launað. Einnig taldi hann það
til vansa að etja stéttum saman
til átaka, í stað þess ættu allir
ab vinna að sameiginlegum
þjóðarhag. Ég tel hann hafa
gert sér glögga grein fyrir því að
í okkar litla, harbbýla landi
þyrftum við að leggja okkar lóð
á vogarskálina öll saman og
það væri veruleg hætta á ferð-
um ef yfirbyggingin í þjóöfélag-
inu losnaði úr tengslum við líf-
æöina, hið vinnandi fólk. Pabbi
var alla tíð trúr samvinnuhug-
sjóninni og hefur án efa verið
talinn talsvert róttækur sem
ungur mabur, enda var sú hug-
sjón byltingarkennd í þá daga.
Eflaust hefur hann á stundum
mætt mótbyr ráðandi manna
vegna skoðana sinna, sem
hann lét óhikað í ljós og var
ævinlega tilbúinn aö rökræða.
Alla tíð bar hann hagsmuni
sveitarinnar sinnar fyrir brjósti
og velti ýmsu fyrir sér sem til
framfara mætti verða, svo sem
lagningu hitaveitu um allan
hreppinn, betri samgöngum og
skilvirkari stjórnun.
Pabbi var afar barngóður
maður. Þab höfum við börnin
og barnabörnin reynt hvert af
öðru. Þegar hann var inni við,
sátu gjarnan eitt til tvö kríli í
fanginu á honum, jafnvel þrjú.
Og meira ab segja þegar börnin
fóru ab stálpast þótti þeim gott
að tylla sér á hnéð á afa, enda
var ekki stuggað við þeim þar.
Árið 1973 byggðu pabbi og
mamma nýtt og stórt íbúðar-
hús. Oft var það fullt af börn-
um, ekki bara þeirra eigin af-
komendum, heldur voru öll
börn velkomin. Reyndar held
ég ab fáir hafi farið um hlabið á
Kúludalsá án þess ab vera boðið
í bæinn til að þiggja góðgjöröir.
Strax sem lítill krakki sóttist
ég eftir að vera í návist pabba.
Ég reyndi að elta hann í úti-
verkin eins og ég mögulega gat
og hef þá sjálfsagt ekki alltaf
flýtt fyrir. Skemmtilegast var að
sinna hrossunum. Handtökin
hans við hrossin voru svo róleg
og örugg. „Þetta voru allt vinir
mínir," sagði hann seinna þeg-
ar hann talaöi um reiðhestana
sína. En þó að pabbi væri mjög
hesthneigður maður, þá lét
hann ævinlega skyldustörfin
við búið ganga fyrir útreiðum
eða öðrum skemmtunum.
Heimilið var stórt og það þurfti
að nýta kraftana vel til að hlut-
irnir gengju upp. Samt gætti
hann þess að eiga alltaf tamda
hesta og efnilegt ungviði. Við
kölluðum þetta okkar á milli
„blómin í haganum". Og vissu-
lega eru þessi yndislegu dýr
gleðigjafi, þó heilsunnar vegna
gætu hvorki pabbi né mamma
lengur stigiö á bak síðustu árin.
Það er mikil gæfa ab fá að
sinna sínu ævistarfi allt til þess
er yfir lýkur. Þegar veikindin
fóru að gera vart við sig og
þrekið minnkaöi, þá fækkaði
hann í bústofninum. Æðruleys-
ið var alltaf hið sama. Hann var
reiöubúinn að fara þegar kallið
kæmi, en þangaö til var hann
líka tilbúinn að takast á vib þau
verkefni sem lífiö færöi hon-
um, framsækinn og duglegur.
Síðasta verk pabba í þessu lífi
var að fara í fjárhúsin og sinna
kindunum sínum. Eftir stutta
legu á Sjúkrahúsi Akraness
kvaddi hann og ég er innilega
þakklát fyrir að hafa auðnast að
vera hjá honum á þeirri
stundu. Við fjölskyldan viljum
færa starfsfólkinu á Sjúkrahúsi
Akraness okkar bestu þakkir
fyrir þá góðu aðhlynningu og
hlýju sem hann naut þar.
Pabbi var alla tíð minn besti
vinur. Hann gaf mér eins og
öllum sínum börnum og barna-
börnum dýrmætt veganesti,
sem við munum öll búa að og
vonandi takast að miðla áfram.
Elsku pabbi, hafðu þökk fyrir
allt og Guð blessi minningu
þína.
Þín dóttir
Ragnheiður
Bóndi er bústólpi,
bú er landstólpi,
því skal hann virður vel.
Svo kvað Jónas Hallgrímsson
fyrir meira en 150 árum til ís-
lenskra bænda er Alþingi var
endurreist. Þá var landbúnaður
nánast eini atvinnuvegur ís-
lendinga og hver bóndi hafði
mikilvægu hlutverki að gegna.
Þannig hafði það verið allt frá
landnámstíö. í sveitum lands-
ins varð saga þjóðarinnar til.
Menning hennar og bók-
menntir. Þótt síbar hafi nánast
orðið bylting í atvinnuháttum
og búsetu landsmanna, mun
bændastéttin ætíð skipa virðu-
legan sess í sögu þjóðarinnar.
Vegna fortíðar sinnar og ekki
síður þess hlutskiptis sem hún
gegnir í þágu þjóöarinnar og
mun gera um ókomin ár.
Þorgrímur Jónsson var bóndi
af lífi og sál í meir en 50 ár.
Hann unni moldinni og þekkti
mátt hennar. Hann ræktaði,
sáði og uppskar. Hann átti arð-
saman búpening. Fóðraði vel
og byggði vönduð hús yfir
hann. Umhirða öll var eins og
best gerist. Ekki haföi Þorgrím-
ur á sér neitt stórbændasnið, en
gætti þess vel að ekkert skorti,
svo hver skepna gæfi af sér sem
mestan arð. Gilti þar einu
hvort um var að ræða kýr,
sauöfé eða hænsni. Snyrti-
mennska og hreinlæti sat í fyr-
irrúmi og allt unnið af fyrir-
hyggju. Hann var í stuttu máli
sagt myndarbóndi, hagsýnn og
útsjónarsamur.
Faðir Þorgríms var Rangæing-
ur að ætt, en móbir hans úr
byggðum Borgarfjarðar. Heim-
ili sitt stofnuðu þau á Akranesi.
Þar fæddist Þorgrímur og þar
sleit hann barnsskónum. Hann
var yngstur þriggja systkina.
Árib 1929 flytur fjölskyldan að
Innsta-Vogi og stofnar þar til
búreksturs. Hún flytur svo næst
að Kúludalsá í Innri-Akranes-
hreppi, en það var árið 1936.
Þar er útsýni mikið og fagurt og
skýlt í suðurhlíðum Akrafjalls.
Fljótlega tekur Guðmundur
bróöir hans þar við búsforráð-
um, en hann var 6 árum eldri.
Hann flytur síðan að Innra-
Hólmi 1945 og þá hefst bú-
skaparsaga Þorgríms á Kúlu-
dalsá. Við nám í Reykholti var
Þorgrímur veturinn 1932-'33.
Þorgrímur kvæntist 8. maí
1945 Margréti Kristófersdóttur
bónda og silfursmiðs Péturs-
sonar á Stóru-Borg í Víðidal,
mikilli ágætiskonu sem verið
hefur honum dýrmætur lífs-
förunautur. Giftingardagur
þeirra er einn af merkustu dög-
um mannkynssögunnar, friöar-
dagurinn þegar heiminum var
tilkynnt að mannskæöustu
styrjöld veraldarinnar væri lok-