Tíminn - 23.03.1996, Blaðsíða 7

Laugardagur 23. mars 1996
--
wtniyifi
7
Tryggingastofnun ríkisins er 60 ára.
Lög um almannatryggingar tóku viö afýmsum ákvœöum laga allt frá fornöld.
Karl Steinar Cuönason í viötali viö Tímann um Tryggingastofnun:
Eitthvert sterkasta tækið
til að reka burtu fátæktina
ví miður er enn í
dag allt of víða
nístandi þörf og
mikil neyð í þjóðfélagi
okkar. Okkur hefur
vissulega miðað vel við
að byggja upp velferð-
arþjóðfélag, þótt stund-
um hrikti í undirstöö-
unni, en víða er þörfin
fyrir samfélagslega að-
stoð enn brýn og verö-
ur víst ævinlega," sagði
Karl Steinar Guðnason,
áttundi forstjóri Trygg-
ingastofnunar ríkisins,
í viðtali við Tímann.
Tryggingastofnun er 60
ára um þessar mundir
og er þess áfanga nú
minnst tilhlýðilega,
enda hefur stofnunin
ýmsu breytt til batnað-
ar í þjóðlífi íslendinga
á þessum tíma.
Framfærsla fátækra og
vanheilla
„Það Ieikur enginn minnsti
vafi á að almannatryggingar á
íslandi voru heillaspor og ár-
angurinn af stofnun Trygg-
ingastofnunar fór að sýna sig
strax. Þróunin í starfseminni er
mikil og sviðið í dag auðvitað
gjörbreytt frá því sem var á ár-
um heimskreppunnar. ímynd
stofnunarinnar er allt önnur,
enda umhverfið allt gjörbreytt,
og bætur hafa sem betur fer
farið hækkandi, þó margir telji
ekki nóg ab gert í þeim efn-
um," sagði Karl Steinar Guöna-
son forstjóri.
íslenskt þjóbfélag hefut
breyst, ekki síst síðustu áratug-
ina, og á Tryggingastofnun —
samfélagslegar skyldutrygging-
ar þar sem allir vinna fyrir einn
og einn fyrir alla — ekki lítinn
heiður skilinn fyrir sitt lób á
vogarskálarnar. Framfærsla fá-
tækra og vanheilla á íslandi,
fólks sem ekki gat séð sér far-
borða af eigin rammleik, var
um aldir hin ljótasta saga sem
nær allt fram á þessa öld. í
fyrstu lögum þjóðveldisins frá
10. öld, Grágás, var gert ráð
fyrir að hægt væri að taka fólk
upp í skuldir, sem var gert. Hér
viðgekkst því þrælahald, og
það mun lengur en í öðrum
löndum. Og í upphafi 18. ald-
ar, eftir mikil harbindi, voru
7.800 samkvæmt manntali
Árna Magnússonar og Páls Ví-
dalíns, eba 15,5% þjóðarinnar,
taldir til þurfalinga, sem
bjuggu við rýran kost í hrepp-
um sínum. Konur voru í stór-
um meirihluta í þessum hópi,
en í honum voru nærri fjögur
hundruð taldir vera flakkarar.
„Það má segja að breytingar á
fátækralöggjöf hafi ekki breyst
svo neinu næmi á íslandi um
aldir, og jafnvel fram á þessa
öld voru í gildi ákvæði frá
Karl Steinar Cuönason.
fyrstu lagasetningum landsins.
Það var ekki fyrr en árið 1920,
meb tilkomu Alþýðuflokksins
og Alþýðusambandsins, að bar-
áttan fyrir betri kjörum fátækra
fór að bera árangur. Almanna-
tryggingar voru í gildi meðal
annarra þjóba á þessum tíma,
en hér á landi var lítið farið að
gerast," sagði Karl Steinar
Guðnason.
Karl Steinar segir ab hug-
myndir hafi verið sóttar til
Norðurlandanna og annarra
nágrannalanda, sem stýrt hafi
þessum málaflokki í anda jafn-
aðarmennskunnar. Hann segir
að íhaldsmenn annarra flokka
hér á landi hafi í fyrstu tekið
illa í hugmyndir um almanna-
tryggingar, en helsti talsmaður
Alþýðuflokksins á þessu sviði
var Haraldur Guðmundsson,
þá formaður flokksins. í dag
mundu þó allir þá Lilju kvebib
hafa sem Tryggingastofnun er.
Var kallað „kratabæli"
Á vegg í skrifstofu forstjórans
eru myndir af fyrstu sjö for-
stjórum Tryggingastofnunar.
Þab kemur í ljós ab flestir eru
þeir alþýðuflokksmenn. Oft
hefur verið talað um Trygg-
ingastofnun sem „kratabæli".
Svo er þó ekki í dag, þótt nú-
verandi forstjóri komi úr röb-
um alþýðuflokksmanna. Starfs-
menn í dag styðja hina ýmsu
flokka og auðvitað er ekki spurt
um flokksskírteini þeirra sem
um vinnu sækja í stofnuninni.
Fyrr á tíð kvað nokkuð rammt
aö klíkuskap, að sagt er, og
kratar sagðir sitja fyrir um
vinnu. Eitthvað mun hæft í
því.
Karl Steinar Guðnason var
rábinn forstjóri með talsverðu
braki og brestum. Hann kom
beina leið úr þingflokki Al-
þýðuflokksins í mikilli pólit-
ískri hrókeringu sem fram fór
1993. Ráðning hans var harð-
lega gagnrýnd af pólitískum
andstæðingum. En þingmað-
urinn úr Keflavík gekk inn í
þýðingarmikla stofnun, vinnu-
stað þar sem miklir eldar log-
uðu. Hann hafði á orði strax í
byrjun að þar þyrfti að taka til,
og hann gerði það. Trygginga-
yfirlæknir sem þá sat hafði
gerst ber að stórfelldum skatt-
svikum, en hugðist sitja áfram.
Að margra mati hafði stofnun-
in staðnað í tímanna rás og
mætti ekki kröfum tímans,
hvorki rekstrarlega séb né
þjónustulega.
Mesta peningastofn-
unin
Tryggingastofnun er mikið
peningabákn. Þar fer um garb
um það bil fjórðungur fjárlaga
ríkisins, eða 25-30 milljarðar
króna á þessu ári. Ábyrgðin,
sem lögð er á Tryggingastofn-
un, er því mikil, ekki síst á tím-
um þegar illa árar, þá þarf að
kreista sem mest út úr hverri
krónu. Karl Steinar segir að allt
sé reynt til ab slíkt megi takast.
Hann nefnir til dæmis útbob
sem fór fram vegna hjálpar-
tækja og olli miklu fjaðrafoki.
Það útboð hafi þýtt 27 milljón
króna lækkun á útgjöldum fyr-
ir stofnunina. Þannig megi
vinna á ýmsum svibum, lækka
útgjöld án þess ab skerba þjón-
ustu. Menn verði ab hætta að
líta á Tryggingastofnun sem
sjóð þar sem hver geti skammt-
að sér að vild sinni. Of mikiö
hafi borið á slíkum hugsunar-
hætti hjá þeim sem selja Trygg-
ingastofnun þjónustu og vöru.
Enginn félagsráðgjafi
var í starfi hjá félags-
legri stofnun
„Auðvitað má alltaf gera bet-
ur og að því hefur verið og er
unnið. Til dæmis hefur stofn-
unin gengist undir mikla
tölvuvæðingu. Á því sviöi vor-
um við farin að dragast mikið
aftur úr. Nýtt og betra tölvu-
kerfi í lífeyristryggingum hjá
okkur hefur þó átt við nokkra
barnasjúkdóma að stríða, en
því var komið upp á síðasta
vori og er eitthvert flóknasta
tölvukerfi landsins. Þessi tækni
á eftir að koma að góðum not-
um hér í stofnuninni og fyrir
viðskiptavini okkar," sagði Karl
Steinar.
„Eitt af því, sem kom mér
mjög á óvart þegar ég kom
hingað til starfa, var að hér
starfaði enginn félagsráðgjafi
og hafbi aldrei gert. Einmitt
fólk með slíka menntun getur
unnið ómetanlegt gagn. Fyrsti
félagsrábgjafinn, Sigríður Ól-
afsdóttir, var ráðinn hingað og
hefur ótvírætt sannað gildi
slíkrar rábgjafar. Auðvitað
þyrftu félagsráðgjafar að vera
fleiri við stofnunina. Við vilj-
um að þjónustan batni og ab
því er unnib að hún verði sem
best fyrir þá sem við okkur eiga
erindi. Ég tel að ímynd stofn-
unarinnar megi halda áfram að
batna, hún á ekki að vera
þunglamaleg og kerfisleg, og
þarf ekki ab vera það," sagði
Karl Steinar.
Hart tekið á afbrotum í
kerfinu
Oft gustar um Trygginga-
stofnun og hún þá vænd um
slaka þjónustu og stundum
litla lipurð vib skjólstæðinga
sína. Karl Steinar segir þab ekki
undarlegt í sjálfu sér að gagn-
rýnisraddir heyrist. Hann segir
að kvartað sé undan ýmsu, en
þó aðallega lágum bótum sem
starfsmenn stofnunarinnar
bera þó enga ábyrgð á. Þar sé
um að ræða ákvörðun Alþingis.
Tekin er viðmiðun af tíma-
kaupi verkafólks, og taxtarnir
eru allt of lágir, segir Karl Stein-
ar. Hjá Tryggingastofnun eru
líka teknar ákvarðanir sem
skipta einstaklinga miklu. Oft
eru úrskurðirnir ekki í sam-
ræmi vib þab sem viðkomandi
hafði vænst, en hjá slíku verð-
ur ekki komist.
Karl Steinar sagði að það væri
rétt að of margir reyndu að
beita stofnunina brögðum og
komast í fé hennar eftir ólög-
legum leiðum. Þab væri vissu-
lega leitt, en í dag er eftirlit
meb slíku mun meira og tekiö
hart á misnotkun á kerfi al-
mannatrygginganna.
Lyfjaskammtur fyrir
milljón
Tryggingastofnun býr við
stöðugt dýrara ytra kerfi, dýra
sérfræbiþjónustu og dýr lyf.
Sem dæmi má nefna að alnæm-
islyf, sem nýlega komu á mark-
að, geta kostað allt að eina
milljón skammturinn. Marga
sjúklinga verður að flytja til
dýrra aðgerða í útlöndum. Allt
er gert sem í mannlegu valdi
stendur til að bjarga lífi fólks.
Þá er ekki litið á kostnaðinn.
Tryggingastofnun er deilda-
skipt stofnun. Samkvæmt lög-
um um hana frá í desember
1993 hefur Tryggingastofnun
umsjón með lífeyristrygging-
um, slysatryggingum og sjúkra-
tryggingum. Um það bil 18%
landsmanna njóta árlega þjón-
ustu stofnunarinnar af ýmsu
tagi. Vibskiptavinir stofnunar-
innar koma úr öllum þjóðfé-
lagsstéttum.
Karl Steinar benti á að öldr-
uðum íslendingum fjölgar nú
mjög og greiðslur ellilífeyris
aukast því stöbugt. Það sé
áhyggjuefni ab þeir yngri, sem
eru á vinnumarkabi og þurfa að
standa undir kerfinu, séu færri
en æskilegt væri. Búast mætti
viö mikilli sprengingu vegna
þessa, og við því yrði að bregð-
ast með góðum fyrirvara.
Megum vera stolt
„Það er auðvitað alveg ljóst
að Tryggingastofnun hefur ver-
ið eitthvert sterkasta tækib til
að reka burt fátækt og hefur
stuðlað að jafnrétti og velferð
almennings um áratuga skeið.
Hugmyndir um að færa al-
mannatryggingar inn í kerfi
frjálsu tryggingafélaganna eru
afar slæmar hugmyndir og
ganga aldrei upp. Þegar litið er
yfir farinn veg, mega Islending-
ar vera stoltir af því félagslega
öryggisneti sem á sínum tíma
var strengt. Þaö hefur reynst vel
og skapað það velferðarþjóðfé-
lag sem við erum stolt af í dag,"
sagði Karl Steinar Guðnason að
lokum. ■