Tíminn - 16.03.1996, Blaðsíða 5

Laugardagur 16. mars 1996
5
Hjálmar Árnason:
Samráð express — sjálfstætt þing
Mikil fundahöld standa nú yfir á vegum
samtaka opinberra starfsmana. Tilefniö
er frumvarp til laga um réttindi og skyld-
ur opinberra starfsmanna. Stór orö falla
og mikil spenna viröist hlaöast upp. Mál
þetta er um margt merkilegt. í fyrsta lagi
hófst umræöan í fjölmiölum meö mikl-
um látum töluvert áöur en þingmenn
höföu bariö frumvarpiö augum. Eigi aö
síöur dundu á þingmönnum skammir
fyrir meinta árás á opinbera starfsmenn.
Svo virðist sem máliö hafi komist á flot
áður en það var fullvaxið. Sú staðreynd
leiddi í raun til þess að ákveðið var að
leggja málið fram á þingi þó þaö væri
enn ófrágengið og þingmönnum gert
kleift aö ræða efni þess og markmið.
Þingflokkur framsóknarmanna a.m.k. lít-
ur svo á að eínislega sé frumvarpið enn
opiö. Til viðbótar frumvarpi um réttindi
og skyldur opinberra starfsmanna bætist
svo umfjöllun um lífeyrissjóð opinberra
starfsmanna. Er skemmst frá því aö segja
að það frumvarp hefur enn ekki borist
þinginu. Eftir stendur þá að þingið er
dregið inn í harða umræðu um ómótað-
ar hugmyndir. Hvernig má slíkt gerast?
Getur verið að það hafi verið dregið út úr
nefnd áður en hún lauk störfum?
Mikill þungi gagnrýninnar snýst um
að lítið samráð hafi verið haft við full-
trúa opinberra starfsmanna um frum-
varpssmíðirnar. Fjármálaráðuneytið and-
mælir og telur samráð hafa átt sér stað og
það bara töluvert. Þetta er í raun hinn
skrýtnasti málatilbúnaöur. Pistlahöfund-
ur er þeirrar skoðunar að samráð sé sam-
ráð og ekkert annað. í því felst einkum
aö tveir eða fleiri aðilar beri saman bæk-
ur sínar og reyni til þrautar að komast að
niðurstöðu. Hvað sem fullyrðingum líð-
ur tel ég sýnt í þessu máli að enn sé ekki
fuilreynt hvort aðilar séu sammála um
öll eða sum efnisatriða. Meðan annar
deiluaöila telur sig hafa verið sniðgeng-
inn í undirbúningi og vill leggja meira til
málsins þá hlýtur málið enn að teljast á
samráðsstigi. Að framansögðu hlýtur að
teljast rökrétt að málinu verði frestað um
hríð og fjármálaráðuneytinu falið að
taka upp nánara samráð við fulltrúa op-
inberra starfsmanna og kynna þingheimi
málið þannig undirbúið á haustþingi.
Samráð er nefnilega dulítið meira en
samráð-express, ekki síst í viðkvæmum
málum er snerta réttindi og kjör.
Æviráöning — biölaun —
embættismenn
í umræddu frumvarpi er m.a. kveðið á
um afnám æviráðningar og biðlaunarétt-
ar. Þó er skilgreindur sérstakur hópur
embættismanna er njóta skuli annarra
og meiri réttinda en aðrir. Um þetta má
hafa nokkur orð.
Hafandi sjálfur verið opinber starfs-
maður til margra ára er pistlahöfundur
afdráttarlaust þeirrar skobunar að ævi-
ráöning sé tímaskekkja. Fyrir því eru
tvær ástæður. Annars vegar hygg ég að
þetta ákvæði hafi í raun sýnt að það leið-
ir til lægri launa opinberra starfsmanna
en ella. Öryggi ráðningaformsins hafi
m.ö.o. neikvæð áhrif á launaumslagið.
Hins vegar tel ég úrelt að hafa eitt ráðn-
ingaform fyrir opinbera starfsmenn en
annað form fyrir aðra launþega. Vinnu-
markaðurinn er í raun einn og störfin
eru í grundvallaratriðum sambærileg.
Þess vegna á að hafa sömu forsendur fyr-
ir ráðningu starfsfólks óháð því hvort
það er hjá hinu opinbera eða annars
staöar.
Hvað biðlaunaréttinn áhrærir tel ég
litla sanngirni felast í því að einstakling-
ur skuli fá biðlaun þrátt fyrir það að
halda sama starfi og hann gegndi áður —
þegar eina breytingin felst í rekstrarformi
fyrirtækisins.
Um bæbi þessi dæmi þarf að semja og
hafa samráö. Því starfi er augljóslega ekki
lokið. Hvab sérstaka embættismenn
áhrærir má til sanns vegar færa aö hæpið
sé að hluti opinberra starfsmanna njóti
meiri réttinda en aðrir. Því skyldu ekki
gilda sömu grundvallaratriði um alla
starfsmenn?
Nýr Krapi
Halldór Kiljan Laxness gerði hestinn
Krapa að ógleymanlegu bókmenntafyrir-
brigði. Nú má segja að Krapi sé endurbor-
inn. Ab þessu sinni er hann skapaður
sem íshröngl. Um er að ræða niðurstöður
af verkefni á vegum nýsköpunarsjóðs
námsmanna. Samkvæmt rannsókninni
má auka verðmæti sjávarafla á íslandi
um hundruð milljóna króna meb því að
geyma hráefnið í krapa eða blöndu íss og
vatns. í raun eru þetta stórtíðindi og
hlýtur að vera skylda stjórnvalda og at-
vinnulífs að sinna verkefninu af alúð.
Kostnaður vegna þessa mun óverulegur
en verðmætaaukningin
all veruleg. Hér er enn
eitt dæmi um gildi þess
fyrir okkur sem
vinnsluþjóð á sviði
matvæla að vanda meb-
höndlun hráefnis sem
mest enda er umbunin
ríkuleg. Við erum hægt
en bítandi að færast af
veiðistigi yfir á vinnsl-
ustig í atvinnulífinu og árangurinn lætur
ekki á sér standa. Segja má, þó kald-
hæðnislega hljómi, ab kreppan vegna
minnkandi fiskgengdar hafi í raun hrak-
ib okkur til góðra verka viö fullvinnslu
og verömætasköpunar. Sú reynsla verður
okkur dýrmæt þegar aflaheimildir auk-
ast.
Dæmið um krapann er eitt margra at-
hyglisverðra verkefna sem komiö hafa
frá nýsköpunarsjóði námsmanna. Er það
eitt skýrasta dæmib um það hvernig
virkja má mannvitið í þágu atvinnulífs.
Til fyrirmyndar er hvernig að sjóðnum
hefur verið staðib af hálfu námsmanna
og annarra. Menntun, rannsóknir og ný-
sköpun eru aflt þættir sem varða okkur
leið til aukinnar farsældar og velferðar. Á
stundum er árangurinn ekki sýnilegur og
kemur jafnvel ekki í ljós fyrr en seint og
um síðir. Nýsköpunarsjóburinn er hins
vegar dæmi um skjótan árangur og
merkilegan. Ályktun af þessum hugleib-
ingum er sú að menntun og rannsóknir
eru fjárfesting til framtíðar. Þess vegna
eiga þeir þættir að njóta forgangs í út-
gjöldum ríkissjóðs. Þjóöin nýtur svo
ávaxtanna.
Á hestum til þings ...
Oft ber á góma staba þingsins gagnvart
dómsvaldi annars vegar og fram-
kvæmdavaldinu hins vegar. Greinarhöf-
undur hefur á þessum vettvangi lýst
áhyggjum sínum yfir veikri stöbu Al-
þingis. Birtist hún með ýmsu móti, ekki
síst í samskiptum við framkvæmdavaldið
og þá helst ríkisstjórnir hverju sinni.
Margar ástæður eru að baki þessari stöðu.
Sérstaklega má þó nefna þann skamma
tíma sem hverju sinni er gefinn innan
þingsins til umræðna og stefnumörkun-
ar. Gildir það jafnt um fundi þingflokka
sem fastanefnda. Fyrir vikið gætir þeirrar
tilhneigingar að „fljótaskrift" einkenni
afgreiðslu ýmissa mála innan þingsins
meðan undirbúningur nefnda utan
þings er til muna rýmri og nákvæmari —
m.ö.o. framkvæmdavaldiö nýtur sér-
fræðikunnáttu og tíma á kostnað Alþing-
is. Spurningin snýst sem sagt um tíma til
pólitískrar stefnumörkunar.
Táknrænt atriði um drottnun fram-
kvæmdavalds yfir löggjafanum birtist í
ákvæðum stjórnskipunarlaga þar sem
ríkisstjórn hefur all víðtæka heimild til
setningu bráðabirgðalaga. Þar er laga-
valdiö ab hluta fært beint til fram-
kvæmdavaldsins. Á áratugunum frá
1950 voru gefin út um 50 bráðabirgðalög
á hverjum áratug þó
verulega hafi dregið úr
frá árinu 1991. Athygli
vekur að í sumum til-
vikum hafa ríksistjórnir
sett lög til bráðabirgða
örfáum dögum eftir
þinglausnir. Þar viröist
ríkisstjórn m.ö.o. hafa
beöiö eftir því ab þingi
lyki og skellt svo á
bráðabirðgalögum. Slíkar ákvabranir
hafa m.a. snert viðkvæm pólitísk mál,
s.s. um kjaradeilur. Þetta er í raun ekkert
annað en niðurlæging fyrir þingið og
stórvarasamt fyrir lýöræðið. Hlutverk
þingsins er að setja lög — á þeim vett-
vangi á hin lýðræðislega umræða að fara
fram og niðurstaða fengin á grundvelli
hennar og lýðræöislegrar atkvæða-
greiðslu. Eftir þeim leikreglum á svo
framkvæmdavaldið að starfa.
Ákvæöi um bráðabirgðalög hefur verið
í lögum frá árinu 1874 þegar þing var
jafnvel haldið annaðhvert ár og menn
riðu til þings. Þá var vitskuld ekki létt að
kalla þing saman þegar óvænt staða kom
upp. í dag eru tímarnir sannarlega
breyttir. Þingib starfar í raun allt árið og
með mjög skömmum fyrirvara má kalla
þing saman.
í því skyni ab greina betur á milli þess-
ara tveggja valdsviða hafa nokkrir þing-
menn lagt fram frumvarp til stjórnskip-
unarlaga þar sem kveðiö er á um að ekki
megi gefa út bráðabirgðalög nema í þeim
tilvikum að ekki verði unnt aö kalla sam-
an þing, s.s. vegna náttúruhamfara.
Lengja starfstíma
þingsins?
í sama tilgangi hafa nokkrir þingmenn
lagt fram þingsályktunartillögu um
breytta starfshætti þingsins. í henni er
gert ráð fyrir því að starfstími þingsins
verði lengdur jafnvel um heilan mánuð á
hverju ári. Ennfremur er lagt til að starfs-
tíma þingsins verði deilt nibur í um fjór-
ar starfslotur en formlegum þingfundum
sleppt í eina viku á eftir hverri lotu. Þær
vikur veröi svo nýttar til að þingflokkar
og fastanefndir fái góðan tíma til stefnu-
mörkunar og umræðu, þingmenn geti
heimsótt fyrirtæki og kjördæmi og ann-
að í þeim dúr.
Hins vegar gerir tillagan ráð fyrir því að
hlutverki fjárlaganefndar verði breytt
meb þeim hætti að hún setji fram ramma
fyrir einstaka málaflokka en fagnefndun-
um verði svo falið það hlutverk að deila
þeim ramma á verkefni á sérsvibum
nefndanna.
Tilgangur alls þessa er að efla sjálfstæði
þingsins með skilvirkari vinnubrögðum
og umfram allt rýmri tíma til faglegra
vinnubragða. Þetta er í raun forsenda fyr-
ir sjálfstæði þings gagnvart fram-
kvæmdavaldinu. Valdsvið lýðræðisins,
lög, framkvæmd og dómur, eiga að starfa
hlið við hlið á jafnréttisgrunni. Til þess
þurfa innri skilyrðin aö vera í lagi.
í lokin er rétt að geta þess að forseti Al-
þingis, Ólafur G. Einarsson, hefur lagt sig
mjög fram og af myndugleik að efla
þingstarfið á svipuðum nótum og hér
hafa verið reifaðar.
Áðurnefndar tillögur geta orðið forset-
anum stuðningur í hans ágæta starfi við
að halda reisn þingsins uppi.
Ráðgjafarstöö heimilanna
Fyrir tilverknað félagsmálarábherra
hefur verið opnuð ráðgjafarstöð heimil-
anna. Hér er um afar athyglisvert fram-
tak að ræða. Stöðinni er ætlað að aðstoða
fólk sem lent hefur í alvarlegum fjárhags-
vandræbum. Ekki fer á milli mála hversu
rík þörfin er því örtröð hefur ríkt þar frá
fyrsta degi. Það er óneitanlega merkilegt
þegar fulltrúar ríksivalds, sveitarfélaga,
allra banka og kirkjunnar sameinast um
aö greiða með skilvirkum hætti fyrir al-
menningi í jafn mikilvægum málaflokki
sem þessum. Samfélagið getur ekki horft
aögerðalaust á fólk glíma við tiltölulega
óþjált kerfi. Með samstarfi áðurnefndra
aðila er farin leið, á landsvísu, sem senni-
Iega hefur ekki verið reynd annars staðar
í nágrannaríkjum okkar. Þarna stublar fé-
lagsmálaráðherra að einu mikilvægasta
kosningaloforði Framsóknarflokksins,
þ.e. um skjótar aðgerðir gagnvart fjár-
hagsvanda heimilanna. Samstarfsaðil-
arnir hafa vegna samstarfsins góða burði
til ab bregðast skjótt og vel við málum til
úrlausnar, m.a. vegna þess að í samein-
ingu má skoða heildarvandanna. Hitt er
svo annað mál hverjar rætur vandans
eru. Um það verður fjallað síöar en mik-
ilvægasta málið er ab efla kaupmátt en
jafnframt ab gera þá kröfu til lánastofn-
ana að þær skoði raunverulega greiðslu-
getu fólks í stað þess að biðja bara um
veð í steinsteypu eba uppáskrift þriðja
aðila. Ársskýrslur fyrirtækja fyrir síðasta
ár sýna að atvinnulífið er byrjaö að rétta
úr kútnum. Störfum fer ört fjölgandi og í
framhaldinu hlýtur að teljast rökrétt að
leggja áherslu á aukinn kaupmátt ásamt
hækkun lægstu launa. Skilyrðin eru að
skapast og er ástæba til aö ætla að launa-
fólk fái að njóta batans. Það er besta
vörnin gegn fjárhagsvanda heimila. ■
0Menn
málefni